Bài giảng Ngữ văn 11 - Ngữ cảnh

1. Mất rồi!

2. NGỮ CẢNH

3. I. KHÁI NIỆM: 1. Tìm hiểu ngữ liệu: - Câu “Giờ muộn thế này mà họ chưa ra nhỉ?” - Caâu noùi cuûa ai noùi vôùi ai? • + Nếu đột nhiên nghe câu này thì ta không thể hiểu được. • + Lí do: không biết được bối cảnh sử dụng của câu nói. - Caâu noùi ñöôïc noùi luùc naøo? ôû ñaâu? - Hoï - chæ nhöõng ai? -Chöa ra laø theo höôùng töø ñaâu ñeán ñaâu? -Muoänlaø khoaûng thôøi gian naøo?

4. I. KHÁI NIỆM: 1. Tìm hiểu ngữ liệu: - Câu “Giờ muộn thế này mà họ chưa ra nhỉ?” - Đặt câu nói vào lời kể của truyện “Hai đứa trẻ”: - Chò Tí- ngöôøi baùn haøng nöôùc-chò noùi vôùi nhöõng ngöôøi baïn ngheøo: chò em Lieân, baùc Sieâu baùn phôû, gia ñình baùc xaåm. - Caâu noùi cuûa ai noùi vôùi ai? - Caâu noùi ñöôïc noùi luùc naøo? ôû ñaâu? - Chò noùi vaøo moät buoåi toái, taïi moät phoá huyeän nhoû, trong luùc chôø khaùch haøng.  Roäng hôn laøboái caûnh xaõ hoäi Vieät Nam tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm. - Hoï - chæ nhöõng ai? - Hoï:Maáy ngöôøi phu gaïo, phu xe, maáy chuù lính leä, ngöôøi nhaø thaày Thöøa. -Chöa ra laø theo höôùng töø ñaâu ñeán ñaâu? -Luùc chaäp toái, thaáy hoïchöa ra ( töø huyeän ra phoá) chò Tí ñaõ cho laø muoän -Muoänlaø khoaûng thôøi gian naøo?

5. I. KHÁI NIỆM: 1. Tìm hiểu ngữ liệu: - Câu “Giờ muộn thế này mà họ chưa ra nhỉ?” - Đặt câu nói vào lời kể của truyện “Hai đứa trẻ”: + Câu nói là lời của chị Tí. Nói với những người bạn nghèo… + Nói ở phố huyện nhỏ, vào buổi chiều tối, lúc mọi người chờ bán hàng….. •  Lí do hiểu được: biết bối cảnh sử dụng câu nói.

6. 2. Khái niệm: Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói. Ngöõ caûnh: laø boái caûnh ngoân ngöõ, maø ôû ñoù: - Ngöôøi noùi (ngöôøi vieát)saûn sinh lôøi noùi thích öùng. - Ngöôøi nghe (ngöôøi ñoïc)caên cöù vaøo ñoù ñeå lónh hoäi ñuùng vaø ñaày ñuû lôøi noùi.

7. II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH: 1. Nhân vật giao tiếp: Xeùt ví duï ôû muïc 1: - Ngöôøi noùi : Chò Tí; - Ngöôøi nghe: chò em Lieân, baùc Sieâu baùn phôû, gia ñình baùc xaåm.  Caùc nhaân vaät giao tieáp. Em hiểu như thế nào về nhân vật giao tiếp? Quan hệ giữa họ chi phối đến điều gì?

8. II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH: 1. Nhân vật giao tiếp: - Những người tham gia vào hoạt động giao tiếp: người nói – người nghe (người viết – người đọc) - Đặc điểm của từng nhân vật giao tiếp (lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp, địa vị xã hội…) - Quan hệ giữa các nhân vật giao tiếp chi phối nội dung và hình thức lời nói. Ví dụ: Cách nói tế nhị của vua Quang Trung trong “Chiếu cầu hiền”…

9. II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH: 2. Bối cảnh ngoài ngôn ngữ: Xeùt ví duï ôû muïc 1: - Chò noùi caâu ñoù ôû phoá huyeän ngheøo vaøo moät buoåi toái  Boái caûnh giao tieáp heïp. - Roäng hôn nöõa: Caâu noùi treân dieãn ra trong boái caûnh xaõ hoäi Vieät Nam tröôùc caùch maïng  Boái caûnh giao tieáp roäng.

10. II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH: 2. Bối cảnh ngoài ngôn ngữ: a. Bối cảnh giao tiếp rộng: - Hoàn cảnh xã hội, lịch sử, địa lí, văn hóa, phong tục tập quán, thể chế chính trị… - Văn bản văn học  hoàn cảnh sáng tác. Bối cảnh văn hoá.

11. II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH: 2. Bối cảnh ngoài ngôn ngữ: b. Bối cảnh giao tiếp hẹp: - Thời gian, địa điểm cụ thể. - Tình huống giao tiếp cụ thể.  Gắn với việc phát sinh và lĩnh hội lời nói. Tình huống của câu nói.

12. II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH: 2. Bối cảnh ngoài ngôn ngữ: c. Hiện thực được nói tới: Xeùt ví duï ôû muïc 1: - Caâu noùi cuûa chò Tí ñeà caäp ñeán “maáy ngöôøi phu gaïo hay phu xe, maáy chuù lính leä trong huyeän hay ngöôøi nhaø thaày Thöøa ñi goïi chaân toå toâm.”  Hieän thöïc ñöôïc noùi ñeán.

13. II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH: 2. Bối cảnh ngoài ngôn ngữ: c. Hiện thực được nói tới: Đối tượng được đề cập tạo nên đề tài và nghĩa sự việc cho lời nói. Nội dung giao tiếp

14. II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH: 3. Văn cảnh: Ao thu lạnh lẽo nước trong veo, Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo. Sóng biếc theo làn hơi gợn tí, Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo. Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt, Ngõ trúc quanh co khách vắng teo. Tựa gối buông cần lâu chẳng được, Cá đâu đớp động dưới chân bèo. “Câu cá mùa thu” – Nguyễn Khuyến Ao thu lạnh lẽo nước trong veo, Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo. Sóng biếc theo làn hơi gợn tí, Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo. Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt, Ngõ trúc quanh co khách vắng teo. Tựa gối buông cần lâu chẳng được, Cá đâu đớp động dưới chân bèo. “Câu cá mùa thu” – Nguyễn Khuyến Em hãy đọc bài thơ “Câu cá mùa thu” và trả lời câu hỏi sau: Theo em từ “cần” trong câu “Tựa gối buông cần lâu chẳng được” tác giả muốn đề cập đến dụng cụ nào? Tại sao em hiểu như thế? Văn cảnh là gì? - Bao gồm các yếu tố ngôn ngữ cùng có mặt trong văn bản, đi trước và đi sau một yếu tố ngôn ngữ nào đó mà người tiếp nhận đang tìm hiểu.

15. Lời đối thoại Văn cảnh Dạng Viết II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH: 3. Văn cảnh: Ngữ cảnh Lời đơn thoại Dạng nói Người nghe Người đọc - Có thể ở dạng nói hoặc viết. - Có thể là lời đơn thoại hay đối thoại.

16. III. VAI TRÒ CỦA NGỮ CẢNH: 1. Đối với người nói (viết) - quá trình tạo lập văn bản: Ví duï: Vaên baûn Vònh Khoa thi höông(Tuù Xöông) - Boái caûnh roäng: Xaõ hoäi Vieät Nam cuoái theá kæ XIX. - Boái caûnh heïp:Kì thi naêm Ñinh Daäu( 1897), toaøn quyeàn Phaùp Poân Ñu-me ñaõ cuøng vôï ñeán döï.  Chi phoái caùch duøng töø ngöõ, pheùp ñoái: Tröôøng Nam thi laãn vôùi tröôøng Haø, loïng caém rôïp trôøi >< vaùy leâ queùt ñaát, quan söù ñeán >< muï ñaàm ra...  söï loän xoän, loá bòch, thieáu toân nghieâm cuûa tröôøng thi.

17. III. VAI TRÒ CỦA NGỮ CẢNH: 1. Đối với người nói (viết) - quá trình tạo lập văn bản: - Ngữ cảnh là môi trường sản sinh ra phát ngôn (lời nói, câu văn). - Nó chi phối cả nội dung và hình thức phát ngôn.

18. III. VAI TRÒ CỦA NGỮ CẢNH: 2. Đối với người nghe (đọc) - quá trình lĩnh hội văn bản: Ví duï: Vaên baûn Sa haønh ñoaûn ca(Cao Baù Quaùt). - Nhieàu laàn vaøo Hueá ñi thi, qua nhöõng vuøng caùt Quaûng Bình, Quaûng Trò. - Trong boái caûnh xaõ hoäi Vieät Nam thôøi Nguyeãn: cheá ñoä phong kieán suy taøn, boäc loä nhöõng trì treä vaø baûo thuû.  Thaáy ñöôïc: söï chaùn naûn cuûa taùc giaû khi phaûi töï haønh haï thaân xaùc ñeå theo ñuoåi con ñöôøng danh lôïi khoù khaên, voâ nghóa; mong tìm moät höôùng ñi môùi ñeå thöïc hieän lí töôûng cuûa mình.

19. III. VAI TRÒ CỦA NGỮ CẢNH: 2. Đối với người nghe (đọc) - quá trình lĩnh hội văn bản: Nhờ ngữ cảnh mà lĩnh hội được thông tin, giải mã được các phát ngôn, hiểu được các phát ngôn.

20. * Ghi nhớ: - Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói. - Ngữ cảnh bao gồm: Nhân vật giao tiếp, bối cảnh rộng và hẹp, hiện thực được đề cập đến, văn cảnh. - Ngữ cảnh có vai trò quan trọng cả với quá trình tạo lập và quá trình lĩnh hội lời nói.

21. CAÙC NHAÂN TOÁ CUÛA NGÖÕ CAÛNH:

22. VAI TROØ CUÛA NGÖÕ CAÛNH:

23. III. Luyện tập: 1. Bài tập 1 trang 106: Căn cứ vào ngữ cảnh (Hoàn cảnh sáng tác), hãy phân tích những chi tiết được miêu tả trong hai câu sau:“Tiếng phong hạc phập phồng hơn mươi tháng; trông tin quan như trời hạn trông mưa; mùi tinh chiên vấy vá đã ba năm, ghét thói mọi như nhà nông ghét cỏ. Bữa thấy bòng bong che trắng lốp, muốn tới ăn gan; ngày xem ống khói chạy đen sì, muốn ra cắn cổ” Nguyễn Đình Chiểu – “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” - Tiếng phong hạc: ý nói tin tức từ xa đưa về; thể hiện tâm trạng rối bời, lo lắng khi nghe tin quân giặc đến. - Tin chiên: nghĩa là tanh hôi. - Thói mọi: tiếng gọi khinh bỉ, chỉ quân giặc (mọi rợ). - Bòng bong: lều vải của kẻ thù. - Ống khói chạy đen sì: tàu chiến giặc chạy trên sông.

24. III. Luyện tập: 1. Bài tập 1 trang 106: Căn cứ vào ngữ cảnh (Hoàn cảnh sáng tác), hãy phân tích những chi tiết được miêu tả trong hai câu sau:“Tiếng phong hạc phập phồng hơn mươi tháng; trông tin quan như trời hạn trông mưa; mùi tinh chiên vấy vá đã ba năm, ghét thói mọi như nhà nông ghét cỏ. Bữa thấy bòng bong che trắng lốp, muốn tới ăn gan; ngày xem ống khói chạy đen sì, muốn ra cắn cổ” Nguyễn Đình Chiểu – “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” - Tin tức về kẻ địch đã có từ 10 tháng nay nhưng lệnh quan đánh giặc thì vẫn chưa thấy. - Trong khi chờ đợi người dân cảm thấy chướng tai gai mắt, thấy rõ hình ảnh dơ bẩn của kẻ thù và căm ghét chúng mỗi khi thấy bóng dáng tàu xe của chúng.

25. III. Luyện tập: 1. Bài tập 2 trang 106: Xác định hiện thực được nói đến trong hai câu thơ sau: “Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn Trơ cái hồng nhan với nước non.” Hồ Xuân Hương – Tự Tình (bài 2) - Hiện thực bên ngoài: đêm khuya, tiếng trống canh dồn dập mà người phụ nữ vẫn cô đơn, trơ trọi. - Hiện thực bên trong: tâm trạng ngậm ngùi, chua xót của người phụ nữ lận đận về tình duyên.