Deney Hayvanlarinin retim ve Biyolojik zellikleri

1. Deney Hayvanlarinin �retim ve Biyolojik �zellikleri Tibbi Biyolog Ibrahim BAYRAK I.�. Cerrahpasa Tip Fak�ltesi Deney Hayvanlari �retim ve Arastirma Laboratuvari

3. EN �OK KULLANILAN DENEY HAYVANLARI SI�AN FARE TAVSAN BALIK ORTA D�ZEYDE KULLANILAN DENEY HAYVANLARI DOMUZ KOBAY HAMSTER MAYMUN K�PEK KEDI

4. SI�AN 1 Si�anlar k���k ve dayanikli hayvanlardir ve bu sayede �ok sayida hayvana uygun bakim ve beslenme kosullari daha kolay ve daha d�s�k maliyetle saglanabilir.

5. SI�AN 2 Bakimlari kolaydir bu nedenle sadece temel bakim kosularina sahip (kafes, yataklik, yem, uygun oda, uygun bakici) ortamlarda kolaylikla bakilabilir.

6. SI�AN 3 Si�anlar �ok sayida hayvan kullanilmasi gereken �alismalarda hem en pratik hem de en ekonomik se�eneklerdir.

7. SI�AN 4(Rattus norvegicus) V�cutlari sert ve uzun t�ylerle kaplidir. Kuyruklari hem denge hem de homeotermiyi d�zenleme g�revlerine sahiptir. Disler y�n�nden monohidont�tur. 6 �ift meme basi (3 �ift torasic, 1 �ift abdominal ve 2 �ift inguinal) vardir. Safra keseleri yoktur. Yeni dogmuslarda testisler karin boslugundadir. 4-6 haftalikken scrotuma iner.

8. SI�AN 5(Rattus norvegicus) G�r�sleri zayiftir, retina tamamen �ubuk resept�rlerden olusmustur. Renkli g�rme yoktur. Isitme duyulari iyi gelismistir. D�s�k frekansli sesler insandan daha az, y�ksek frekanslari daha iyi duyar. Koku duyusu iyi gelismistir. Beyinde koku b�lgeleri b�y�kt�r. Bir yerden bir yere tasinirsa 3-7 g�nde adapte olur. Ilk g�n ya �ok az yem yer ya da hi� yemez. Gece aktif (nokturnal) hayvanlardir.

9. SI�AN 6(Rattus norvegicus) Yem t�ketimini kontrol edebilirler bu nedenle ad libitum beslenebilirler. Beslenmelerinde su esastir. Her g�n taze �esme suyunu serbest�e i�ebilir. Sel�lozun sindirimi �ekumda ger�eklesir ve B vitaminleri sentezlenir. Bu vitaminlerden yararlanmak i�in hayvanlar diskilarini yerler (kaprofaji). G�nl�k besin gereksinimi 10-20 gr/g�n. G�nl�k su gereksinmesi 50-90 ml/kg agirlik Yemlerinde protein orani %18-20, sel�loz %1-5 oranlarindadir.

10. SI�AN 7(Rattus norvegicus) 2 ayda cinsel olgunluktan bahsedilirse de �ogu soyda 3-4 ayda olgunlasma ger�eklesir. 4,5-5 g�nde bir tamamlanan �ok d�zenli menstruel d�ng�leri vardir. Harem tipi �iftlesme �nerilir. Gebelik 21 g�nd�r. Bir batinda 12-14 yavru dogurur Dogum agirligi 4,5-6,0 gr�dir. Laktasyon 21 g�nd�r. Optimal verimlilik s�resi 9-10 aydir. �m�r ortalama 24, maksimum 36 aydir.

11. SI�AN 8(Rattus norvegicus) Oda sicakligi ideal 21�1 0C saglanmazsa 18-26 0C olabilir. Odalarin nemi %50-60 civarindadir. Isik 12 saat karanlik 12 saat aydinlik. Los isik (Bunlar albinodur parlak isik katarakt yapabilir). Kafesler otoklavlanabilir transparan plastik malzemeden olmali hayvanlar birbirlerini g�rebilmeli. Yataklik yonga talasi olmali saman parazit bulasma riski nedeniyle kullanilmamalidir. Oda hava degisimi 10-20 kez saat G�r�lt�den uzak olmalidir.

12. SI�AN 9(Rattus norvegicus) Kromozom sayisi 2n=42 Solunum sayisi 70-110 kez/dakika Kalp atim sayisi 260-450 kez/dakika Eritrosit 6-10x106/mm3 Ort 8,5x106/mm3 Hemoglobin 11-17 gr/100 dl Ort. 14,2 gr/dl. Hematokrit %40-50 Ort. %45 Trombosit 150-460x103 /mm3 L�kosit 5-13x103/mm3 Form�l N�trofil: %5-49 lenfosit %43-85

13. Fare-1 (Mus musculus) G�n�m�zde kullanilan laboratuvar fareleri ev veya pirin� tarlasi farelerinden gelistirilmistir. Bedenleri kisa ve sert killarla kaplidir. �n bacaklari 4 arka bacaklar 5�er parmaklidir. V�cutlarina g�re �ok b�y�k kulaklari vardir.

14. Fare �reme �zellikleri 2 (A) Ergenlik �ncesi vajinal a�ikliklari ince bir zarla kapalidir. Gelisme d�neminde zar kaybolur. Cinsel olgunluk 7-8 haftadir. Erkeklerde ergenlik 2 hafta kadar ge�tir. Cinsel olgunlugu irklarin genetigi, isik periyodu ve sicaklik etkiler.

15. Fare �reme �zellikleri (B) �strus siklusu 4-5 g�n, Post portum �strus 24 saat, �evresel kosullar optimumsa �struslari �ok d�zenlidir, Idrarlarinda aktif feromonlar atilir, onlarin etkisiyle �iftlesme sekillenir, Spontan ovulasyonludurlar, Fotoperiyod �ok �nemlidir, �iftlesme, �strus ve ovulasyon fotoperiyodun gece fazinda olusur.

16. Fare �reme �zellikleri (C) Gebelik s�resi 19-21 g�n Dogum agirligi 1-2 gr Laktasyon s�resi 18-21 g�n Ergenlik agirligi 30-40 gr Yavru sayisi 7-12 adet Ortalama �m�rleri 18-24 ay

17. Fare �reme �zellikleri (D) �iftlesmeden sonra vajinada sperm ve salgilarin ve vajinal salgilarin pihtilasmasiyla vajinal plak (�iftlesme tipasi) sekillenir. Bu plagin atilmasi gebelik s�resinin basladigini g�sterir. Dogumda genellikle gece olur. Eger bir disi fare, �iftlesmeden sonraki 48 saat i�inde yabanci bir erkek farenin feromonlari ile karsilasirsa gebelik yada yalanci gebelik engellenir (Bruce etkisi).

18. Fare-3 Dis form�lleri : 1/1. 0/0. 0/0. 3/3 Birinci molar disleri digerlerinden daha uzun, ���nc� molar en k���kt�r. Kesici disler s�rekli b�y�r ve �igneme sirasinda asinir.

19. Fare-4 Kuyruk uzunlugu ile g�vde uzunlugu hemen hemen esittir. Si�anlarda oldugu gibi isitme ve koku alma duyulari gelismis g�rme duyulari zayiftir. Renkli g�remezler. Sol akcigerleri tek, sag akcigerleri 4 lobludur.

20. Fare-5 Glomer�lleri k���kt�r. Bir defada 1-2 damla idrar atarlar. Idrar �ok yogundur (4300 Osm/lt). Henle kulplari uzundur.

21. Fare-6 Yem olmasa dahi mideleri s�rekli salgi yapilir. Barsak florasinda 100�den fazla bakteri vardir. Esansiyel vitaminleri �retirler.

22. Fare-7 V�cut y�zeyi, v�cut hacmine oranla �ok genis oldugu i�in sicaklik degisimlerine duyarlidirlar. Sogukta bazal metabolizmalari 3 katina kadar �ikabilir. Su kaybina karsida hassastirlar. �evre sicakligi arttik�a metabolizma d�ser. Yasam s�resi genetik ve �evresel fakt�rlerin etkisindedir.

23. Fare-8 Omnivor �zelliktedirler. Si�anlar gibi gece aktiftirler. Yeni doganlar homeotermik degildirler 20 g�n olmadan beden sicakliklarini kontrol edemezler. Eritrosit, hemoglobin ve karbonikanhidraz konsantrasyonu �ok y�ksektir.

24. Fare-9 Idrar miktarlari 1-2 ml/g�n�d�r. Idrarlarinda normalde bolca protein bulunur. G�nl�k su t�ketimi 6-7 ml/g�n�d�r. Yem t�ketimi 5 gr/g�n�d�r.

25. Fare-10 Bu hayvanlarda fizyolojik �zellikler; cinsiyet, soy, yas, �reme asamasi, kafesteki hayvan sayisi, latent enfeksiyonlarin varligi, diyet, yataklik, aydinlatma siklusu gibi fakt�rlerden etkilenir.

26. Fare-11 Kromozom sayilari 2n=40, Hematokrit %42-50, Hemoglobin 12-15 g/100, L�kosit form�l; Lenfosit: %60-80 N�trofil : %18-20 Monosit: %1 Eozinofil: %1-2 Bazofil: % 0,5

27. TAVSAN 1(Oryctolagus cuniculus) �st �enelerindeki kesici dislerinin 2 �ift olmasi nedeniyle rodentlerde ayrilir logomorpha takimina girerler. Irklarina g�re 1 kg�dan 6 kg�a kadar degisken agirliktadirlar. Saglikli bir tavsanin midesi bos olmaz si�anlar gibi bunlarda da kusma yoktur. Ince ve kalin bagirsaklarin toplam uzunlugu yaklasik olarak beden uzunlugunun 11 kati kadar, �ekum ise midenin 10 kati kadardir.

28. TAVSAN 2(Oryctolagus cuniculus) �ok iyi gelismis bir koku duyusuna sahiptir. Akciger sag 4, sol 2 lopludur. Bol idrar yapar 50-90 ml/kg v�cut agirligi. Serbest yemlemede idrar pH�i =8,2 a�likta 6-7 civarindadir. Albumin�ri normaldir, idrar presipite olur.

29. TAVSAN 3(Oryctolagus cuniculus) Herbivordurlar. G�nl�k besin ihtiyaci 50 gr/kg v�cut agirligi. Pellet yem ve mevsimlik yesillik. Kaprofaji vardir. �zellikle sabah olusturduklari yumusak diskiyi yerler.

30. TAVSAN 4(Oryctolagus cuniculus) Ergenlige ulasma yaslari irkin iriligine g�re degisir (6-9 ay) Uyarilmis poli�strus. �iftlesme birebir olur. Gebelik 30-32 g�nd�r. Ortalama 7-8 yavru olusturur. Laktasyon s�resi 30 g�n. 15 yila kadar yasayan irklar bulunur. Optimum verimlilik 3-4 yildir.

31. TAVSAN 5(Oryctolagus cuniculus) Kromozom sayilari 2n=44 Soluk sayisi 35-56 kez/dakika Nabiz 200-300 kez/dakika Eritrosit 5-8 x106/mm3 Hematokrit %31-50 Trombosit 250-750x103/mm3 L�kosit 3-12,5x103/mm3 Form�l N�trofil %30-65 Lenfosit % 28-85

32. TAVSAN 6(Oryctolagus cuniculus) Bakim kafesi alti izgaralidir. Dogum kafesleri daha b�y�k ve yataklik konabilecek bi�imdedir. Oda sicakligi 12 saat karanlik 12 saat aydinlik periyodunda Optimum sicaklik 15-20 0C Nem %50 civarinda Havalandirma 8-10 kez/saat

33. KOBAY 1(Cavia porcellus) G�ney Amerika kemirgenlerindendir. 16. Y�zyilda Ispanyollar tarafindan pet hayvani olarak Avrupa�ya getirilmistir. 19. Y�zyil basinda basinda laboratuarlarda kullanilmaya baslanmistir.

34. KOBAY 2(Cavia porcellus) Bas b�y�k, kulak ve t�yleri k���kt�r. Kuyruk yoktur. Kisa bacakli tiknaz v�cutludur. �n ayaklarinda 4, arka ayaklarinda 3 parmaklari vardir ve t�m� pen�elidir. Ergin agirligi 700-1300 gr�dir.

35. KOBAY 3(Cavia porcellus) Molar disleri k�ks�zd�r ve diger kemirgenler gibi bunlarda da kesici disler s�rekli uzama halindedir. Bir �ift meme basi bulunur, memeler inguinal b�lgede yerlesmistir. Tipik herbivordur. Laktobasiller bagirsak mikroflorasinda dominanttir. Gastrik bosalma zamani yaklasik 2 saattir. Sindirim kanalindan ge�is s�resi 20 saattir.

36. KOBAY 4(Cavia porcellus) Ergin canli agirlik Erkek :900-1000 gr Disi :700-900 gr Dogum agirligi: 60-115 gr Rektal sicaklik : 37.9OC (36.0-40.5) Kromozom sayisi: 2n=64 Yem t�ketimi: 6gr/100gr v�cut agirligi/g�n Su t�ketimi: 10-15 ml/100gr v�cut agirligi /g�n

37. KOBAY 5(Cavia porcellus) Solunum sayisi : 69-104/dakika Nabiz : 230-380/dakika Kan vol�m� : 69-75 ml/kg Hematokrit : %45 L�kosit : 9-10x103 mm3 N�trofil : %28-34 Lenfosit : %39-70

38. KOBAY 6(Cavia porcellus) Mevsime bagli olmayan poli�strus Erkekler 1.5 aylikken �iftlesebilirler. Ideal 90-120 g�nl�kt�r. Testisler inguinal kesede kalir, kanallar yasam boyu a�iktir. Disiler 60-90 g�nl�kken hamile kalabilir. Siklus s�resi 15-19 g�n �strus s�resi 6-11 saat Laktasyon s�resi yaklasik 30 g�n

39. KOBAY 7(Cavia porcellus) �zel kafeslerde veya yer havuzlarinda �retilir. Her ikisine de yataklik gerekir (yonga talasi) Ani g�r�lt� ve hareketlerden �ok rahatsiz olurlar. Optimum sicaklik 18-22 OC�dir. Saatte 8-20 kez hava degisimi gerekir. Nem %45-70 Isik 12-12 periyodunda olmali Sicaklik 20OC civari olmali 30 OC�ye ulasmamali.

40. KOBAY 8(Cavia porcellus) Pellet yem Birlikte kaliteli kuru ot verilebilir. Yeteri kadar C vitamini almalidirlar. C vitamini takviyesi yapilmazsa yesil sebze verilmeli. Musluk suyu verilebilir. Pellet yeminde %20-30 protein, %10-18 sel�loz bulunmasi uygundur.