Bolum 2 Ricardo Modeli: Isgucu Uretkenligi ve Karsilastirmali Ustunlukler

1. Bolum 2 Ricardo Modeli: Isgucu Uretkenligi ve Karsilastirmali Ustunlukler Prepared by Bahattin Buyuksahin International Economics: Theory and Policy, Sixth Edition by Paul R. Krugman and Maurice Obstfeld

2. Bolum Konulari • Giris • Karsilastirmali Ustunlukler Kavrami • Tek Faktorlu Bir Ekonomi • Tek Faktorlu bir Dunyada Ticaret • Karsilastirmali Ustunluk Konusundaki Yanlis Anlamalar • Cok Malli bir Ortamda Karsilastirmali Ustunluk • Tasima Maliyetlerinin ve Ticareti Yapilmayan Mallarin Analize Eklenmesi • Ricardo Modeli ile ilgili Ampirik Bulgular • Ozet

3. Giris • Ulkeler arasi ticaret ve bu ticaretten kazanc iki temel nedenle aciklanabilir: • Ulkeler faktor donanimlari (emek, sermaye, toprak,iklim) ve teknonojik acidan birbirlerinden farklidir. • Uretim etkinliklerinde olcek yararlarinin elde edilebilmesi icinde ulkeler arasi ticaret yapilir. • Olcege gore getiri ile olcegin verimi arasindaki fark nedir? • Ricardo modeli ulkeler arasi teknolojik farka dayanan bir modeldir. • Modelde, teknolojik farkliliklar isgucu uretkenligi arasindaki farkliliklar olarak karsimiza cikmaktadir.

4. Karsilastirmali Ustunluk Kavrami • Sevgililer gununde cicege olan talep 10 milyon artmaktadir. • Kisin ABD’de cicek uretmek zordur. • Isitilmis seralar kullanilmak zorundadir. • Enerji, sermaye ve emegin maliyeti yuksektir. • Cicek uretiminde kullanilan kaynaklar baska mallarin, ornegin bilgisayar, uretiminde kullanilabilir.

5. Karsilastirmali Ustunluk Kavrami • Firsat Maliyeti • Cicegin bilgisayar cinsinden firsat maliyeti belirli sayidaki cicegi uretmek icin kullanilan kaynaklarla uretilebilecek olan bilgisayar miktaridir. • Karsilastirmali Ustunluk • Eger bir mali uretmenin firsat maliyeti (bir baska mal cinsinden) bir ulkede diger bir ulkeye gore dusukse, o ulke o malin uretiminde karsilastirmali ustunluge sahiptir.

6. Karsilastirmali Ustunluk Kavrami • Varsayalim ki ABD’de 10 milyon cicek uretmek icin kullanilan kaynaklarla 100000 adet bilgisayar uretilebilir. • Varsayalim ki Meksika’da 10 milyon cicek uretmek icin kullanilan kaynaklarla 30000 adet bilgisayar uretilebilir. • Bu ornek Meksika’li iscilerin ABD iscilerinden daha az uretken oldugunu varsaymaktadir.

7. Karsilastirmali Ustunluk Kavrami • Eger her ulke firsat maliyetinin dusuk oldugu mal uretiminde uzmanlasirlarsa, ticaret her ulke icin yararli olabilir. • Meksika’da cicegin alternatif maliyeti dusuktur. • ABD’de ise bilgisayarin firsat maliyeti dusuktur. • Ticaretin yarari, cicek ve bilgisayar uretiminde iki ulkede meydana gelecek degismeleri dusunerek gorulebilir.

8. Karsilastirmali Ustunluk Kavrami Table 2-1: Uretimde meydana gelecek degisme

9. Karsilastirmali Ustunluk Kavrami • Tablo 2.1’deki ornek karsilastirmali ustunluk kavramini gostermektedir: • Eger her bir ulke karsilastirmali ustunluge sahip oldugu mali ihrac ederse, ilke olarak butun ulkeler ticaretten kazancli cikar. • Karsilastirmali Ustunlugu ne belirler? • Bu soruya cevap vermek ulkelerarasi farkliliklarin nasil ticaretin paternini nasil belirledigini anlamizda bize yardimci olacaktir.

10. Bir Tek-Faktor Ekonomisi • Varsayalim ki Bizim Ulke dedigimiz bir ekonomiyi inceliyoruz. Bu ekonomide: • Isgucu (emek) bu ekonomideki tek uretim faktorudur. • Sadece iki mal (peynir ve sarap) uretilmektedir. • Isgucu arzi sabittir. • Emegin uretkenligi iki malda da sabittir. • Butun piyasalarda tam rekabet vardir.

11. Bir Tek-Faktor Ekonomisi • Sabit emek uretkenligi birim emek gereksinmesi ile karakterize edilmektedir: • Birim emek gereksinmesi 1 birim mali uretmek icin gerekli isgucu saatini gostermektedir. • aLSsarap uretimindeki birim emek gereksinmesini gostersin (yani eger aLS = 2 ise, 1 gallon sarabi uretmek icin 2 isgucu saatine ihtiyac vardir. • aLP peynir uretimindeki birim emek gereksinmesini gostersin (yani eger aLC = 1 ise, 1 pound peyniri uretmek icin 1 isgucu saatine ihtiyacvardir. • Ekonominin toplam emek arzini (toplam kaynaklari) L ile gosterelim ( yani eger L = 120 ise, bu ekonominin toplam emek arzi 120 isgucu saatidir, veya 120 iscidir).

12. Bir Tek-Faktor Ekonomisi • Uretim Olanaklari • Uretim olanaklari siniri (PPF) herhangi bir [sarap] uretim miktari verildiginde uretilebilecek encok [peynir] miktarini ve tersini gosterir. • Bizim ekonominin uretim olanagi siniri asagidaki denklemle verilmektedir: aLPQP + aLSQS = L (2-1) • Onceki ornegimize gore, uretim olanagi siniri: QC + 2QW = 120

13. Bizim Ulke sarap uretimi, QS, gallons Egimin mutlak degeri peynirin sarap ifadesiyle firsat maliyetine esittir. P F Bizim Ulke Peynir uretimi, QP, pounds Figure 2-1: Bizim Ulkenin Uretim Olanagi Siniri Bir Tek-Faktor Ekonomisi L/aLS L/aLP

14. Bir Tek-Faktor Ekonomisi • Nispi fiyatlar ve Arz • Her bir malin uretilecek miktarlari fiyatlar tarafindan belirlenecektir. • Peynirin sarap cinsinden nispi fiyati 1 birim peynir karsiliginda alinabilecek sarap miktarini gosterir. • Nispi fiyatlara ornekler: • Eger bir kutu Cola’nin fiyati $0.5 ise, Cola’nin nispi fiyati 1 birim kola ile alabileceginiz Dolaar miktaridir ki, bu da yine $0.5. • Ote yandan Dolar’in Kola cinsinden nispi fiyati 2 kutu Cola’dir.

15. Bir Tek-Faktor Ekonomisi • PP ve PS , sirasiyla peynirin ve sarabin fiyati olsun. wS ve wP ise sirasiyla sarap ve peynir sektorundeki ucretler olsun. • Tam rekabet kosullari altinda, negatif olamayn kar kosulu sunlari gerektirecektir: • Eger PS / as< wS ise QS=0 • Eger PS / aS = wS ise QW>0 • Eger PP / aP < wP ise QP =0 • Eger PP / aP = wPQP>0

16. Bir Tek-Faktor Ekonomisi • Yukaridaki iliskilere gore, eger peynirin nispi fiyati • (PP / PS ) firsat maliyetinden (aLP / aLS) buyukse, ekonomi peynir uretiminde uzmanlasir. • Ticaretin yoklugunda, her iki malda uretileceginden re PP / PS = aLP /aLS olacaktir.

17. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Modelin varsayimlari: • Dunyada iki ulke var (Bizim Ulke ve Yabanci Ulke). • Her bir ulke iki mal (peynir ve sarap) uretmektedir. • Tek uretim faktoru emektir. • Her bir ulkede emegin arzi sabittir. • Her bir malda emegin uretkenligi sabittir. • Isgucu ulkeler arasinda hareket edemez . • Butun piyasalarda tam rekabet vardir. • * ile gosterilen degiskenler Yabanci Ulke degiskenlerini gostermektedir.

18. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Mutlak Ustunluk • Eger bir ulkenin bir mali uretmek icin birim emek gereksinmesi yabanci ulkedekinden dusukse, bu ulkenin o malin uretiminde mutlak ustunlugu var demektir. • Varsayalim ki, aLP < a*LP ve aLS < a*LS • Bu varsayim Bizim Ulkenin her iki malin uretiminde de mutlak ustunluge sahip oldugunu gosterir. Cunku Bizim Ulke iki malin uretiminde de Yabanci Ulkeye gore daha uretkendir. • Bizim Ulke her iki malda da mutlak ustunluge sahip olsa dahi ticaret her iki ulke icinde fayda saglayabilir. • Ticaretin paterni karsilastirmali ustunluk kavrami tarafindan belirlenecektir.

19. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Karsilastirmali Ustunluk • Varsayalim ki aLC /aLW < a*LC /a*LW (2-2) • Bu varsayim peynirin sarap ifadesiyle firsat maliyetinin Bizim Ulke’de Yabanci Ulke’dekinden daha dusuk oldugunu ifade etmektedir. • Baska bir deyisle, ticaretin yoklugunda, peynirin nispi fiyati Bizim Ulkede Yabanci Ulkedekinden daha dusuktur. • Bizim Ulke peynir uretiminde karsilastirmali ustunluge sahiptir ve bu nedenle sarap karsiliginda Yabanci Ulkeye peynir ihrac edecektir.

20. Yabanci Ulke Sarap uretimi, Q*S, (gallons) F* P* Yabanci Ulkenin peynir uretimi, Q*P , (pounds) Tek faktorlu bir dunyada ticaret Figure 2-2: Yabanci Ulkenin Uretim Olanaklari Siniri L*/a*LW +1 L*/a*LC

21. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Ticaretten Sonra Nispi Fiyatin Belirlenmesi • Ticaretten sonra nispi fiyati (yani, PC / PW) ne belirler? • Bu soruya cevap verebilmek icin peynirin dunya nispi arz ve talebilini tanimlamak zorundayiz. • Peynirin nispi arzi, her bir nispi fiyatta, her iki ulkenin toplam peynir uretiminin toplam sarap uretimine bolumune esittir, (QC+ Q*C)/(QW+ Q*W). • Peynirin nispi talebide benzer bir kavramdir.

22. Tek faktorlu bir dunyada ticaret Peynirin nispi fiyati, PP/PW RS RD RD' L/aLC L*/a*LW Q' Peynirin nispi miktari, QP + Q*P QS + Q*S Figure 2-3: Dunya Nispi Arz ve Talebi a*LC/a*LW 1 2 aLC/aLW

23. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Ticaretten Kazanclar • Eger ulkeler karsilastirmali ustunluge sahip olduklari malda uzmanlasirlarsa, ticaretten kazanc saglarlar. • Bu kazanclari iki yol ile gosterebiliriz. • Ilk olarak, ticareti dolayli bir uretim yolu olarak dusunebiliriz.

24. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Ticaretten kazanclari gormenin ikinci yolu ticaretin her iki ulkedeki tuketimi nasil etkiledigini analiz etmektir. • Tuketim olanaklari siniri herhangi bir malin tuketim miktari veri iken diger maldan tuketilebilecek encok miktari ve tersini gosterir. • Ticaretin yoklugunda, tuketim olanaklari siniri ile uretim olanaklari siniri ile aynidir. • Ticaret iki ulkeninde tuketim olanaklari sinirini genisletecektir.

25. Tek faktorlu bir dunyada ticaret Sarap miktari, Q*S Sarap miktari, QS F* T P F T* P* Peynirin miktari, QP Peynirin miktari, Q*P Figure 2-4: Ticaretin tuketim olanaklarini genisletmesi (a) Bizim Ulke (b) Yabanci Ulke

26. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Bir Sayisal Ornek • Asagidaki tablo her iki ulkedeki teknolojiyi tanimlamaktadir.: Table 2-2: Birim Emek Gereksinmeleri

27. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Onceki ornege gore: aLC / aLW = 1/2 < a*LC / a*LW = 2 • Dunya dengesinde, peynirin nispi fiyati bu degerlerin arasinda olmak zorundadir. Varsayalim ki. Pp/Pw = 1 yani 1 pound peynir ile 1 gallon sarap alabilirsiniz. • Iki ulkede uzmanlasir ve de bundan kazanc saglarlar. • Bizim Ulkeyi dusunelim; sarabi kendi uretebilir veya peynir uretip bu peyniri sarap karsiligi satabilir.

28. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Bizim Ulke 1 saatlik isgucunu kullanarak 1/aLS = 1/2 gallon sarap uretebilir (eger ticaret yapmiyorlarsa). • Alternatif olarak, bu bir saati 1/aLC = 1 pound peynir uretmek icin kullanir, ve bu peyniriYabanci Ulkeye satarak 1 gallon sarap alabilir.

29. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Ticaretin yoklugunda, Yabanci Ulke 1 birim emegi kullanarak kendi teknolojisi ile 1/a*LP = 1/6 pound peynir uretebilir. • Sarapta uzmanlasarak ve peynir karsiliginda Bizim Ulke ile ticaret yaparsa daha iyi olabilir mi? • Ticaretin varliginda, Yabanci Ulke bu bir birim emegi kullanarak 1/a*LS = 1/3 gallon sarap uretebilir. • Dunya nispi fiyati PS / PP = 1 oldugundan, yani 1 gallon sarap ile 1 pound peynir alinabilir, yani Yabanci Ulke bir birim emekle 1/3 lb peynir elde edebilir ki bu 1/6 lb peynirden daha yuksektir.

30. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Nispi Ucretler • Ulkelerarasinda teknolojik farkliliklar oldugu icin ticaret ulkelerarasindaki ucretleri esitlemeyecektir • Iki malda da mutlak ustunluge sahip bir ulkede ticaret sonrasinda da yuksek ucretler (diger ulkeye gore ) olacaktir.

31. Tek faktorlu bir dunyada ticaret • Bu durumu onceki ornegimizle aciklayabiliriz: • Varsayalim ki PP = $12 ve PS = $12. Bundan dolayi PP / PS= 1 olacaktir. • Bizim Ulke ticaret sonrasinda peynir uretiminde uzmanlasacagindan, Bizim Ulkedeki ucret haddi (1/aLP)Pp = ( 1/1)$12 = $12. • Ote yandan Yabanci Ulke sarap uretiminde uzmanlasacagindan, ucret haddi (1/a*LS) Ps = (1/3)$12 = $4. • Bu nedenle Bizim Ulkenin nispi ucretleri $12/$4 = 3 olacaktir. • Bu nedenle, mutlak ustunluge sahip olan ulke ticaret sonrasinda yuksek ucretlere sahip olacaktir.

32. Karsilastirmali Ustunluk konusundaki yanlis anlamalar • Uretkenlik ve Rekabet Gucu • Efsane 1: Serbest ticaret, ancak ulkeniz uluslararasi rekabete karsi dayanabilecek ise yararlidir. • Bu arguman ticaretin mutlak degil karsilastirmali ustunluge dayandigini gorememekten kaynaklanmaktadir.. • Hakkaniyetsiz bir sekilde calistirilan emek • Efsane 2: Uluslararasi rekabet dusuk ucretlere dayandigi zaman hakkaniyetsizdir ve oteki ulkelere zarar verir. • Ornegimizde Yabanci Ulke dusuk ucretlere sahip olmasina ragmen her iki ulkede ticaretten kazanc saglamaktadir.

33. Karsilastirmali Ustunluk konusundaki yanlis anlamalar • Esit olmayan mubadele • 3. Efsane: Ticaret ucretlerin dusuk oldugu ulkelerde iscilerin aleyhinedir. • Ticatretin yoklugunda bu isciler kendilerini daha kotu bir durumda bulurlar. • Ihracat olanaklarini kisitlamak fakir insanlari fakirlige surekli olarak mahkum kilacaktir.

34. Karsilastirmali Ustunluk konusundaki yanlis anlamalar Table 2-3: Ucretlerdeki ve Birim Emek Gereksinmesindeki degismeler

35. Cok malli ortamda Karsilastirmali Ustunluk • Modeli Kurulusu • Iki ulkede 1 den N ye kadar olan cok sayida mali tukettigi ve urettigini varsayalim, ve aL1/a *L1< aL2/a *L2<…………< aLN/a *LN olsun • Nispi Ucretler ve uzmanlasma • Ticaretin paterni sadece Bizim Ulkedeki ucretlerin Yabanci Ulkedeki ucretlere oranina baglidir. • Mallar en ucuza uretildigi yerde uretilecektir. • Ornegin, eger waLi < w*a*Li , veya a*Li/aLi > w/w* ise i malini Bizim Ulkede uretmek daha ucuzdur.

36. Cok malli ortamda Karsilastirmali Ustunluk Table 2-4: Bizim Ulke ve Yabanci Ulkenin Birim emek Gereksinimi

37. Cok malli ortamda Karsilastirmali Ustunluk • Hangi ulke hangi mali uretecektir? • Bir ulke nispi uretkenliginin nispi ucretten daha yuksek oldugu mallarda maliyet ustunlugune sahiptir. • Ornegin, eger w/w* = 3 ise , Bizim Ulke elma, muz ve havyar uretirken Yabanci Ulke sadece hurma ve borek uretecektir. • Iki ulkede bu uzmanlasmadan kazancli cikacaktir.

38. Cok malli ortamda Karsilastirmali Ustunluk • Cok-malli modelde nispi ucretin belirlenmesi • Cok-malli ekonomide nispi ucretleri belirleyebilmek icin mallar olan nispi [turetilmis] talebe bakmak gerekecektir. • Bizim Ulkenin ucret haddinin Yabanci Ulkenin ucret haddine orani arttiginda Bizim Ulkenin emegine olan nispi talep iki nedenle azalacaktir: - Bizim mallarimiz pahalilasacagindan dunya nispi talebi dusecek, bu nedenle emege talep de dusecektir. - Ucretler arttikca Bizim Ulkede daha az sayida mal cesidi uretilecektir ki bu da Bizim Ulkedeki emege olan talebi azaltacaktir.

39. Nispi ucret haddi, w/w* RS Elma 10 Muz 8 Havyar 4 3 Hurma 2 Borek 0.75 RD Nispi emek miktari, L/L* Cok malli ortamda Karsilastirmali Ustunluk Figure 2-5: Nispi Ucretlerin Belirlenmesi

40. Tasima maliyetlerinin ve ticareti yapilmayan mallarin analize katilmasi • Gercekte uluslararasi ekonomide uzmanlasmanin nicin bu kadar asiri olmamasinin uc ana nedeni vardir: • Birden fazla uretim faktorunun varligi uzmanlasmaya yonelik egilimi azaltir. • Ulkeler bazen endustrilerini yabanci rekabet karsisinda korurlar. • Mal ve hizmetleri tasimak pahali bir istir ve bu maliyetler ulkeleri belirli sektorlerde kendine yeterlilige yoneltmeye sevkeder. • Tasima maliyetleri bazi mallarin ticaretinin yapilamamasini beraberinde getirir. • Bazi durumlarda ise tasima imkansiz olabilir. • Ornek: Berberin sac kesmesi ve otomobil tamiri gibi hizmetlerin uluslararasi ticareti yapilamaz.

41. Ricardo-vari model hakkinda ampirik kanitlar Figure 2-6: Uretkenlik ve Ihracat

42. Ozet • Burada ulkelerarasi farkliliklarin neden ticarete yol actigini ve bu ticaretten nasil kazancli ciktiklarini gosteren en basit ticaret modelini, Ricardo-vari modeli, inceledik.. • Bu modelde, emek tek uretim faktorudur ve ulkeler sadece emegin uretkenliginin farkli sektorlerde farkli olamsi nedeniyle birbirlerinden farklidir • Ricardo-vari modelde, bir ulke mutlak degil karsilastirmali ustunluge sahip oldugu mali ihrac edecektir.

43. Ozet • Ticaretin ulkelere yarar saglamasini iki yolla gosterebiliriz:: • Ticareti dolayli bir uretim yolu olarak gorebiliriz. • Ticaretin tuketim olanaklarini genisletmesi ile gosterebiliriz. • Ticaretten kazanclarin paylasimi nispi fiyatlara baglidir.

44. Ozet • Ricardo-vari modelin temel ongorusu –ulkeler nispi olarak daha uretken olduklari mallari ihrac ederler- bazi ampirik calismalarla dogrulanmistir.