TEORIE RYNKU I KONKURENCJI

1. Studium Doktoranckie Ekonomia: Wybrane elementy i kierunki rozwoju współczesnej ekonomii TEORIE RYNKU I KONKURENCJI

2. I. Rodzaje konkurencji - przegląd • Konkurencja doskonała i monopol pełny jako formy „skrajne” • Cechy rynku doskonale konkurencyjnego • Wielość oferentów (przedsiębiorstw) i nabywców • Jednorodność oferowanego produktu • Brak bezpośredniego wpływu przedsiębiorstw (oferentów) i nabywców na cenę (poziome położenie krzywej popytu względem ilości) • Pełna informacja nabywców o jakości i cechach oferowanych dóbr (wykluczenie możliwości różnicowania cen)

3. I. Rodzaje konkurencji - przegląd • Swoboda wejścia do gałęzi i wyjścia z niej • Punkt równowagi ( optymalna wielkość przedsiębiorstwa działającego na rynku wolnokonkurencyjnym) określona przez przecięcie się poziomej krzywej ceny, czyli utargu przeciętnego, równego zarazem utargowi krańcowemu, z krzywą kosztu krańcowego • W długim okresie następuje – wskutek konkurencji – „przesuwanie” się przedsiębiorstw w stronę technologii o najniższym koszcie krańcowym, co powoduje spadek ceny

4. I. Rodzaje konkurencji - przegląd B. Cechy „czystego monopolu” (rynku doskonale monopolistycznego) • Czysty monopol: jedno przedsiębiorstwo (monopolista) jest faktycznymi potencjalnym oferentem produktu wytwarzanego przez daną gałąź • Monopolista wywiera swymi decyzjami „ilościowymi” bezpośredni wpływ na cenę • Krzywa ceny (utargu przeciętnego) nie jest już pozioma, lecz ujemnie nachylona względem ilości • Krzywa utargu krańcowego przebiega poniżej krzywej utargu przeciętnego (ceny, popytu) • Cena równowagi (wyznaczona jak poprzednio przez równość MR i MC) jest wyższa niż w rozwiązaniu doskonale konkurencyjnym (dla tej samej technologii i popytu)

5. I. Rodzaje konkurencji - przegląd 2. „Pośrednie” formy konkurencji • Monopol dyskryminujący (różnicujący) ceny) • Punkt wyjścia: obserwacja rożnej elastyczności popytu na produkt oferowany przez monopolistę • Segmentacja rynku -wyróżnienie grup nabywców - ze względu na zróżnicowanie elastyczności popytu • Zróżnicowanie cen i osiągnięcie optymalnej struktury popytu (liczebności wyróżnionych grup) Monopol a dobrobyt społeczny (utrata potencjalnej części dobrobytu społecznego vs. argumenty związane z postępem technicznym, monopolem naturalnym i in.)

6. I. Rodzaje konkurencji - przegląd B. Konkurencja monopolistyczna • Opisuje funkcjonowanie gałęzi o stosunkowo dużej liczbie niewielkich firm, z których żadna nie może bezpośrednio poprzez walkę lub współpracę oddziaływać bezpośrednio na inne firmy • Gałęzie i konkurencji monopolistycznej charakteryzują się zróżnicowaniem produktów lub zróżnicowaniem lokalizacji • Firmy poprzez decyzje cenowe mogą w pewnym stopniu oddziaływać na swój udział w rynku (negatywnie nachylone krzywe popytu)

7. I. Rodzaje konkurencji - przegląd • Konkurencja monopolistyczna dotyczy głównie gałęzi usługowych o ograniczonych możliwościach osiągania korzyści skali • Punkt równowagi dla każdego oferenta określony jest przez punkt styczności krzywej popytu (utargu przeciętnego, ceny) z krzywą kosztu przeciętnego (AC), przy wielkości produkcji , dla której koszt marginalny równa się utargowi marginalnemu

8. I. Rodzaje konkurencji - przegląd C. Oligopol : konkurencja i współpraca • Niewielka liczba uczestników po stronie podaży (pub po stronie popytu; oligopson) • Firmy oligopolistyczne dostarczają taki sam produkt nie mając preferencji odnośnie nabywców – oligopol homogeniczny – lub produkty zróżnicowane – oligopol heterogeniczny • Rynek nie jest doskonale przejrzysty, możliwe jest też bezpośrednie oddziaływanie oligopolistów na popyt

9. I. Rodzaje konkurencji - przegląd • Firmy bezpośrednio konkurują ze sobą, obserwując się wzajemnie i biorąc pod uwagę wpływ (1) własnych działań na innych oligopolistów oraz (2) działań obcych na własne decyzje cen i ilości. • Ta interakcja prowadzi do ustalenia się równowagi oligopolu, czyli takich ilości i ceny dobra dla których wszyscy maksymalizują swój zysk; w przypadku duopolu, jest to wyznaczone przez punkt przecięcia się tzw. krzywych reakcji dupolistów

10. I. Rodzaje konkurencji - przegląd • Dostosowania mogą odbywać sie ex post (tzw. duopol Cournota) , bądź (tzw. duopol Stackelberga) na zasadzie odgrywania przez jedną z firm roli lidera, wyznaczającego wielkość produkcji (udziału w pokryciu popytu gałęzi) • Specyfika tworzenia cen: markuppricing • Kartel (zmowa cenowa) jako szczególny rodzaj oligopolu

11. II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji 1. Rynki z niedoskonałą konkurencją A. Koncepcja rynków z asymetrycznym podziałem informacji (G.A.Akerloff) • oferenci i nabywcy mają różne informacje odnośnie cen i jakości odpowiadającej poszczególnym poziom cen • przewaga informacyjna co do jakości po stronie oferentów prowadzi do negatywnej selekcji firm • równowaga kształtuje się ale jest zniekształcona, niefektywna

12. II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji B. Koncepcja nierównowagi rynków (nowa mikroekonomia) • oparta również na założeniu o niedoskonałej/niekompletnej informacji (G.J.Stigler, A.A.Alkian) • kolejne założenie: niedoskonałości informacji jest zmniejszana, ale z powodu wysokich kosztów nie opłaca się jej całkowicie eliminować • efekt: ceny nie równoważą popytu i podaży • dotyczy głównie sytuacji, że nie opłaca się (wysokie koszty) dokładnie szacować wielkości popytu (chodzi o dobra o szczególnie zmiennym popycie), aby dokładnie a) dostosować podaż do popytu przy danej cenie albo b) dostosować cenę do założonej podaży

13. II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji 2. Konkurencja jako proces (L.Misses, A.vonHayek) A. Konkurencja jako proces katalaktyczny • konkurencja to nie stan rynku lecz ciągły proces rywalizacji • konkurencja dotyczy dostępu do rzadkich zasobów lub okrywania nowych rozwiązań/zasobów • konkurencja jako proces polega na zdobywaniu informacji i osiąganiu z tego tytułu prywatnych korzyści • konkurencja ma charakter spontaniczny, ale odbywa się według powszechnie akceptowanych reguł • szczególnym przypadkiem jest koncepcja konkurencji J.A.Schumpetera (proces „twórczej destrukcji”)

14. II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji B. Konkurencja jako proces ewolucyjny (ekonomia ewolucyjna, ewolucyjna koncepcja firmy: R.R.Nelson, i S.G.Winter, A.A.Alchian/M.Friedman) • generalnie: nawiązanie do teorii ewolucji, zarówno Darwina, jak i współczesnej (opartej na nowoczesnej genetyce) • konkurencja jako proces „naturalnej selekcji firm” i ich adaptacji do zmieniających się warunków działań; adaptacja poprzez innowacje, jak i przez imitację działań innych firm • pojęcie „rutyny” jako odpowiednika genotypu w ewolucji biologicznej

15. II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji • rozwój firmy to poszukiwanie nowej rutyny; przez innowacje, imitację, przejęcia firm, mobilność personalną to odpowiednik mutacji jako zmiany genotypu • „mutacja” zwykle nie polega na znajdowaniu rozwiązań opylanych ale satysfakcjonujących (Simon) • „nowe rutyny” są zwykle „nieodległe” od „starych rutyn” (Nelsone/Winter)

16. II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji 3. Teoria konkurencji potencjalnej (ContestableMarkets, W.J.Baumol i inni) • Rynek potencjalnie konkurencyjny ma szereg cech podobnych do rynku doskonale konkurencyjnego, gdyż charakteryzują go • brak barierwejścia i wyjścia • brak kosztów wejścia i wyjścia (sunkcosts = 0) • data wejścia nie ma znaczenia jeśli chodzi o pozycję konkurencyjną

17. II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji • brak barier wejścia/wyjścia i sunkcosts = 0 oznacza istnienie stałej presji konkurencyjnej, tak dla firm działających w warunkach konkurencji monopolistycznej, czy nawet monopolu, • konkurencja potencjalnie prowadzi (teoretycznie) do takich samych skutków jak konkurencja doskonała • równowaga jest efektywna (nawet przy bardzo małej liczbie oferentów i zróżnicowanych, czyli niehomogenicznych dobrach

18. II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji 4. Teoria konkurencji/innowacji Schumpetera • Generalnie, to rodzaj „teorii ewolucyjnej” • podstawy konkurencji są przemiany strukturalno-innowacyjne • punkt wyjścia: rozróżnienie między statyką i dynamiką gospodarczą • dynamika: kategoria centralna to przedsiębiorca iinnowacje (szerokie rozumienie innowacji)

19. II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji • triada: wynalazek → innowacje → imitacja ( dyfuzja innowacji) • innowacja jako źródło zysku przedsiębiorcy • proces rozwoju rynku jako proces twórczej destrukcji • Teoria Schumpetera jako argument przeciwko krytyce monopolu (ologopolu)