Spiraalprocessen doen zich bij meer zaken voor

1. Volgens Elias werden tussen 1500 en 1850 de maatstaven voor beschaafd gedrag in Frankrijk almaar scherper Er deed zich een spiraalproces voor Mensen wilden zich door beschaafd gedrag van anderen onderscheiden Maar als veel mensen zich beschaafder gaan gedragen heeft het oude onderscheid geen zin meer En wordt de maatstaf voor beschaafd gedrag opnieuw aangescherpt

2. Spiraalprocessen doen zich bij meer zaken voor Ze doen zich voor bij modes (op dit ogenblik met de steeds sterkere kleur paars voor kleding) Spiraalprocessen zijn ook te onderkennen in de riten van godsdiensten, zoals het Jodendom

3. MEEST BEKENDE JOODSE RITEN: KOSHER ETEN MAAR MET PESACH IS KOSHER ETEN NIET KOSHER GENOEG In geen enkele supermarkt in Israel kunnen in de week voor Pesach (dat min of meer samenvalt met Christelijk Pasen en waarbij de Uittocht uit Egypte wordt herdacht) deegwaren worden gekocht waarvoor gist is gebruikt Als je in Tel-Aviv als Christen of Heiden vers brood wilt eten, moet je naar de Arabische voorstad Jaffa Israëlische Joden die geen ongezuurd brood willen eten, schaffen een grote diepvriezer aan, die met gegist brood vullend

4. Supermarkt in Tel-Aviv in de week voor Pesach

5. Het hedendaagse Jodendom, als het orthodox of ultra-orthodox is, verlangt van aanhangers steeds nieuwe uiterlijke tekenen van zuiverheid In de synagoge mogen vrouwen niet naast mannen zitten Bij menstruatie moeten vrouwen naar het mikweh (bad) Vrouwen moeten na huwelijk hun haar afknippen Groeperingen die dat te ver vinden gaan, maar niet seculier willen zijn, verlangen dat vrouwen een haarnetje dragen Bij ultra-orthodoxe jongens mag het haar pas drie jaar na de geboorte worden afgeknipt Mannen moeten een keppeltje dragen, maar bij orthodoxe joden is het keppeltje niet van leer, maar van gehaakt katoen of kraaltjes UITERLIJKE TEKENEN ONDERSCHEIDEN JODEN IN EEN WOONPLAATS MET WEINIG JODEN MAAR ONDERSCHEIDINGSTEKENS RAKEN HUN FUNCTIE KWIJT ALS ERGENS VEEL JODEN WONEN, DAN ONTSTAAN NIEUWE ONDERSCHEIDINGSTEKENS

6. Een uitzondering op de regel dat vrouwen in een synagoge op de galerij plaats moeten nemen: Koningin Beatrix in november 2010

7. Nog een uitzondering: Koningin Wilhelmina en Prinses Juliana in 1924

8. Weer een uitzondering: de eerste synagogedienst in Amsterdam na de Tweede Wereldoorlog, op 9 mei 1945

9. De socioloog Durkheim rond 1865 aan de hand van zijn moeder Durkheims vader was rabbijn Durkheim was als volwassene een verdediger van de scheiding van kerk en staat in Frankrijk Het is niet bekend dat Durkheim als volwassene de synagoge bezocht Draagt Durkheims moeder een pruik?

10. Dizengoffstraat, de hoofdstraat, in Tel Aviv, Israël in 2005

11. Ben Yehudastraat in Tel-Aviv, de meest seculiere stad van Israël

12. Het feest van de Marokkaanse en Iraanse joden in mei van elk jaar genomen in een park in Tel-Aviv in 2005

13. De Universiteit van Tel-Aviv staakt in het voorjaar van 2005

14. Er zijn maar weinig stakers met een keppeltje, omdat mannen met een keppeltje zelden naar de universiteit gaan

15. Nog een stakende student

16. BESNIJDENIS: HET SPIRAALPROCES IN DE GESCHIEDENIS VAN EEN JOODSE RITE Het tegenwoordige Jodendom kent voor mannen de besnijdenis, acht dagen na de geboorte De oude Egyptenaren kenden de besnijdenis voor priesters Bij de Joden zouden volwassen mannen na de uittocht uit Egypte besneden zijn, om zich te onderscheiden van de andere inwoners van het oude Palestina Toen de Joden rond 500 voor de hedendaagse jaartelling in ballingschap in Babylonië gingen, kwam er besnijdenis na acht dagen, om geloofsafval te voorkomen Toen in de tijd van de Romeinen er weer geloofsafval was en mannen door het optrekken van de voorhuid niet-joods wilden lijken, werd de besnijdenis met een tweede handeling uitgebreid. Die handeling maakte optrekken onmogelijk én bemoeilijkte tegelijkertijd geloofsafval

18. Is het beschavingsproces van richting veranderd ? Wout Ultee Hedendaagse sociologische theorieën 16-11-2010 Naar aanleiding van Christien Brinkgreve & Michel Korzec, Feelings, behaviour, morals in the Netherlands: 1938-1978, 1979; Herman Franke, Geweldscriminaliteit in Nederland, 1991; Nico Wilterdink, Herman Franke, criminoloog, 2010

19. Het rationaliseringsprobleem volgens Weber 1921 rationalisering steeds vrijere markten op een steeds groter grondgebied een sterker geweldmonopolie op een steeds groter grondgebied meer technische uitvindingen

20. Elias’ nieuwe deelvragen van het rationaliseringsprobleem 1939 rationalisering nauwgezetheid van omgangsvormen beteugeling van drifthuishouding

21. Elias deed een inhoudsanalyse van tussen 1500 en 1850 in Frankrijk verschenen etiquetteboekjes. Elias ging daarbij behoorlijk systematisch te werk: Zijn ‘corpus’ omvatte alle etiquêtteboekjes op een plank in een belangrijke bibliotheek Elias koos een handeling uit (eten, neus snuiten, enzovoort) en ging na wat er in dat corpus vroeger over werd gezegd en wat later Het kan zijn dat hij soms boekjes oversloeg

22. Elias’ onderzoeksbevinding en zijn verklaring daarvan met de staatsvormingshypothese Hoe sterker de staat in een samenleving, des te nauwgezetter de omgangsvormen Op het Franse grondgebied werd het monopolie op de geweldmiddelen steeds sterker ______________________________________ Op het Franse grondgebied werden tussen 1500 en 1850 de omgangsvormen steeds nauwgezetter

23. Elias’ verklaring van de staatvorminghypothese met de interdependentiehypothese Hoe groter de interdependenties tussen de leden van een samenleving, des te geringer de waarde van wapens, des te groter die van zelfbeheersing en des te nauwgezetter de omgangsvormen De versterking van een staat is een geval van toenemende interdependenties tussen de leden van een samenleving _________________________________________ Hoe sterker de staat in een samenleving, des te nauwgezetter de omgangsvormen

24. Methodologisch inzicht : als een bevinding met een hypothese kan worden verklaard, zijn de omstandigheden bekend waaronder de bevinding niet opgaat : de bijkomende veronderstelling nodig voor de afleiding van de bevinding uit de hypothese klopt soms niet. Als een trend kan worden verklaard, is bekend onder welke omstandigheden de trend van richting verandert.

26. Na Elias : Brinkgreve & Korzec 1979 Behalve Spierenburgs inhoudsanalyse van etiquetteboekjes voor Nederland tussen 1500 en 1850, ook de inhoudsanalyse door Brinkgreve & Korzecvan een adviesrubriek in een damesblad in Nederland tussen 1938 en 1978. Dus weer een corpus omschreven. Bevinding: In Nederland werden de omgangsvormen tussen 1938 en 1978 losser en wijzen anderen er meer op dat personen zelf een afweging moeten maken. Dat laatste noemen B&K psychologisering.

27. De bevinding is viervoudig (vgl. blz. 126) : Omgangsvormen tussen sociale klassen Omgangsvormen tussen religies Omgangsvormen tussen ouders en kinderen Omgangsvormen tussen mannen en vrouwen

28. De bevinding van Brinkgreve & Korzec kwam minder systematisch dan bij Elias tot stand Sociale klassen: citaten uit 1946 en 1962 Religies: alleen 1946 Ouders en kinderen: 1958 en 1970 + 1977 Mannen en vrouwen: 1950, 1966 en 1977 Maar de citaten zijn geen antwoorden op vergelijkbare vragen van lezers Waar zijn citaten uit 1938 en 1978? Graag antwoorden per decennium van het corpus!

29. Strijd rond de bevinding van Brinkgreve & Korzec Is ‘Elias’ weerlegd? Theoretici worden niet weerlegd, wel theorieën! Trends mogen nooit worden doorgetrokken! Werd de staatvorminghypothese weerlegd? Werd de interdependentiehypothese weerlegd? Er werd te gemakkelijk gedaan over de bijkomende veronderstellingen!

30. Het strijdpunt : Lees voetnoot 4 op bladzijde 139 Zeggen dat de minder strikte regels meer zelfbeheersing vereisen, is een truc en leidt tot immunisering van de theorie: Aan eisen wordt niet altijd voldaan, En er kan onnodig veel beheersing van een mens worden gevraagd.

31. Waarom werden volgens Brinkgreve & Korzec in Nederland tussen 1938 en 1978 omgangsvormen minder strikt (vgl. blz. 133) ? Economische groei Democratisering Dalend geboortecijfer Secularisering Dus: andere midden-niveau hypothesen dan Elias’ staatvorminghypothese

33. Vraag je af: Sluiten de hypothesen over groei, democratisering, dalend bevolkingscijfer en secularisering aan bij de gedane vier bevindingen over psychologisering in vier verhoudingen?

34. Waarom had volgens Brinkgreve & Korzec economische groei lossere omgangsvormen en meer zelf afwegingen maken als gevolg (blz. 134) ? This enlargement of the margins of safety between the average living standard and the minimum subsistence level also had a direct effect on the power relations between parents and children, between men en women and between the social classes

35. Waarom had volgens Brinkgreve & Korzec democratisering lossere omgangsvormen en zelf afwegen als gevolg (blz. 134) ? … democratization in the sense of a decrease in the difference of power between the authorities and the citizens

36. Waarom had volgens Brinkgreve & Korzec een dalend geboortecijfer lossere omgangsvormen en zelf afwegen als gevolg (blz. 137) ? In addition to this improvement of the power position of married women with respect to their husband, … there were also increased possibilities for young girls to become financially independent of their parents in other ways than by getting married.

37. Brinkgreve en Korzec hadden hier hardop kunnen zeggen dat het de pil was die vrouwen onafhankelijkheid (in seksueel opzicht) gaf. De pil kwam in 1965 op de Nederlandse markt en was op doktersvoorschrift verkrijgbaar. Zo ook een duidelijker band met de voortschrijdende techniek als een onderdeel van Webers rationaliseringsvraag.

39. De figuur is ontleend aan het proefschrift dat Jean-Francois Mignot op 24 november 2009 verdedigde op de Ecole des Hautes Etudes en Sciences Politiques in Parijs, bij het Observatoire Sociologique du Changement, met Louis-André Vallet als promotor.

41. B&Ks hypothese over economische groei: Als de economische machtsverhoudingen tussen werkgevers en werknemersminder scheef worden, dan … B&Ks hypothese over democratisering: Als de politieke machtsverhoudingen tussen regeerders en onderdanen minder scheef worden, dan … B&Ks hypothese over dalend geboortecijfer: Als de seksuele machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen minder scheef worden, dan … B&Ks hypothese over secularisering: Als de godsdienstige machtsverhoudingingen tussen priesters/dominees en leken minder scheef worden, dan …

42. De logische band tussen B&Ks hypothesen over specifieke machtsverhoudingen Lijkt verdacht veel op de logische band tussen Durkheims hypothesen over specifieke intermediaire groeperingen: Als mensen hechter in een godsdienst zijn geïntegreerd, dan minder kans op zelfdoding … Als mensen hechter in een gezin zijn geïntegreerd dan ook minder kans op zelfdoding Als mensen hechter in een politiek verband zijn geïntegreerd, dan nogmaals minder kans op zelfdoding

44. De hoogste-niveau hypothese van Elias was : Hoe groter de interdependenties tussen de leden van een samenleving, des te geringer de waarde van wapens, des te groter die van zelfbeheersing en des te nauwgezetter de omgangsvormen De hoogste-niveau hypothese van Brinkgreve & Korzec luidt : Hoe minder eenzijdig de machtsverhoudingen tussen de leden van een samenleving, des te minder nauwgezet de omgangsvormen en des te meer zelf afwegen

45. Deze hypothesen hebben min of meer dezelfde inhoud De ene zegt: als meer A, dan meer B De andere zegt: als minder A, dan minder B Let wel: door de democratisering zijn gezagsdragers afhankelijker geworden van burgers, maar burgers minder afhankelijk van gezagsdragers. Vrouwen werden door de uitvinding van de pil onafhankelijker, maar werden mannen door de uitvinding van de pil afhankelijker van vrouwen?

47. Weerlegd werden bijkomende veronderstellingen : De bijkomende veronderstelling dat tussen 1938 en 1978 door verdere staatsvorming de interdependenties tussen mensen toenamen, De betere bijkomende veronderstelling luidt dat de machtsverhoudingen door vier factoren minder eenzijdig werden.

48. Het beschavingsproces is van richting veranderd Maar de interdependentiehypothese en de machtverhoudingenhypothese staan recht overeind

49. Overigens spreken Brinkgreve & Korzec nergens de machtverhoudingenhypothese uit Zoals de hypothesen in zoveel verklaringen blijft deze hypothese impliciet Een lezer van Elias kent die hypothese echter

50. Brinkgreve & Korzec ‘verraden’ de hypothese door telkens het woord macht, of daarop gelijkende termen, te gebruiken Brinkgreve & Korzec zitten dus dicht op het idee dat een theorie een bepaalde term of bepaald begrip is