İLETİŞİM VE İŞBİRLİKÇİ MODELLER

1. İLETİŞİM VE İŞBİRLİKÇİMODELLER Sedat AKBAL BTÖ611-İnsan Bilgisayar Etkileşimi

2. İletişim Ve İşbirlikçi Modeller • E-Posta ve Konferans sistemleri gibi yazılımlar birden fazla insanlaetkileşime geçerler • Buna ek olarak yazılımlar içinde bulundukları ortamda kişilerden ve sosyal durumlardan etkilenir ve etkilerler İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

3. İletişim Ve İşbirlikçi Modeller • Yüz Yüze İletişim • Diyalog • Metin Tabanlı İletişim • Grup Çalışması İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

4. 1. Yüz Yüze İletişim • Yüz yüze kontak iletişimin en temel formudur. • Yüz yüze iletişim sadece konuşma ve duymadan ibaret değildir. • Vücut dilini ve göz kontağını da içerir İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

5. 1. Yüz Yüze İletişim • Etkinin İletimi ve Kişisel Alan (Transfer Effects And Personel Space) • Göz Kontağı ve Bakış (Eye Contact and Gaze) • Jest ve Vücut Dili (Gestures And Body Language) • Arka Kanallar (Back Channels) • Sıra Geçişi (Turn-Taking) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

6. 1. Yüz Yüze İletişim • Etkinin İletimi ve Kişisel Alan (Transfer Effects And Personel Space) • Göz Kontağı ve Bakış (Eye Contact and Gaze) • Jest ve Vücut Dili (Gestures And Body Language) • Arka Kanallar (Back Channels) • Sıra Geçişi (Turn-Taking) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

7. 1-Yüz Yüze İletişimEtkinin İletimi ve Kişisel Alan • Bilgisayar tabanlı iletişimi kullandığımızda, bütün beklentilerimizi yüz yüze iletişimden alırız. • Yüz yüze iletişimin kuralları bilinçli değildir. • Kurallar bozulduğunda gerçek sorunu belirlemek zordur. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

8. 1-Yüz Yüze İletişimEtkinin İletimi ve Kişisel Alan • İnsanlar yeni ortamların kurallarını öğrenebilirler ve uyum sağlayabilirler. • Örneğin; “Tamam” kelimesinin telsizlerde kullanılması gibi • Uyum sağlayabilme var olan normlarını kullanabilip kullanamamasına bağlıdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

9. 1-Yüz Yüze İletişimEtkinin İletimi ve Kişisel Alan • Kişisel alan; kişinin kendi uzantısıymış gibi algıladığı alan veya boşluktur. • Kültürden kültüre ve kişiden kişiye değişebilir. • Yakın hissettiğimiz kişilerde daha dar, • tanımadığımız kişilerde daha geniştir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

10. 1-Yüz Yüze İletişimEtkinin İletimi ve Kişisel Alan OsmanSelami • Kişisel alan sorunu video konferansta da meydana gelebilir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

11. 1-Yüz Yüze İletişimEtkinin İletimi ve Kişisel Alan • Osman, Selami’yi net görmek için yaklaştıkça, Selami, Osman’ın ekranı kaplayan yüzünden uzaklaşmaya çalışır. “touche” • Sorun kameranın pozisyonu ve ekranın boyutlarına göre daha da kötüleşebilir. • Sorunun çözümü için karşılıklı kamera açılarını ayarlayabilme önerilebilir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

12. 1. Yüz Yüze İletişim • Etkinin İletimi ve Kişisel alan (Transfer Effects And Personel Space) • Göz Kontağı ve Bakış (Eye Contact and Gaze) • Jest ve Vücut Dili (Gestures And Body Language) • Arka Kanallar (Back Channels) • Sıra Geçişi (Turn-Taking) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

13. 1-Yüz Yüze İletişimGöz Kontağı ve Bakış • Normal diyaloglarda göz teması yaygın olarak kullanılır • Gözlerimiz bize karşımızdakinin • Sıkılıp sıkılmadığını • Dinleyip dinlemediğini • İlgilenip ilgilenmediğini • Anlayıp anlamadığını söyler. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

14. 1-Yüz Yüze İletişimGöz Kontağı ve Bakış • Görsel kontak kesildiğinde bütün ipuçları yok olur • Video konferans • Görsel ipuçlarını belli bir seviyeye kadar aktarabilir • Bazı durumlarda yanlış ipuçları gönderebilir. • Video konferans sesle desteklendiğinde sosyal etkileşim hissi artar İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

15. 1. Yüz Yüze İletişim • Etkinin İletimi ve Kişisel alan (Transfer Effects And Personel Space) • Göz Kontağı ve Bakış (Eye Contact and Gaze) • Jest ve Vücut Dili (Gestures And Body Language) • Arka Kanallar (Back Channels) • Sıra Geçişi (Turn-Taking) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

16. 1-Yüz Yüze İletişimJest ve Vücut Dili • İlgilendiğimiz nesneleri belirtmek için ellerimizi kullanırız. • El harekelerimiz bilinçli ve kasten olabileceği gibi, • Küçük bir el hareketi yada vücudumuzun hizalanması olabilir. • Video konferans hareketlerimizin yorumlanması için yeterli olmayabilir. • Diyalog tamamen “oraya”, “şunu” vb. ifadeler içeriyorsa sorun yaratabilir (referanslı gösterim / deictic reference) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

17. 1-Yüz Yüze İletişimArka Kanallar • Referanslı gösterim (deictic referece) sorunu aşmak için “group pointer” fikri önerilebilir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

18. 1. Yüz Yüze İletişim • Etkinin İletimi ve Kişisel alan (Transfer Effects And Personel Space) • Göz Kontağı ve Bakış (Eye Contact and Gaze) • Jest ve Vücut Dili (Gestures And Body Language) • Arka Kanallar (Back Channels) • Sıra Geçişi (Turn-Taking) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

19. 1-Yüz Yüze İletişimArka Kanallar • İletişim sadece kelimeler değildir • Güneş: Şu filmi hatırladın mı...eee... “Yeşil” hımm... saat sekiz de başlıyor. • Rüzgar: Mükemmel! • İletişimde arka kanalları (back channels) da kullanırız. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

20. 1-Yüz Yüze İletişimArka Kanallar • Arka kanallar (back channels) • Kafa, omuz sallama • Yüz buruşturma • Küçük parazitler olabilir. • Arka kanallar sayesinde ifadeler belirsizlikten kurtulur. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

21. 1-Yüz Yüze İletişimArka Kanallar • Kullandığımız iletişim ortamlarını arka kanal kullanımında sınırlılıkları bulunur. • video – vücut dilinin kaybı • audio – yüz ifadelerini kaybı • text based – hiç arka kanal yok • half duplex – büyük miktarda geri bildirim kaybı İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

22. 1. Yüz Yüze İletişim • Etkinin İletimi ve Kişisel alan (Transfer Effects And Personel Space) • Göz Kontağı ve Bakış (Eye Contact and Gaze) • Jest ve Vücut Dili (Gestures And Body Language) • Arka Kanallar (Back Channels) • Sıra Geçişi (Turn-Taking) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

23. 1-Yüz Yüze İletişimSıra Geçişi • Konuşma sırasını bir konuşmacıdan diğerine geçmesini sağlamak için • El kaldırma • Vücut ve göz hareketleri • “ahım”, “aeh” vb ses parazitleri • Duraksamalar kullanılabilir İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

24. 1-Yüz Yüze İletişimSıra Geçişi • İletişim ortamlarında ise ses parazitleri ve duraksamalar dışında sıra geçiş kanalı kullanmada • Eşzamanlı olmaması gibi sınırlılıklarımız vardır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

25. 1-Yüz Yüze İletişimSıra Geçişi • Örneğin, kıtalar arası yapılan video konferansta bir konuşmasının sesi ve görüntü yaklaşık 4 sn sonra ulaşır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

26. 1-Yüz Yüze İletişimSıra Geçişi • Bu durum sıra geçişinin karşımasına ve karşısındaki konuşurken konuşmaya başlanmasına neden olur. • Karşıdaki kişi konuşmasının kesilmesini kaba olarak yorumlayabilir. • Geniş bant internet teknolojileri uydulara göre daha etkili olabilir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

27. 2. Diyalog • Diyalog analizinin tasarım için 3 kullanım şekli vardır. • İnsanların elektronik iletişim ortamlarıyla nasıl başa çıktıklarını anlamamızı sağlar • Tasarıma karar vermek için rehber olarak kullanılabilir. • Sistemi teoriler etrafında yapılandırarak tasarlamamızı sağlar (örneğin :söz edimi teorisi / speech act theory) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

28. 2. Diyalog • Temel Diyalog Yapısı (Basick Conversational Structure) • Bağlam (Contex) • İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi (Topics, Focus And Forms Of Utterance) • Bozulma ve Tamir (Breakdown And Repair) • Ortak Anlayış İnşa Etme (Constructing A Shared Understanding) • Söz Edimi Teoremi (Speech Act Theory) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

29. 2. Diyalog • Temel Diyalog Yapısı (Basick Conversational Structure) • Bağlam (Contex) • İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi (Topics, focus and forms of utterance) • Bozulma ve Tamir (Breakdown And Repair) • Ortak Anlayış İnşa Etme (Constructing A Shared Understanding) • Söz Edimi Teoremi (Speech Act Theory) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

30. 2-DiyalogTemel Diyalog Yapısı • “Sıra Değişimi” en temel diyalog yapısıdır. • ‘A’ bir şeyler söyler sonra ‘B’ bir şeyler söyler • Her sıra değişimindeki konuşma ifade (utterance) olarak tanımlanır. • Diyalog ifadeleri çift olarak gruplanabilir. (Soru-cevap--bitişik çiftler/adjancency pair) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

31. 2-DiyalogTemel Diyalog Yapısı • Bitişiklik bazen açıklamalar yapmak için içsel çiftlerle bozulabilir. • Burak:Biraz kremalı pasta ister misin? • Ada:Çok şişmanlatıcı değil mi? • Burak:Evet, çok • Ada:Ve çokça çikolata? • Burak:Çokça • Ada: Öyleyse büyük bir dilim alacağım. • Yapı:B-x, A-y, B-y, A-z, B-z, A-x İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

32. 2. Diyalog • Temel Diyalog Yapısı (Basick Conversational Structure) • Bağlam (Contex) • İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi (Topics, focus and forms of utterance) • Bozulma ve Tamir (Breakdown And Repair) • Ortak Anlayış İnşa Etme (Constructing A Shared Understanding) • Söz Edimi Teoremi (Speech Act Theory) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

33. 2-DiyalogBağlam • İfadeler tek başlarına yorumlandıkları zaman belirsiz olabilirler. • Belirsizliği ortadan kaldırmak için bağlamı bilmek gerekir. • İki çeşit bağlam vardır. • İçsel bağlam • Dışsal bağlam İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

34. 2-DiyalogBağlam • İçsel Bağlam: Önceki ifadelerin oluşturduğu bağlamdır. • Dışsal bağlam: Çevrenin oluşturduğu bağlamdır. • Bu bakımdan jestleri, bakışları, çevredeki detayları not etmek önemlidir. • Fazlaya kaçmadan İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

35. 2. Diyalog • Temel Diyalog Yapısı (Basick Conversational Structure) • Bağlam (Contex) • İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi (Topics, focus and forms of utterance) • Bozulma ve Tamir (Breakdown And Repair) • Ortak Anlayış İnşa Etme (Constructing A Shared Understanding) • Söz Edimi Teoremi (Speech Act Theory) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

36. 2-Diyalogİfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi • Diyalogun ortak odağı olması önemlidir. • Bu odak zaman zaman bozulabilir ve düzeltilmelidir. • Odağın bozulmasındaki sebebin teknoloji olup olmadığını belirlemek önemlidir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

37. 2-Diyalogİfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi • İfadeler teknolojinin işbirliğini desteklemesi ile ilgili ise sorun teknoloji olabilir. • Upps, Orada başka siyah kalem var mı? Bu bitti. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

38. 2. Diyalog • Temel Diyalog Yapısı (Basick Conversational Structure) • Bağlam (Contex) • İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi (Topics, focus and forms of utterance) • Bozulma ve Tamir (Breakdown And Repair) • Ortak Anlayış İnşa Etme (Constructing A Shared Understanding) • Söz Edimi Teoremi (Speech Act Theory) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

39. 2-DiyalogBozulma ve Tamir • Bozulma iletişim sırasında odağın kaymasıdır. • Bozulmadan sonra yapılan düzeltme tamir olarak isimlendirilir. • Bozulma her seviyede oluşabilir. • Ayrışma bozulmanın en yüksek seviyesidir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

40. 2-DiyalogBozulma ve Tamir • Bozulmanın sebebinin kaynağını bulunca düzeltmek kolaydır. • Bazen bozulmayı belirlemek zor olabilir İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

41. 2. Diyalog • Temel Diyalog Yapısı (Basick Conversational Structure) • Bağlam (Contex) • İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi (Topics, focus and forms of utterance) • Bozulma ve Tamir (Breakdown And Repair) • Ortak Anlayış İnşa Etme (Constructing A Shared Understanding) • Söz Edimi Teoremi (Speech Act Theory) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

42. 2-DiyalogOrtak Anlayış İnşa Etme • Bireyler farklı yaşantı ve bilgi birikimlerine sahiptirler. • Başkasını hayatını yaşamadan yaşantılarımızı ve bilgi birikimlerimizi birleştiremeyiz. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

43. 2-DiyalogOrtak Anlayış İnşa Etme • Ortak yaşantı ve bilgi birikimi yerine ortak anlayış yaratmak yeterlidir. • Diyalog, grupların birbirlerini anlaması için sürekli test ve karşılıklı kontroller içerir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

44. 2. Diyalog • Temel Diyalog Yapısı (Basick Conversational Structure) • Bağlam (Contex) • İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi (Topics, focus and forms of utterance) • Bozulma ve Tamir (Breakdown And Repair) • Ortak Anlayış İnşa Etme (Constructing A Shared Understanding) • Söz Edimi Teoremi (Speech Act Theory) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

45. 2-DiyalogSöz Edim Teoremi • Söz edimi teoremi, ifadelerin, katılımcıların hareketleriyle etkileşim yoluyla ilgilenir. • Söz edim teoremin temel varsayımı, ifadeler ne yaptıkları ile tanımlanabilirler. • İfadelerin anlamları kime söylediğimize göre anlam değiştirebilir. • Bu özellikleri sayesinde “Koordinatör” olarak kullanılmışlardır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

46. 2-DiyalogSöz Edim Teoremi • Koordinatörler • Yapısallaştırılmış e-posta sistemleridir • Kullanıcı CFA (Conversation For Act) ile uyumlu olmalıdır. • Kullanıcılar tarafından sevilmezler. İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

47. 2-DiyalogSöz Edim Teoremi İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

48. 3-Metin Tabanlı İletişim • Metin tabanlı diyalog konuşma işbirlikçi grup yazılımlarında vekili olarak davranır. • Bu iki ortamın arasında adaptasyon sorunu vardır. • metin tabanlı iletişim yazılımları 4 çeşittir. • Ayrık (discrete) • Doğrusal (linear) • Doğrusal olmayan (non-linear) • Uzaysal (Spatial) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

49. 3-Metin Tabanlı İletişim • Arka Kanallar ve Etkililik Durumu (Back Channels and Affective State) • Sıra Geçişi (Turn-Taking) • Bağlam ve Deixis (Context and Deixis) • Tempo ve Tanesellik (Pace and Granularity) • Doğrusal Metin ve Hypertext (Linear text vs. Hypertest) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller

50. 3-Metin Tabanlı İletişim • Arka Kanallar ve Etkililik Durumu (Back Channels and Affective State) • Sıra Geçişi (Turn-Taking) • Bağlam ve Deixis (Context and Deixis) • Tempo ve Tanesellik (Pace and Granularity) • Doğrusal Metin ve Hypertext (Linear text vs. Hypertest) İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3. Baskı 14. Bölüm İletişim ve İşbirlikçi Modeller