HAS 5016 İş Sağlığı Uygulamaları ve Risk Etmenleri

1. HAS 5016 İş Sağlığı Uygulamaları ve Risk Etmenleri Alp Ergör alp.ergor@deu.edu.tr

2. 1. Hafta 27 Mart İş sağlığı kavramı, tanımlar, halk sağlığı ile ilişkisi, çalışma alanları 2. Hafta 3 Nisan İş sağlığı uygulamaları + Kimyasal, fiziksel, biyolojik, ergonomik, psikososyal tehlikeler 3. Hafta 10 Nisanİş sağlığı ile ilgili yasal düzenlemeler (Uluslararası ve ulusal) 4. Hafta 17 Nisan Göstergeler, (ülke değerlendirmesi, İşyeri değerlendirmesi, hızlar, risk, Türkiye’de durum 15 Mayıs teslim tarihi! 5. Hafta 24 NisanÖğlenden sonra: Durum saptama ve önleme politikaları 5. Hafta 26 Nisan PERŞEMBE! SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (sağlık işkolu) 6. Hafta 8 Mayıs Öğlenden sonra: Örgütlenme, Taraflar (İşçi-İşveren-Kamu), Uluslar arası düzeyde örgütlenme, UÇÖ, DSÖ, …, Ulusal düzeyde örgütlenme, işyeri düzeyinde örgütlenme (işyeri hekimliği, işyeri sağlık birimi, …) 7. Hafta 15 Mayıs SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (daha sonra açıklanacak – 8 Mayıs yerine!) 22 Mayıs teslim tarihi! 7. Hafta 15 Mayıs İşyeri gezisi raporlarının tartışılması, iş kazaları ve meslek hastalıkları, geri bildirim, genel değerlendirme ve tartışma (22 Mayıs) 8. Hafta 22 Mayıs Yarı Yıl Sınavı ! !

3. Anımsayalım:Çalışma yaşamında sağlığın bileşenleri nelerdir?

4. Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi Çalışma Koşulları Süre Ücret Vardiya Gece Çalışma Ortamı fiziksel kimyasal biyolojik ergonomik psikososyal Çalışma İlişkileri Örgütlenme İş güvencesi İstihdam biçimi SAĞLIK Bireysel Özellikler Yaşanan Çevre

5. Anımsayalım:İş sağlığı uygulamalarının temel amacı nedir?

6. Çalışma yaşamının temel bileşenlerini sürekli olarak izleyerek • Bütünsel, çok disiplinli, sürekli ve kapsayıcı bir hizmet sağlayarak • Çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek

7. Anımsayalım:İş sağlığının temel özellikleri nelerdir?

8. Çalışanlar Üretim sistemleri Çalışma ortamı Çalışma koşulları Çalışma alanları Ham madde, ara ürün, ürün ve atıklar Çevreleyen sistemler arasındaki ilişki ve etkileşimleri irdeler, değerlendirir, girişim yapar Tüm çalışanlara yöneliktir Yaşanan ve çalışılan çevre (tüm yaşam alanları) birlikte değerlendirilir Temel araçlardan biri sürekli izlemdir Koruyucu hizmet ağırlıklı bütünsel bir yaklaşımdır

9. Çalışma yaşamı bir sistemdir Çevreleyen pek çok sistemle ilişki içindedir Sağlık bu sistemlerin etkileşimi ile biçimlenir

10. ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIK HUKUK SİSTEMİ SİYASAL SİSTEM İŞÇİ EKOLOJİK SİSTEM ÇALIŞMA YAŞAMI DEVLET İŞVEREN TOPLUMSAL SİSTEM EKONOMİK SİSTEM KÜLTÜREL SİSTEM SAĞLIK SİSTEMİ A.Ergör - Y.Demiral

11. “Çalışma yaşamında sağlık irdelenirken 3 bileşen göz önünde tutulmalıdır” Paul A. Landsbergis, JOEM 2003 • Çevreleyen yapılar • Örgütsel yapılar • İşin yapısal özelliği

12. Yaşanan çevre Sağlık çıktıları Bireyin sağlık durumu Mesleksel karşılaşmalar İşyeri Uyarlama: Aw, Gardiner & Harrington 2007

13. YAPISAL ÖĞELER Sosyal – ekonomik – demografik durum KARŞILAŞMA Ç.ortamı Toplumsal alan Ev sonuç SAĞLIK SONUÇLARI İyilik durumu Mortalite Morbidite ilişki EYLEM Koruyucu eylemlerİyileştirici

14. İşyerindeki risk etmenleri  biyolojik, psiko-sosyal, kimyasal, fiziksel, ergonomik etmenler

15. Biyolojik Tehlikeler

16. Etmenler: • Bakteriler • Mantarlar • Virüsler • Paraziter hastalıklar • Organik tozlar, proteinler, enzimler • nişasta, lateks, vd...

17. Biyolojik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: • Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler • Gıda, su vb süreçlerle ilişkili etmenler • Havalandırma vb donanım ya da sistemlerle ilişkili etmenler • Toplumsal yaşam ile ilişkili etmenler

18. Organizmaya giriş: • Solunum • Deri • Sindirim

19. Karşılaşma yolları: • Su ve hava yolu ile bulaş • Kolera, tifo, .. • Kan ve vücut sıvıları • HBV, HIV-AIDS, • Damlacık ya da yakın temas • Tbc, menenjit, • Vektörler • Sıtma, … • Zoonozlar • Lejyonella, antraks, SARS, …

20. Biyolojik Risk Etmenleri ile karşılaşma ve sonuçları • Sonuçlar:Mesleksel dermatozlar, mesleksel astım • Önlemler:Yalıtım-kapalı çalışma, havalandırma, genel temizlik önlemleri, kişisel koruma, İZLEM

21. İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar

22. İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar

23. Biyolojik Risk Etmenlerine Yönelik Koruma • Ortam ve çalışan izlemi • Bakım – onarım • Toplumsal boyut

24. Psikososyal Tehlikeler

25. Etmenler: • Stres • Yalıtılmış çalışma • Vardiya ya da gece çalışması • Uzun süreli çalışma • Zaman dilimi değişimi vb • Şiddet türleri • …

26. Psiko-sosyal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: • Üretim süreçleri • İşin örgütlenmesi • Çalışma yaşamındaki ilişkiler • Toplumsal yaşam • Olaylara – yaşanmışlıklara bağlı etmenler

27. Uyku Metabolizma ve endokrin bozukluklar Kaza Odaklanma – Algı Genel morbidite – sağlık nedeniyle işten kalma Üreme sağlığı Mortalite Nöromotor işlevler Kanser (kolon ve meme) ??? Toplumsal işlev bozuklukları

28. İş yükü – iş kontrolü dengesi • İçerik • Kültürel yapı • Örgütlenme • İlişkiler • Rol – görev – konum • Yapısal özellikler • Çevresel özellikler • Ev – iş etkileşimi

29. Huzursuzluk Davranış bozuklukları Saldırganlık Duyarsızlık Uyku bozuklukları Dikkat azalması Biyolojik bulgular …

30. Bireysel etmenler Yaş Cinsiyet Medeni durum Eğitim durumu Alışkanlıklar BKİ Yandaş hastalık Uyku bozuklukları İş türü ve Sektör Deneyim … • İş stresi etmenleri • iş yükü İşyerinde şiddet Bilişsel beceri gereksinimi • İş kontrolü Yetilerin kullanılamayışı Kişiler arası çatışmalar İş güvencesizliği … Psikososyal Stres Tepkileri İş doyumu Depresyon bulguları … Olası İş Sağlığı Çıktıları İş kazası … Dengeleyici Etmenler Sosyal destek Yöneticiler Çalışma arkadaşları Aile NIOSH iş stresi modeli (Hurrel & McLanney 1988) üzerinde geliştirilen iş stresi – iş kazası kuramsal ilişki kuramı Nakata et al. 2006

31. Genel Sağlık Anketi (GHQ) SF36 Modeller: Karasek Modeli İş yükü – kontrol - gerilim Çaba – ödül dengesizliği modeli …

32. VARDİYALI ÇALIŞMA Zorlayıcı Etmenler Olası sağlık sorunları KDH Metabolik hst Gastrointestinal S hst Psikopatolojiler Kazalar Demografik ve sosyal alanda yapısal değişim Yapısal Sorunlar Hizmete erişim Gıdaya erişim Toplumsallaşma sorunu Risk etmenleri ile karşılaşma Sirkadiyen ritm Ulaşım Etkileşecek özellikler Kronik hastalıklar Yaş Cinsiyet Kültürel – toplumsal özellikler

33. Fiziksel risk etmenleri

34. Sıcaklık • Yüksek • Düşük • Gürültü • Radyasyon • İonizan • Nonionizan • Basınç • Yüksek basınç • Düşük basınç • Titreşim • …

35. Fiziksel etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: • Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler • Hammadde, ara ürün, atıklar • Alet, makine, sistemler • Çalışan – üretim aracı etkileşimi • Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler • Dış ortam (uv, sıcak, soğuk), yüksekte çalışma, yüksek/alçak basınçta çalışma • Çevre ile ilişkili etmenler

36. Organizmaya giriş: • Solunum • Deri • Sindirim

37. Korunma • Mühendislik önlemleri • Alet, makine, sistemlerin tasarımı • Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme • Destek hizmetleri • Yerine koyma, yalıtım • Koşulların (süre) düzenlenmesi • Kişisel koruyucular • Ortam ve çalışan izlemi

38. Kimyasallar

39. Metaller • Solventler • Gazlar • Pestisidler

40. Kimyasal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: • Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler • Hammadde, ara ürün, atıklar • Makine, sistemler • Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler • Çevre ile ilişkili etmenler

41. Organizmaya giriş: • Solunum • Deri • Sindirim

42. Korunma • Mühendislik önlemleri • Makine, sistemlerin tasarımı • Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme • Yerine koyma, yalıtım • Koşulların (süre) düzenlenmesi • Kişisel koruyucular • Bakım-onarım (destek hizmetleri) • Ortam ve çalışan izlemi

43. Ergonomik etmenler

44. Ağır kaldırma • Yineleyici hareketler • Uzanma, çekme, dönme vb hareketler • Uzun süre ya da yoğun odaklanma, hızlı algılama gerektiren durumlar • Çalışma sürecinde duruş/konum • …

45. Ergonomik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: • Alet, makine, sistemler • Çalışma ortamının özellikleri • İzlem, gözlem, üretim sürecinin tasarımı • Makine, sistemlerin konumlandırılması • Görev tanımı • İş yükü • Çalışma süresi • …

46. Korunma • Mühendislik önlemleri • Tasarım, yapılandırma, … • Koşulların (süre, görev tanımları vb) düzenlenmesi • Bakım-onarım (destek hizmetleri) • Ortam ve çalışan izlemi

47. Tehlikeler (risk etmenleri) ile ilgili korunma-savaşım süreçlerinde göz önüne alınması gereken İSAGÜ uygulamaları • Ortam izlemi • Çalışanın izlemi • Değerlendirme • Girişim • Eğitim • Düzenleme • …

48. Ev ödevi: İzleyen 2 slaytta görünen işyerlerinde, verilen bilgilerden de yararlanarak sağlığı etkileyeceğini düşündüğünüz etmenleri belirleyin ve gruplayın.

49. Künk üretimi • Özel sektör • İşyeri hekimi çalışıyor ve işyeri sağlık birimi var • Sendika yok • Fotoğraf ve veriler ışığında size sunulan kesiti “çalışma yaşamının temel bileşenleri” açısından değerlendirin.

50. Küçük sanayi sitesinde bir mobilya boya-cila atölyesi, sipariş üzerine çalışıyorlar • Çırak da içinde olmak üzere 4 çalışan var • Atölye 4. katta, 120 metre karelik bir alan, penceresi yok, tuvalet vb olanaklar yok • Genellikle korsan boya ve çözücüler kullanıyorlar