Osmanlı Türklerinde Eğitim

1. Osmanlı Türklerinde Eğitim Eğitimin işlevi Eğitim kurumları Belli başlı eğitimciler (Yazıcıoğlu kardeşler, Kâtip Çelebi, Koçi Bey, Nabi, Erzurumlu İbrahim Hakkı…)

2. Eğitimin işlevi • İdeoloji (Sosyalizasyon ve üretim) Siyasal iktidarın meşruiyetinin sağlanması ve sürdürülmesinde eğitim kurumundan her dönemde fonksiyonel olarak yararlanılmıştır. • Bilgi • Beceri- hüner

3. Osmanlının Yapısı • Tarımsal teknoloji (Tımarlı sipahiler) • Gaza ilkesi (yeniçeriler) • Millet sistemi • Din ve halifelik • Yönetim anlayışı • Seyfiye • İlmiye • Kalemiye

4. İlmiye Sistemi • Osmanlı ilmiye sisteminde çok katı bir ideolojik çerçeve söz konusu değildir. • Eğitim devletin tekelinde değil, ancak güdümündedir. • Eğitim kurumları şunlardır: • Sıbyan mektepleri • Medreseler • Tekke ve zaviyeler, camiiler, aile • Azınlık ve yabancı mektepleri, kiliseler • Enderun mektebi

5. 1-Sıbyan Mektepleri • “Mektep”, “küttap adı altındaki en eski ilköğretim kurumlarıdır. • Genelde camii ile bitişiktir. • Programlarında “Kur’an” temel derstir. • 5-6 yaş grubu kız-erkek tüm öğrencilerin gittiği halk okullarıdır. • Disiplin deyince “falaka, yasemin cubuğu” akla gelir.

6. 2- Medreseler • İlmiye sınıfının yetiştiği kurumlardır. • Eğitimin her kademesine tekabül eden bir ilmiye sınıfı görevi vardır. • Askeri sınıfın kalemiye katmanında görev alanlardan bir bölümü de medreselerden yetişir. • Medreseler ilk, orta ve yüksek düzeyde olmak üzere üç kısma ayrılabilir. Prestij medreseleri olarak adlandırılan medreseler üniversite düzeyindeki kurumlardır. Buralarda Danişmentler, müderrislerden ders alırlar. • Ders geçme/ tamamlama düzeni vardır. • Medreseler Fatih döneminde daha sistemli hale getirilmiştir. • Yalnız erkek öğrencilerin öğrenim gördükleri kurumlardır. • Medreselerde üç tür bilime yer verilmiştir: • Dini-hukukî bilimler (tefsir, hadis, fıkıh, kelam…) • Müsbet bilimler (Ulum-u akliye denen felsefe, matematik, astronomi) • Alet bilimleri (ulum-u aliye denen sarf, nahif, mantık, belagat..) Genel medreselerin yanında meslek ve ihtisas medreseleri de vardır (Edirne’de açılan II: Bayezıd Darüşşifası, Darülmesnevi, Darükkurra

7. Medreselerin Toplumda Etkinliği • Ulema sınıfını yetiştirerek • Şeyhülislam • Müderrisler (idam edilemezler, ancak Molla Lûtfi idam edilmiştir, II. Bayezıd zamanında) • İmam ve vaizlik (Cer olayı) • Kadılık • Sıbyan mektebi hocalığı • Huzur dersleri padişahın bir tür siyasal denetimidir) • Ezber ve ayaklı kütüphane

8. 3-Tekke ve zaviyeler, camiiler, aile • Bu kurumlar, halk eğitiminde etkin olan ocaklardır. • Tekke, dergah gibi yerler dini içerikli olsa da toplumda değişik işlevler yüklenebilen kurumlarıdır. • Siyasal muhalefetin geliştiği yerlerdir. • Tekkelerden yetişenler, ancak tekke içinde görev alabilmişlerdir. • Tekkeler zahiri ilimlerin tekkeler batıni ilimlerin merkezidir. • Medrese, içinde yer aldığı siyasal düzene açık bir muhalefet niteliği almadıkça, tasavvufla uzlaşmaya açık olmuştur.

9. Enderun Mektebi (Saray Okulu) Amacı: Hıristiyan tebaadan alınan yetenekli çocukları iyi ve güvenilir devlet adamı ve asker olarak eğitmektir. İlk olarak II. Murad zamanında kurulmuş (1365), Fatih döneminde bir sisteme oturmuştur.1909’a kadar açık kalmıştır. “Kul” sistemine dayalı bir öğretim kurumudur. Osmanlılarda önemli devlet görevlerine bu kurumdan yetişenler getirilmiştir. NEDEN?

10. Enderun Mektebinin Öğrenci Kaynağı Acemioğlanlar (bunlar ilk yıllarda genelde Hıristiyanlardan seçilmiştir. Türk, Arap, Yahudi, Anadolulu vb. milletlerden olanlar ilk yıllarda devşirilmemiştir.)

11. Acemioğlan Nedir? • Bir Anadolu tanımlamasıdır. • Bunlar iki şekilde sağlanırdı: • Pencik oğlanları • Devşirme oğlanları Bunlar, Türk İslam hayatını ve Türkçeyi öğrenmeleri için Anadolu’da Türk çiftçi ailelerinin yanına verilir, 3-5 yıl bu ailelerin yanında kaldıktan sonra Acemioğlanlar kışlasına alınırdı.

12. Devşirme Oğlanları Nasıl Seçilirdi? • Padişahın 3-5 yılda görevlendirdiği memurlar tarafından Sırbistan, Arnavutluk, Yunanistan,Bulgaristan, Bosna-Hersek, Macaristan’daki Hıristiyan ailelerin çocukları arasından seçilir. Seçim usulü şöyledir<. 1- Yakışıklı, sağlıklı ve zeki 8-18 yaşındaki oğlan çocukları alınırdı. 2- Bazı ilkelerle devşirme usulü sınırlandırılmıştır. Örneğin Türkçe bilenler, evli, anası-babası ölmüş, tek çocuk olanlar seçilmezdi. Bir yerleşim yerinde 40 evden bir çocuk seçimi yeterli görülürdü.

13. Enderun Mektebinde Eğitim • İslam dini ve fen alanlarında kuramsal bir öğrenim • Saray Hizmetlerini fiilen yaparak saray işlerini öğrenme (Yedi oda zirvede Has oda) • Beden ve sanat eğitimi

14. Devşirme bir asimilasyon politikası olarak algılanabilir mi?