WYKŁAD 4 PSYCHICZNE I FIZYCZNE EFEKTY DZIAŁANIA SUBSTANCJI UZALEŻNIAJĄCYCH

1. WYKŁAD 4PSYCHICZNE I FIZYCZNE EFEKTY DZIAŁANIA SUBSTANCJI UZALEŻNIAJĄCYCH

2. UZALEŻNIENIE OD JEDZENIA

3. UZALEŻNIENIE OD PICIA

4. UZALEŻNIENIE OD NARKOTYKÓW

5. UZALEŻNIENIE OD SEKSU

6. UZALEŻNIENIE OD WSPINANIA

7. UZALEŻNIENIE OD SPANIA

8. UZALEŻNIENIE OD TV

9. UZALEŻNIENIE OD INTERNETU

10. UZALEŻNIENIE OD TELEFONÓW KOMÓRKOWYCH

11. UZALEŻNIENIE OD MP3

12. UZALEŻNIENIE OD INNYCH CZYNNOŚCI LUB RZECZY     

13. ZALEŻNOŚĆ

14. ZALEŻNOŚĆ • zależność od leku czy substancji nagradzającej, ma miejsce gdy dochodzi do takiej zmiany w psychice, że poszukiwanie leku lub innego czynnika nagradzającego staje się głównym motywem życia osoby uzależnionej • zależność rozwija się na skutek zmian adaptacyjnych pod wpływem stosowanego przewlekle narkotyku • powoduje to zmiany osobowości uzależnionego

15. ZALEŻNOŚĆ • zmiany adaptacyjne pod wpływem narkotyków: • sensytyzacja (uwrażliwienie, zwiększona wrażliwość) • tolerancja (zwiększenie dawki)

16. TOLERANCJA • początkowo uważano to zjawisko za kluczowe • w uzależnieniu • występuje przy stosowaniu większości substancji • powodujących uzależnienia • polega na coraz słabszym działaniu leku, w tym • osłabieniu jego działania nagradzającego

17. SENSYTYZACJA • zjawisko nasilania odpowiedzi na kolejne dawki • narkotyku • uważane za równie ważne, jeśli nie ważniejsze • zjawisko w uzależnieniach • wywołuje ją wiele środków uzależniających • (kokaina, amfetamina, nikotyna) • zależy od sposobu podawania • mogłaby być odpowiedzialna za efekt zapalnika • (priming), tj wywołanie głodu narkotykowego • pojedynczą dawką

18. TOLERANCJA • konieczność zwiększania dawki leku w celu uzyskania • tej samej odpowiedzi (tego samego efektu leku) • dotyczy nie tylko środków uzależniających

19. TOLERANCJA FARMAKOKINETYCZNA (METABOLICZNA) • wiele leków, po dłuższym stosowaniu, zwiększa • aktywność enzymów wątrobowych rozkładających leki • jest to proces INDUCJI ENZYMATYCZNEJ • lek jest szybciej eliminowany z ustroju i w efekcie • działa krócej, chociaż jego działanie jest maksymalne • barbiturany, niektóre trankwilizery (np. meprobamat), • nikotyna

20. FARMAKOKINETYCZNE UWRAŻLIWIENIE (SENSYTYZACJA) • podawany lek działa coraz silniej w miarę jego stosowania • związane z uszkodzeniem wątroby i osłabieniem • metabolizmu leku • etanol • alkoholik z uszkodzoną wątrobą słabiej metabolizuje • alkohol, stan upojenia może być wywołany niższymi • dawkami i trwać dłużej • zjawisko ma inne podłoże niż sensytyzacja omówiona • wcześniej (zwiększona reaktywność układu DA)

21. TOLERANCJA FUNKCJONALNA • ostra lub chroniczna • szybkie efekty tolerancji – benzodiazepiny, barbiturany, • alkohol, nikotyna • może być wynikiem TACHYFILAKSJI wskutek zajęcia • receptorów lub opróżnienia zapasów neuroprzekaźnika • może być spowodowana zmianami konformacji • receptorów i ich przechodzeniem w stan nieaktywny

22. TOLERANCJA FUNKCJONALNA • chroniczne stosowanie substancji uzależniających • prowadzi do powolnego, ale dłużej trwającego stanu • tolerancji • zmiany adaptacyjne dla utrzymania homeostazy • mechanizmy tych zmian: • receptory • sprzężenia z białkami G i enzymami generującymi wtórne przekaźniki • kanały błonowe • dystrybucja wewnątrzkomórkowego wapnia • zmiany genomowe • adaptacja pozwala organizmowi kompensować wpływ • działających leków i prawie normalnie funkcjonować

23. TOLERANCJA KRZYŻOWA • tolerancji na jedną substancję towarzyszy podobna • na inną, zwykle o podobnej budowie lub mechanizmie • działania • przykład: alkoholicy muszą otrzymać bardzo wysokie • dawki leków do znieczulenia ogólnego, • aby uzyskać oczekiwany efekt

24. ZALEŻNOŚĆ KRZYŻOWA • zdolność zapobiegania wystąpieniu objawów • abstynencji przy stosowaniu środka innego niż ten, • który uzależnienie wywołał • dotyczy również środków należących do tej samej • grupy, ale dotyczyć może i substancji z innych grup • przykład: alkohol etylowy a pochodne benzodiazepiny • (stosowane w leczeniu niektórych • ubocznych efektów alkoholu)

25. INDEKS TOLERANCJI (IT) • pozwala ocenić stopień tolerancji • dawka działająca u zwierzęcia z • wytworzoną pełną tolerancją • Indeks tolerancji = ----------------------------------------------- • dawka powodująca taki sam efekt u • zwierzęcia pierwszy raz stykającego • się z lekiem • halucynogeny, niektóre opioidy, IT 10-100 • pentobarbital, IT 2-3

26. TOLERANCJA • rozwój tolerancji to proces złożony • ważna rola CZYNNIKÓW ŚRODOWISKOWYCH, co • można wykazać doświadczalnie • rozwój i stopień tolerancji zależy od tego, czy zwierzę • jest testowane w klatce, w której otrzymało lek • uzależniający, czy w innej

27. ROZWÓJ TOLERANCJI NA PRZECIWBÓLOWE DZIAŁANIE MORFINY • Ta sama klatka • 4 dni MORFINA • badanie działania przeciwbólowego • tolerancja na działanie przeciwbólowe • leku • Ta sama klatka • 3 dni MORFINA • Inna klatka • 4-ty dzień MORFINA • silniejsze działanie morfiny

28. ROZWÓJ TOLERANCJI NA ANOREKTYCZNE DZIAŁANIE AMFETAMINY • amfetamina przed dostępem do paszy (4 dni) • tolerancja na działanie anorektyczne • amfetamina po podaniu pokarmu (4 dni) • 5 dzień amfetamina po jedzeniu • pełne działanie anorektyczne • Wniosek: na rozwój tolerancji ma wpływ fakt czy test jest przeprowadzany pod wpływem leku czy nie

29. UZALEŻNIENIE FIZYCZNE

30. UZALEŻNIENIE FIZYCZNE • konsekwencja rozwoju tolerancji • charakteryzuje się pojawieniem się określonego • zespołu zachowań i objawów (zespół neuroadaptacyjny), • kiedy nagle przestaje się podawać lek człowiekowi lub • zwierzęciu, będących uprzednio pod chronicznym jego • wpływem • jest to wynik działania mechanizmów • homeostatycznych, odpowiedzialnych za wytworzenie • tolerancji, które teraz działają w „próżni”, nie • hamowane przez obecność leku

31. TOLERANCJA I ZALEŻNOŚĆ FIZYCZNA 1. Wytwarzanie się tolerancji powoduje zwiększenie dawki leku w celu osiągnięcia takiego samego efektu terapeutycznego, które przyśpieszają rozwój tolerancji - zjawisko błędnego koła. 2. Zespoły abstynencji są awersyjne, nieprzyjemne, pacjent poszukuje leku nie dla efektów nagradzających, ale dla uniknięcia niemiłych efektów abstynencji. 3. Długotrwałe stosowanie leku – tolerancja przewlekła, związana z trwałymi zmianami w mózgu, co wiąże się z powrotami do nałogu pacjentów po odtruciu i powoduje skazę osobowości.

32. STOPIEŃ ZALEŻNOŚCI FIZYCZNEJ • opioidy, etanol, barbiturany i anksjolityki • zależność fizyczna znacznego stopnia • kannabinoidy • silny rozwój tolerancji, mała zależność fizyczna • halucynogeny i amfetamina • nie powodują zależności fizycznej

33. STOPIEŃ ZALEŻNOŚCI FIZYCZNEJ • silne objawy zależności fizycznej • odstawienie substancji psychoaktywnych wpływających • na neuroprzekaźniki hamujące mózgu • opioidy – jony potasu i wapnia • barbiturany i anksjolityki – GABA i jony chlorkowe • słabe objawy zależności fizycznej • odstawienie substancji psychoaktywnych wpływających • na neuroprzekaźniki pobudzające mózgu • powodują jednak silne uzależnienie psychiczne

34. UZALEŻNIENIE PSYCHICZNE

35. UZALEŻNIENIE PSYCHICZNE • trudne do przezwyciężenia dążenie do przyjmowania • danej substancji • zależność ta wynika z tzw. „nagradzających” • właściwości substancji uzależniających • wykazuje działanie pozytywnego wzmocnienia, • powodując przyjemne, subiektywne odczucia, • głównie stan euforii

36. UZALEŻNIENIE PSYCHICZNE • przyczyną dystrofii w odstawieniu jest depresja • układu nagrody • doświadczenie Nancy Leith i Boba Barretta (1976) • elektryczne drażnienie mózgu jest mniej skuteczne • po odstawieniu od chronicznie podawanej amfetaminy • podobne efekty z etanolem (Schulties i wsp., 1995) • skutek obniżenia zewnątrzkomórkowej DA • (Dackis i Gold, 1985) • potwierdzone dla kokainy, amfetaminy, opiatów i alkoholu

37. UZALEŻNIENIE PSYCHICZNE zjawisko obniżenia poziomu zewnątrzkomórkowej DA przy odstawieniu substancji psychoaktywnej jest wspólne dla bardzo różnych związków: stymulanty, opioidy, alkohol, nikotyna, pomimo tego że objawy odstawienia dla nich są różne

38. UZALEŻNIENIE PSYCHICZNE • Techniki biologii molekularnej w badaniach uzależnień • odpowiedzi wtórnych przekaźników po • psychostymulancie • wpływ samopodawania na ekspresję genów wczesnej • odpowiedzi komórkowej • genów kodujących receptory neuroprzekaźników • wpływ antysensowych nukleotydów na działanie • substancji uzależniających

39. CRAVING • źródło uzależnienia psychicznego – craving (nieopanowana • chęć zażycia narkotyku) • może zaistnieć: • po odstawieniu narkotyku – spadek aktywności DA i uczucie anhedonii • w odpowiedzi na pojedynczą dawkę leku (efekt zapalnika – priming) • w odpowiedzi na sygnały zwiastujące nadejście narkotyku (craving wywołany sygnałem – cue-induced craving) • po zastosowaniu słabego bodźca stresowego

40. CRAVING • może go wywołać zarówno nadmierna, jak • i niedostateczna stymulacja DA • zwalczanie craving stanowi cel współczesnej • farmakoterapii narkotyków • rola stresu w wyzwoleniu pobierania leków • stres odgrywa dużą rolę w samopodawaniu leków oraz w powrocie do samopodawania • mechanizm wywołania craving przez bodziec stresowy jest inny niż w przypadku priming czy cue-induced craving – układ noradrenergiczny

41. ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY

42. ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY WITHDRAWAL SYNDROME • usunięcie substancji psychoaktywnej powoduje pojawienie • się charakterystycznych i niebezpiecznych dla zdrowia • czy życia objawów określanych mianem • zespołu abstynencyjnego • jest on tym silniejszy im trudniej organizm adaptuje się • do normalnej sytuacji (braku narkotyku) • wynika z zaburzeń równowagi i procesów ustrojowych, • spowodowanych nadużywaniem narkotyku i powstaniem • procesów kompensacyjnych na poziomie komórkowym

43. ZALEŻNOŚĆ TOLERANCJA - ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY - SZYBKIROZWÓJ TOLERANCJI - SŁABY ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY - WOLNA TOLERANCJA - SILNY ROZWÓJ ZESPOŁU ABSTYNENCYJNEGO

44. MECHANIZM POWSTAWANIA ZESOŁU ABSTYNENCYJNEGO zaburzenia równowagi procesów ustrojowych reakcje alkoholu kompensacyjne reakcje komórkowe 1. ostre podanie alkoholu ostre działanie alkoholu niewielkie reakcje kompensacyjne 2. rozwój tolerancji nasilają się reakcje kompensacyjne , stan ponownej równowagi 3. zespół abstynencyjny silny, niekontrolowany wpływ utrwalonych mechanizmów komórkowych

45. BADANIE DZIAŁANIA UZALEŻNIAJĄCEGO- ZWIERZĘCE MODELE UZALEŻNIENIA

46. BADANIE DZIAŁANIA UZALEŻNIAJĄCEGO • można badać doświadczalnie na zwierzętach • uniwersalne mechanizmy uzależnienia pozwalają wyniki • przenieść na człowieka • trudno jest skonstruować właściwy i wiarygodny • model uzależnienia • model z założenia polega na sztucznym wywołaniu • schorzenia lub pewnych jego objawów

47. BADANIA NA ZWIERZĘTACH • metody pośrednie: • preferencja miejsca – zwierzę wybiera w klatce miejsce związane z doznaną tam przyjemnością • nasilanie samostymulacji elektrycznej – środki nagradzające zwiększają przyjemność samodrażnienia mózgu prądem i powodują odpowiedzi nawet przy prądach tak słabych, że zwierze kontrolne nie reaguje na nie

48. BADANIE DZIAŁANIA NAGRADZAJĄCEGO U LUDZI • badanie siły uzależnienia u osób uzależnionych – • czy proponowana farmakoterapia będzie osłabiała craving • u narkomana oglądającego zażywanie kokainy pojawiają • się objawy głodu, którego korelaty fizjologiczne • można mierzyć

49. BADANIA NA ZWIERZĘTACH • badania bezpośrednie: • pobierania doustne • samopodawanie (dożylnie lub domózgowo) • rozróżnianie (dyskryminacja) • sensytyzacja • aktywność lokomotoryczna

50. MODEL SAMOPODAWANIA Zwierzęcy model służący do oceny efektów nagradzających substancji uzależniających oraz roli bodźców warunkowych związanych z substancją uzależniającą, oraz do analizy procesów neurochemicznych i neurofarmakologicznych uzależnienia od kokainy