Батыс Еуропалық орта ғасыр философиясы

1. ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қазақстан-Ресей медицина университеті Орындаған: Иманбаева Салтанат 202-б, Жалпы медицина Тексерген: БатысЕуропалық орта ғасыр философиясы

2. БатысЕуропалық орта ғасыр философиясы. Ортағасырлық Еуропафилософиясыөзінің бар ақыл-ойын христиан дінінің қасаң қағидаларын негіздеугесалып, дінілімінің қызметшісіне айналды. Құлиеленушілік қоғам күйреп, оның орнынаБатыс Европа елдерінің қай-қайсысында да феодалдық қоғамдық қатынастар қалыптасып, христиан дінінің кең етекалып, таралуынабайланысты «шіркеуәкейлері» мен «пұтқа табынушы-лар» философиясының арасындағы мәмлеге келмескүрестің өрбу деңгейіне бай-ланыстыортағасырлық философиянынегізгіүш кезеңге бөліп қарастырады. 1. б.з. II ғасырдан бастап, Апологетика депаталатындінифилософиялық ілімпайдаболды. 2. III-VI ғ.ғ.Патристикалық ілімнің белең алған кезеңі. 3. Схолистикалық кезең

3. Апологетика • Апологетика (гр. Apologetikos – қорғаушы) – теологиялық сала. Апологетиканың мақсаты – ақыл-парасатқа жүгінген дәлелдердің көмегімен дінілімінқорғап,сақтау.Апологетиканың құрамына мыналаренеді: құдай болмысының дәлелдемелері, жанның мәнгілігі, құдайдың сыр беруінің белгілерітуралы (оның ішіндеғажайыптар мен сәуегейліктер туралы) ілім, дінгежәне оның жекелегендогматтарынақарсы бағытталған наразылықтарға, сондай-ақ басқа діндергеталдау. • Апологетика- әлдебір нәрсене әділетсіздіктен қорғау, солнәрсені мадақтау ұғымына сәйкес.Өкілдері – Юстин Мученик, Тециан, Тертуллиан Квинт СептилийФлоренц.

4. Патристика. Схоластика. • Патристика (лат. Pater-әке) –2-8 ғасырлардағы христиан дінілімі. Пұтқа табынушылыққа қарсы христиан дінінің догматтарынқорғайтын, дінинанымның ежелгіфилософияменүйлеспейді дейтін "шіркеуәкелерін” мадақтау, қостау. Өкілдері – Тертуллиан, КлиментАлександрский, Ориген, Августин. • Схоластика (гр. Scholosticos- мектептік) – орта ғасырлық "мектептік философия”, оның өкілдері – схоластархристиандық дінілімінрационалды (зерделі) түрде негіздеугежәне жүйелеуге тырысты. Бұл үшін оларПлатонның, Аристотельдің философиялық көзқарастарын пайдаланды. Ортағасырлық Схоластика универсалия төңірегіндегі дау-дамайларүлкен орыналды. Өз тарихында Схоластика бірнешекезеңге бөлінеді:

5. Осы дәуірдегі философия ілім “схоластика” (“мектептікілім”) дегенатқа иеболып, негізгіүш кезеңнен өтті: а) Балауса схоластика (ІХ – ХІІ ғасырлар). Бұл кезеңде ғылым, философия, теология әлі бір-біріненажырамаған, бірақ ақыл-ой әрекетінің жемісі мен құндылығын түсінуді және универсалийлерге (жалпылық) байланыстыпікірталаснегізіндеақыл-ойға сенімнің үстемдігін жүргізуді және солүстемдіктің “заңдылығын” дәлелдеуді өзіне мақсат етіпқойған схоластикалық тәсіл қалыптасты. Негізгіөкілдері: Ансельм Кентерберийский, Пьер Абеляр, Августин Аврелий, т.б.; ә) Кемелденген схоластика (ХІІІ ғасыр) Бұл кезеңде Аристотель еңбектері көпшілік арасынатарап, []философиялық теология ілімі]] қалыптасып, кең етекалды. Негізгіөкілдері: Ұлы Альберт, Фома Аквинский, Дунс Скотт, т.б.; б) Құлдырау кезеңі (ХІV – ХVғасырлар).Шынайығылыми және философиялық ойлардың қарқынды дамуының нәтижесінде (әл-Фараби мен ибн Рушдтың “қосақиқаттылық” тұжырымдамалары негізінде), теологияның тек бедел мен атаққа табынған, тәжірибеден, өмірден алшақ мистикалық ілімгеайналуынабайланысты схоластика қалыптасты. Негізгіөкілдері: Уильям Оккам, Жан Буридан, т.б.

6. Ортағасырлық философияның схоластика депаталған кезеңі Европа тарихында Рим империясының күйреуінен бастапқайта өрлеу дәуіріне дейінгі 600-700 жылдайуақытты қамтиды. Бұл кезеңде егемендікалған көптеген Европа елдерінде (Италия, Франция, Англия, Германия т.б.) феодалдық қарым-қатынастар қалыптасып, христиан дінінқоғамдық өмірдің барлық салаларындаөктемдік көрсетіп, шіркеудің сауаттылықтың қолжазбалар сақтау ісінің ошағына айналған мезгіліболатын. Осындаймемлекеттікбилікқолдаған қатал діниүстемдік жағдайында философия өзінің бар ақыл-ой, күшін христиан догматтарыннегіздеугежұмсап, дінілімінің күңіне айналған-ды.

7. Схоластикалық пікірталасүстінде христиандық қағидаларға сәйкес келебермейтінкөптеген философиялық мәселелер көтеріліп, кейінгікезеңдерде өз шешімдерінтапты. Аврелий (354 – 430ж) философ, католик шіркеуінің белгіліуағыздаушысы және саясаткеріретіндеавгустиншілдікдепаталған христиан философиясындағы жаңа платоншылдық бағыттың негізінқалады. • Негізгіеңбектері: “Тәубеге келу”, “Құдай қаласы туралы”, т.б. Августиннің ілімібойынша, адамдүниеге келмейтұрып оның іс-әрекеттері, қылықтары құдай еркіменбелгіленіпқойған.Августиншілдіктеология-философиялық бағыт ретіндеБатысЕуропаелдерінде ХІІ ғасырға дейінүстемдік етіп, кейін христиан аристотельшілігінің негізінқалаушылар Ұлы Альберт пен Аквинскийдің ілімдеріменығыстырылды

8. Аврелий Августин (13.11.354 Солтүстік Африкадағы Тагастақаласында туған — 28.8.430 Солтүстік Африкадағы Гиппондақайтыс болған) — көне рим философы, христиан теологы, батыспатристикасының өкілі. Басында манихей дінінқабылдаған. 387 жылышоқыну рәсімінен өтті. 395 жылданбастапГиппон епископы. Аврелий Августин - гиппон епископы (солтүстік Африка), христиандық ойшыл, теолог, философ, патристиканың іріөкілі. «Край каласытуралы» енбегіндебелгілі «ұғыну үшін сенемін, сену үшін ұғынамын» формуласыннегіздейді. Оның дүниеге көзқарасы «Сенімсізбілімжоқ, акиқат жоқ принципіне» бағынады.

9. Схоластик тәсілдің негізінқалаушы және қорғаушы француз теологы-схоласты, философ Абеляр (1079 – 1142ж) болды. Негізгіеңбегі – “Бар мен жоқ”. Абелярдың пікірінше, шынайыөмір сүретін жалқылар, бірақ олардың өзара ортақ қасиеттері болғандықтан, осы негіздежалпыларұғымы қалыптасады. Бұл жалпылар (универсалийлер) шынөмір сүреді, себебіол – құдай жаратқан заттардың үлгісі.Адамға ең керектінәрсе оның іс-әрекеті емес, құдайға дегенсенімі.

10. Ортағасыр философиясындағы негізгібағыттар: • 1. Реализм • 2. Номинализм • Реализм- ортағасырлық схолистикадаорыналғаг философиялық бағыт, олұғымдар (универсалиялар) реалдытүрде өмір сүреді және жалқы заттарданбұрын өмір сүреді дегенкөзқарасты қалыптастырды.Ортағасырлық реализм ісжүзінде ұғым мен обьективтікдүниенің, жалпыменжалқының арақатынасы туралымәселенің шешімінекелгендеПлатонның бағытын жалғастырды. Көрнекті өкілдері – Ансельм Кентерберийский және Шамполық Гильом, Фома Аквинский болды. Ортағасырлық реализмгеқарсы номинализм өкілдері күрес жүргізді. • Номинализм (лат. nomen – есім, атау) – ұғымды тек жекелегензаттардың атауығана депесептейтінортағасырлық философиялық бағыт. Ортағасырлық реализмгеқарсы номиналистер тек өздеріне тән қасиеттері бар заттарғана өмірде бардептұжырымдады. Заттартуралыбіздің жалпытүсінігіміз олардантысқары бола алмайды, тіптізаттардың шынайыкүйі мен қасиеттерін елестетеалмайды. Номиналистерзаттардың бастапқы, ал ұғымның соңғылығын мойындайотырып, материалистіктенденцияларменбайланыстыкөзқараста болды. Көрнекті өкілдері: Росцелин, Дунс Скотт, Оккам.

11. Христиандық діниілімдіАристотельдің философиясыменбайланыстырған, шіркеудің алғашқы схоласт ұстазы Аквинскийболды. Аквинскийдің пікірінше, дінқұдайдың табиғатын түсіндіретін ілім, сондықтан шіркеу оны уағыздаушы ретіндеазаматтық қоғамнан жоғары тұрады.Фома Аквинский ілімінің негізінеқұдайды қойып, бірте-біртеперіште мен адамдарға түсіп, шіркеумен мистика арқылы болашақ өмір ілімінекөтеріледі. Фома Аквинскийдің ілімінше, жалпыидеяларуниверсалийлерүш түрлі өмір сүреді: 1. Затпайдаболғанға дейін - құдайдың ойында ; 2. Заттардың өзінде - олардың мәні ретінде ; 3. Заттарданкейін, адамдардың ақыл-ойында - солзаттардың ұғымы, абстракциялық ойдың нәтижесі ретінде.

12. Аквинскийдің ілімінеқарсы сын айтқан шотланд схоласты Дунс Скотт (1268 – 1308)құдайдың да, адамның да ақыл-ойы оның ерік-жігерінетәуелді, сондықтан құдайдың жігеріабсолюттіерікті, ал оның қалағанын істегеннің өзі – игілікдепесептеді. Скоттың пікірібойынша, құдай жігерінің арқасында әлемдегі жекезаттардыжаратқан.Ол тек жаратушығана емес, соныменбіргесолзаттардың руханитүпнегізі.

13. Орта ғасыр философиясының көптеген идеяларыменкеліспей, өзіндік пікірайтып, танымпроцесіндетәжірибенің беделінкөтерген ойшылдардың біріРоджер Бэкон (1214 – 94ж) болды. Олфилософияны, табиғаттану ғылымдарын теологияданбөлу керектігінуағыздап, ғылымдар ғимаратының іргетасы – тәжірибе, эксперимент және математика депесептеді.

14. Номиналистікбағыттың көрнекті өкілі, схоластикалық ойлаутәсілінен арылып, трансценденталдыболмыстың антологиясынқалыптастырған ағылшын ойшылыУ.Оккам (1300 – 1349/50ж)болды. Оның пікірінше, филосилық ақиқат пен діниақиқат екітүрлі құбылыс. Ғылым мен философия үшін ең маңызды нәрсе – интуиция (түйсік) мен білімарқылы ақиқаттығы дәлелденетін фактілер.. Уильям Оккам (1285-1349 ж.ж.) – ортағасырлық ағылшын теологы, философ-схоласт, номинализмнің іріөкілі. Оксфорд университетіндесабақ берген, дінсіздепайыпталып, түрмеден Баварияға қашып барады. Шіркеудің дүниежүзілік үстемдігін орнатуға тырысқан папаға қарсы күрескен феодалдардың идеологы. Оккамның айтуыншаҚұдайдың бар екендігі т.б. діниұғымдар парасатарқылы дәлелденбейді, олар тек қана нанымға негізделген, ал философия теологияданазаттолуытиіс (екіұдай ақиқат).

15. Реалистердің көрнекті өкілдерінің бірі - Италияда (1033-1109 ж.ж.) өмір сүрген архиепископ Ансельм Кентерберский болды.Оның ойыншажақсылық, әділеттілік, ақиқат ұғымдары адамның іс-әрекетінен тысшынайыөмір сүреді. Олқұдайдың бар екендігіндәлелдеуге тырысады. «Егерқұдай жоқ болса, құдай туралыұғым да пайдаболмаседі. Ал, құдай туралыұғымның бар екеніырасболса, демекқұдайдың да бар болғаны»-дейдіАнсельм.Бұны Ансельм «Құдай болмысынонтологиялық жолмендәлелдеу» депатаған.

16. Назарларыңызға рахмет!!!