Instytucje Unii Europejskiej i proces podejmowania decyzji w UE

1. Instytucje Unii Europejskiej i proces podejmowania decyzji w UE Małgorzata Czernielewska-Rutkowska

2. Instytucje Europejskie Organy główne • Rada Europejska --------------------------------------------- • Rada (Ministrów) Unii Europejskiej • Komisja Europejska • Parlament Europejski • Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji • Trybunał Obrachunkowy (Audytorów)

3. Instytucje Europejskie Inne instytucje • Komitet Ekonomiczno-Społeczny • Komitet Regionów • Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych • Europejski Bank Inwestycyjny • inne wyspecjalizowane agendy i jednostki

5. Rada Europejska (European Council) Pierwotnie nieformalne forum wymiany poglądów głów państw i szefów rządów państw członkowskich Wykształciła się pod wpływem realnych potrzeb, w toku funkcjonowania Wspólnot Decyzję w sprawie sformalizowania spotkań RE podjęto na Szczycie w Paryżu (1974), jednakże bez zapisu traktatowego formalnie powołującego tę instytucję

6. Rada Europejska Po raz pierwszy formalnie podstawy prawne jej funkcjonowania określono w Jednolitym Akcie Europejskim Wiodąca rola Rady Europejskiej została określona przez Traktat z Maastricht 1992.

7. Rada Europejska Artykuł 4/Tytuł I/Traktat o Unii Europejskiej W skład Rady Europejskiej wchodzą: • głowy państw lub szefowie rządów państw członkowskich • Przewodniczący Komisji Europejskiej • jeden członek Komisji Europejskiej

8. Rada Europejska Artykuł 4/Tytuł I/Traktat o Unii Europejskiej Zadania i obowiązki Rady Europejskiej: „Rada Europejska nadaje Unii impuls niezbędny dla jej dalszego rozwoju i określa ogólne wytyczne odnośnie jej polityki”

9. Rada Europejska Artykuł 4/Tytuł I/Traktat o Unii Europejskiej Zadania i obowiązki Rady Europejskiej cd.: „Rada Europejska składa Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie po każdym swoim posiedzeniu i roczne pisemne sprawozdanie o postępie osiągniętym przez Unię”

10. Rada Europejska Rada Europejska obraduje co najmniej dwa razy w roku (zapis traktatowy - TUE), zazwyczaj na dwudniowych sesjach Po każdym posiedzeniu Rada Europejska składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu; corocznie składa też roczne sprawozdanie z postępu osiągniętego przez Unię.

11. Rada Europejska Jakkolwiek z formalnego punktu widzenia decyzje Rady Europejskiej nie mają charakteru wiążącego, niemniej jednak najwyższa ranga ich członków stanowi o tym, iż podejmowane przez tę instytucję decyzje stają się podstawą do uchwalania wiążących aktów prawnych (soft law).

12. Rada Europejska Decyzje Rady Europejskiej w formie tzw. KonkluzjiPrezydencji z odbytego szczytu z zasady nie są kwestionowane przez instytucje wspólnotowe (Rada i Komisja) odpowiedzialne za realizację tych postanowień w formie wiążących aktów prawnych.

13. Rada Unii Europejskiej • (Council of the European Union) • organ międzyrządowy - główny organ decyzyjny w Unii Europejskiej • w skład wchodząministrowie delegowani przez poszczególne państwa członkowskie według kompetencji branżowych

14. Rada Unii Europejskiej Ze względu na jej skład na forum Rady UE reprezentowane są narodowe interesy państw członkowskich. Rola Rady UE jako strażnika suwerenności państw członkowskich jest szczególnie widoczna w dziedzinach, w których obowiązuje zasada głosowania jednomyślnego.

15. Rada Unii Europejskiej W zależności od dyskutowanej problematyki obraduje jako: Rada ds. Ogólnych (w składzie ministrów spraw zagranicznych) Rada w składach branżowych (np. transport, rybołówstwo, ochrona środowiska, itd.)

16. Rada Unii Europejskiej Spotkania w zakresie spraw najważniejszych dla funkcjonowania UE (Rada ds. ogólnych, ds. gospodarki i finansów oraz Rada ds. rolnictwa) odbywają się co miesiąc, pozostałe - zgodnie z ustalonym przez Radę harmonogramem - nie rzadziej niż raz w roku.

17. Rada Unii Europejskiej Bieżące prace Rady prowadzi COREPER - Komitet Stałych Przedstawicieli. COREPER prowadzi bieżące prace Rady, wypracowuje niezbędne kompromisy, przygotowuje sprawy do dyskusji i podjęcia decyzji na forum Rady Unii Europejskiej.

18. Rada Unii Europejskiej COPERER II - w randze Ambasadorów (odpowiadający Radzie ds. Ogólnych oraz gospodarki i finansów) COREPER I - w randze zastępców Ambasadorów SPECJALNY KOMITET ds. Rolnictwa

19. Rada Unii Europejskiej propozycje legislacyjne KE  grupy i komitety robocze  COREPER Kwestie „A” (co do których uzyskano zgodę na poziomie COREPER-u) zostają tylko formalnie przegłosowane w Radzie Kwestie „B” - podlegają debacie na forum Rady

20. Rada Unii Europejskiej Systemy głosowania w Radzie UE: - jednomyślnie - większością kwalifikowaną - zwykłą większością (w zakresie spraw proceduralnych)

21. Rada Unii Europejskiej Większość kwalifikowana dla EU-25 w - podział głosów po 1 listopada 2004 w oparciu o Traktat Nicejski (w okresie obowiązywania Traktatu Nicejskiego – możliwe zmiany w związku z propozycjami Konwentu) Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Włochy - 29 Hiszpania, Polska - 27 Holandia - 13 Belgia, Czechy, Grecja, Portugalia, Węgry - 12 Austria, Szwecja - 10 Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa, Łotwa, Słowacja -7Łotwa, Słowenia, Estonia, Cypr, Luksemburg - 4 Malta - 3 Razem: 321

22. Rada Unii Europejskiej Większość kwalifikowana (EU-25) wynosi (po 1 listopada 2004): - 232 głosy (przy głosowaniu na wniosek Komisji) - 232 głosy (większość 2/3) w innych sytuacjach Na wniosek państwa członkowskiego niezbędne może być sprawdzenie, czy państwa, których głosy decydują o większości kwalifikowanej stanowią jednocześnie 62% ogółu ludności UE.

23. Rada Unii Europejskiej Prezydencja - rotacyjne przewodnictwo w Radzie Zmienia się co pół roku w systemie rotacyjnym, zgodnie z przyjętym przez Radę kalendarzem. Reguła „trojki” (w obecnym systemie zastąpiona koordynacyjną funkcją Sekretarza Generalnego Rady) - mająca zapewnić większą spójność działań Unii w dłuższych niż 6-cio miesięcznych okresach.

24. Rada Unii Europejskiej Rola państwa-przewodniczącego 1. Zwoływanie oficjalnych i nieoficjalnych spotkań 2. Przewodniczenie wszystkim posiedzeniom Rady (na wszystkich szczeblach) 3. Organizacja jednego lub więcej spotkań Rady Europejskiej na swoim terytorium 4. Rola rzecznika prasowego Rady wewnątrz i na zewnątrz UE 5. Rola głównego pośrednika między aktorami systemu UE (Komisja, Parlament i inne organy)

25. Rada Unii Europejskiej Rola państwa przewodniczącego c.d. 6. Zarządzanie Wspólną Polityką Zagraniczną i Bezpieczeństwa w ścisłej współpracy z Wysokim Przedstawicielem ds. WZPB 7. Zapewnienie realizacji i legalności działań UE 8. Rola mediatora pomiędzy państwami członkowskimi w procesie negocjacji w ramach Rady

26. Rada Unii Europejskiej Kolejność prezydencji do roku 2006 2002 - Hiszpania, Dania 2003 - Grecja, Włochy 2004 - Irlandia, Holandia 2005 - Luksemburg, Wielka Brytania 2006 - Austria, Finlandia

27. Rada Unii Europejskiej Funkcje Rady Unii Europejskiej: 1. Podejmowanie decyzji i uchwalanie wspólnotowych aktów prawnych - naczelny organ ustawodawczy UE (także we współpracy z PE) 2. Koordynacja ogólnej polityki państw członkowskich 3. Zawieranie umów z państwami trzecim (we współpracy z PE) oraz udzielanie Komisji mandatu do prowadzenia negocjacji

28. Rada Unii Europejskiej Funkcje Rady Unii Europejskiej: 4. Przekazywanie Komisji prawa i obowiązku realizacji postanowień uchwalonych aktów prawnych Jakkolwiek formalnie prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje jedynie Komisji - jednak na mocy Artykułu 208 TWE Rada może zażądać od Komisji przeprowadzenia zgodnie ze stanowiskiem Rady wszelkich pożądanych działań wraz z przedłożeniem odpowiednich propozycji aktów prawnych

29. Komisja Europejska (European Commission) 25 Komisarzy Przewodniczący 2 Wiceprzewodniczących

30. Komisja Europejska Po rozszerzeniu - zgodnie z traktatem - Komisja liczyć będzie przynajmniej po jednym obywatelu z każdego państwa członkowskiego W chwili osiągnięcia przez Unię 27 członków, liczba Komisarzy będzie mniejsza niż liczba państw członkowskich. Decyzję o rotacyjnym powoływaniu Komisarzy - zgodnie z zasadą równości - podejmie Rada w głosowaniu jednomyślnym.

31. Komisja Europejska – tryb powoływania Rada - w składzie - szefów państw i rządów - nominuje - większością kwalifikowaną - osobę którą zamierzają powołać na stanowisko Przewodniczącego Komisji, nominacja jest zatwierdzana przez PE. Rada, działając kwalifikowaną większością i w porozumieniu z PE przyjmuje listę pozostałych kandydatów na Komisarzy (wyznaczonych przez rządy państw członkowskich).

32. Komisja Europejska - tryb powoływania Nominowani w ten sposób Przewodniczący i pozostali członkowie Komisji podlegają zatwierdzeniu przez PE, potem zaś formalnie mianowani przez Radę kwalifikowaną większością głosów. Komisja działa pod politycznym kierownictwem Przewodniczącego, który podejmuje decyzję o jej organizacji wewnętrznej i podziale zakresu obowiązków w trakcie trwania kadencji.

33. Komisja Europejska Komisja Europejska jest organem ponadnarodowym. W odróżnieniu od członków Rady, Komisarze nie reprezentują interesów krajów pochodzenia, zachowując formalnie pełną niezależność. W odróżnieniu od Rady, na forum której reprezentowane są interesy narodowe państw członkowskich, Komisja reprezentuje interesy wspólnoty i Unii jako całości.

34. Komisja Europejska Komisarze mają zakaz zwracania się do swoich rządów o jakiekolwiek instrukcje, czy wytyczne, zaś państwa członkowskie zobowiązują się respektować tę zasadę i nie wywierać żadnych nacisków na Komisarzy w trakcie trwania ich mandatu. W trakcie trwania mandatu Komisarze nie mogą prowadzić żadnej działalności zawodowej (nawet nieodpłatnie), zaś po zakończeniu (odnawialnej 5 letniej) kadencji zobowiązani są do ostrożnego obejmowania pewnych stanowisk po zakończeniu kadencji.

35. Komisja Europejska Funkcje Komisji Europejskiej: - Czuwanie nad ścisłym przestrzeganiem prawa wspólnotowego przez organy UE, państwa członkowskiego oraz ich podmioty - rola „strażnika Traktatów” - realizacja polityki wspólnotowej na podstawie aktów prawnych wydanych przez Radę - funkcja organu wykonawczego - funkcje wykonawcze w zakresie realizacji budżetu oraz zarządzenie podstawowymi funduszami UE

36. Komisja Europejska Funkcje Komisji Europejskiej: - wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej (w filarze I) - reprezentowania Wspólnot i Unii w organizacjach międzynarodowych i państwach trzecich - negocjowanie w imieniu Wspólnot umów handlowych, umów stowarzyszeniowych oraz rola pośrednika w negocjacjach akcesyjnych - nadzór nad wykonywaniem orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości

37. Parlament Europejski • (European Parliament) • Obecnie: 732 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. • Pierwsze wybory bezpośrednie do PE - 1979. • Możliwość dzielenia mandatu w PE z mandatem w parlamencie narodowym • Wybory do PE odbywają się w państwach członkowskich zgodnie z krajowymi ordynacjami wyborczymi (od wielu lat trwają prace na jednolitą ordynacją wyborczą) • w PE działa 17 stałych komisji parlamentarnych • zajmowanie miejsc w izbie wg. klucza politycznego nie zaś narodowego

38. Parlament Europejski (European Parliment) Podział mandatów w PE kadencji 2004-2009 Niemcy - 99 Wielka Brytania, Włochy, Francja - 78 Hiszpania, Polska - 54 Holandia - 27 Belgia, Grecja, Portugalia, Czechy, Węgry - 24 Szwecja - 19 Austria - 18 Dania, Finlandia, Słowacja - 14 Irlandia, Litwa - 13 Łotwa - 9 Słowenia - 7 Luksemburg, Cypr, Estonia - 6 Malta - 5

39. Parlament Europejski Grupy polityczne w PE kadencji 2004-2009 - Grupa Europejskiej Partii Obywatelskiej i Europejscy Demokraci (PPE-DE) - 268 - Grupa Partii Socjalistów Europejskich (PSE) - 202 - Grupa Partii Liberalnych, Demokratycznych i Reformatorskich (ALDE) - 88 - Grupa Partii Zielonych i Wolny Sojusz Europejski (Verts/ALE) - 42 - Wolne Stowarzyszenie Europejskie, Zielona Lewica Nordycka (GUE/NGL) - 41 - Grupa Niezależność/ Demokracja (IND/DEM) - 36 - Unia dla Europy Narodów (UEN) - 27 - 28 deputowanych niezrzeszonych

40. Parlament Europejski - po rozszerzeniu Zgodnie z protokołem do Traktatu Nicejskiego ostateczna liczba deputowanych do PE nie przekroczy 732 Protokół ten określił także podział mandatów dla EU-27 Zgodnie z protokołem: Polska - 50 mandatów Zmodyfikowany rozkład miejsc dla EU-25 - Polsce przyznano 54 mandaty Do czasu ukonstytuowania się PE kadencji 2004-2009 deputowani z nowych krajów będą delegowani z parlamentów narodowych

41. Parlament Europejski – funkcje i uprawnienia - Udział w procesie podejmowania decyzji (procedura konsultacji, współpracy instytucjonalnej, współdecydowania oraz zgody) - Zatwierdzanie składu Komisji Europejskiej oraz prawo uchwalania wotum nieufności - Udział w uchwalaniu budżetu wspólnotowego

42. Parlament Europejski – funkcje i uprawnienia • - Prawo powoływania na 5 letnią kadencję Rzecznika Praw Obywatelskich (EuropeanOmbudsman) • - Możliwość uchwalania rezolucji i deklaracji • Zgodnie z Art. 192 TWE, możliwość zwracania się do Komisji o przedłożenie projektów aktów prawnych, które zdaniem PE niezbędne są dla właściwego wykonywania postanowień traktatów • Prawo zadawania pytań Radzie i Komisji • Prawo ustanowienia komisji śledczych

43. Parlament Europejski Ewolucja pod względem ilościowym, jak i jakościowym: Od Zgromadzenia Parlamentarnego EWWiS (78 deputowanych) do Parlamentu Europejskiego (732 deputowanych) – nazwa PE od marca 1962 r. Od organu o kompetencjach niemal wyłącznie doradczych do JAE - do realnego prawa weta w procedurze współdecydowania; kluczowa rola w podejmowaniu decyzji o rozszerzeniu (procedura zgody)

44. Organy wymiaru sprawiedliwości Zgodnie z Traktatem o WE Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji, każdy w zakresie swojej właściwości, czuwają nad poszanowaniem prawa i wykładni i stosowaniu Traktatu.

45. Organy wymiaru sprawiedliwości ETS powołany jako wspólna instytucja trzech Wspólnot już w 1957 r. Sąd Pierwszej Instancji - utworzony w 1989 r. Na mocy Traktatu Nicejskiego (Art. 225a) możliwe jest powoływanie izb orzekających przy SPI - stanowiących najniższą instancję w systemie organów wymiaru sprawiedliwości UE

46. Organy wymiaru sprawiedliwości W skład ETS wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego. Kadencja jest 6 letnia i odnawialna, przy czym co 3 lata następuje odnowienie połowy składu sędziowskiego. Sędziowie wspierani są przez rzeczników generalnych, których rolą jest przedstawianie w sposób bezstronny spraw wnoszonych do TS wraz z analizą stanu prawnego.

47. Organy wymiaru sprawiedliwości Rodzaje spraw rozpatrywanych przez ETS - nieprzestrzeganie prawa wspólnotowego - orzeczenia w sprawie zgodności aktów prawa pochodnego z postanowieniami traktatów - orzeczenia w sprawie niepodejmowania właściwych działań przez instytucje wspólnoty - rozpatrywanie wniosków o odszkodowanie

48. Organy wymiaru sprawiedliwości Rodzaje spraw rozpatrywanych przez ETS cd. - apelacje od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji - jednak jedynie w zakresie uchybień proceduralnych - odpowiedzi na pytania prejudycjalne o wykładnię prawa wspólnotowego kierowane przez sądy krajowe – orzeczenia wstępne

49. Organy wymiaru sprawiedliwości W skład SPI wchodzi przynajmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (Art. 224) Kadencja jest 6 letnia i odnawialna, przy czym co 3 lata następuję odnowienie połowy składu sędziowskiego. Zgodnie z Traktatem Nicejskim możliwe jest powołanie rzeczników generalnych także przy SPI.

50. Organy wymiaru sprawiedliwości SPI jest właściwy dla rozstrzygania spraw wnoszonych przez osoby fizyczne i prawne z terenu Wspólnoty w zakresie: rolnictwa, pomocy państwa, polityki konkurencji, polityki handlowej, polityki regionalnej, transportu, własności znaków towarowych, spraw z zakresu Euroatom-u i EWWiS