1 / 75

Inleiding in de Klankleer

Inleiding in de Klankleer. Dicky Gilbers spreekuur op afspraak d.g.gilbers@rug.nl Harmonie k. 1311-422 (050) 3635983. Overzicht. EERSTE UUR: studiehandleiding studie van klanken : fonetiek toepassingen fonetiek TWEEDE UUR: de beschrijving en classificatie van spraakklanken:

austine
Download Presentation

Inleiding in de Klankleer

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. Inleiding in de Klankleer DickyGilbersspreekuur op afspraakd.g.gilbers@rug.nlHarmonie k. 1311-422(050) 3635983

  2. Overzicht EERSTE UUR: • studiehandleiding • studie van klanken: fonetiek • toepassingen fonetiek TWEEDE UUR: • de beschrijving en classificatie van spraakklanken: • spraakanatomie • produktie van klanken in de spraakbuis • articulatorische classificatie • de notatie van spraakklanken: IPA

  3. Collegestof en Toetsing • handouts collegestof op Nestor https://nestor.rug.nl/webapps/login/ • extra oefeningen op Nestor • achtergrondliteratuur (niet verplicht): • J.G. Kooij & M. van Oostendorp: Fonologie. Amsterdam 2003. • Papers op Nestor • webpagina: http://www.let.rug.nl/~gilbers/onderwijs/ • Toetsing: multiple-choicetentamen over collegestof

  4. Inhoud van de colleges college 1 : Inleiding in de fonetiek • wat is fonetiek? • relatie tot andere disciplines • spraakanatomie en spraakproduktie • classificatie van spraakklanken

  5. Inhoud van de colleges college 2: Spraakprocessen en IPA transcriptie • IPA • klanken (fonemen en allofonen) van het Nl. • verbonden spraak (assimilatie, coarticulatie, reductie)

  6. Inhoud van de colleges college 3: Werkcollege transcripties (1 uur, evt. uitloop) • oefenen transcriberen

  7. Inhoud van de colleges college 4: Fonologische processen • wat is fonologie? • wat zijn fonologische processen? • insertie, deletie, assimilatie, dissimilatie, metathesis, fusie • onderliggende vorm • aangeboren taalvermogen

  8. Inhoud van de colleges college 5: Features, fonologische regels ensyllabes • feature als kleinste bouwsteen in de fonologie • natuurlijke klassen • fonetische features en fonologische features • de syllabe als fonologische eenheid; domein van processen/representatie fonotactische restricties/prosodische eenheid • taalverwerving

  9. Inhoud van de colleges college 6: Werkcollege fonologische regels, lettergreepstructuur (1 uur, evt. uitloop) • oefening beschrijving fonologische processen

  10. Inhoud van de colleges college 7: Fonetiek: Geluid • bouw van de larynx • de aerodynamisch-myoelastische theorie van stemvorming • geluid en spraakgeluid • spraakmachines

  11. Inhoud van de colleges college 8: Fonologie: Klemtoon en ritme • Is hoofdklemtoon voorspelbaar in het Nl.? • accentregels: CSR, NSR • cyclische klemtoonafleiding • fonologische domeinen: voet; fonologische frase; intonatiegroep

  12. Inhoud van de colleges college 9: Morfologie • wat is een morfeem? • classificatie morfemen • afleiding; samenstelling en afleidende samenstelling • verkleinwoordsvorming in het Nl

  13. Inhoud van de colleges college 10: Spelling • Fonologische invloed op spelling • Morfologische invloed op spelling • Historische aspecten

  14. Inhoud van de colleges college 11: Proeftentamen (2 uur) • (Proeftentamen zelf thuis doen) • Bespreken van de antwoorden

  15. Inhoud van de colleges college 12: Vragenuur (2 uur)

  16. De onderdelen van Klankleer De spraakketen Boodschap Boodschap Taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) Taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) Fonetiek Spraakproductie Spraakgeluid Spraakperceptie

  17. Fonetiek • De fonetiek is de studie van het spraakgeluid en de productie en waarneming van dat spraakgeluid • Drie deelgebieden van fonetiek: • Articulatorische • Akoestische • Perceptieve

  18. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving

  19. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving • Basisvak logopedie, zangonderwijs

  20. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving • Basisvak logopedie, zangonderwijs • Onderwijs vreemde talen

  21. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving • Basisvak logopedie, zangonderwijs • Onderwijs vreemde talen • Codering van spraak bij communicatietechniek

  22. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving • Basisvak logopedie, zangonderwijs • Onderwijs vreemde talen • Codering van spraak bij communicatietechniek • Spraaksynthese m.b.v. computers (vroeger ook mechanisch)

  23. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving • Basisvak logopedie, zangonderwijs • Onderwijs vreemde talen • Codering van spraak bij communicatietechniek • Spraaksynthese • Omzetting tekst in spraak en v.v. • commercieel gerichte toepassingen DECTALK Female Voice 1987

  24. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving • Basisvak logopedie, zangonderwijs • Onderwijs vreemde talen • Codering van spraak • Spraaksynthese • Omzetting tekst in spraak en v.v. • Hulpmiddelen gehandicapten

  25. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving • Basisvak logopedie, zangonderwijs • Onderwijs vreemde talen • Codering van spraak • Spraaksynthese • Omzetting tekst in spraak en v.v. • Hulpmiddelen gehandicapten 300 w/m 120 w/m voor blinden:

  26. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving • Basisvak logopedie, zangonderwijs • Onderwijs vreemde talen • Codering van spraak • Spraaksynthese • Omzetting tekst in spraak en v.v. • Hulpmiddelen gehandicapten voor doven:

  27. Toepassingen Fonetiek • Hulpwetenschap bij taalbeschrijving • Basisvak logopedie, zangonderwijs • Onderwijs vreemde talen • Codering van spraak bij communicatietechniek • Hulpmiddelen gehandicapten • Spraaksynthese m.b.v. computers • Hulpmiddelen gehandicapten • Technologische toepassing sprekerherkenning

  28. Toepassingen Fonetiek • Technologische toepassing sprekerherkenning (stemafdruk vgl. vingerafdruk) (Klankleer II)

  29. Fonetiek bij Nederlands & ATW • Hulpwetenschap bij de fonologie • Hulpmiddel bij de beschrijving van de klankeninventaris van een taal (hier: het Nederlands) met een reeks symbolen (International Phonetic Alphabet) (deze collegereeks) • Transcriberen van taal (deze collegereeks) • Spraakanalyse m.b.v. oscillogrammen en spectrogrammen (vervolgcolleges)

  30. Fonologie • De fonologie is een subdiscipline van de taalkunde die de klanksystemen bestudeert • wat is de functie van een klank in de taal? • in welke combinaties met andere klanken kan die klank voorkomen in de taal? • etc. onderwerp colleges 4-5-6-8

  31. Fonologie De spraakketen boodschap boodschap taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) spraakproduktie spraakgeluid spraakperceptie fonetiek

  32. Verschil Fonologie-Fonetiek • Fonologen zijn geïnteresseerd in de rol van een klank, bijvoorbeeld /r/, in het systeem van de taal, bijvoorbeeld het Nederlands bijvoorbeeld /r/ is betekenisonderscheidend: rook betekent iets anders dan kook, maar geen verschil in betekenis tussen rook gerealiseerd als [:k] of als [:k]

  33. Verschil Fonologie-Fonetiek • Als je een ‘muzikale’ analogie wilt gebruiken zou je kunnen zeggen dat de fonetiek zich bezighoudt met de uitvoering van muziekstukken • Je zou dan kunnen zeggen dat een fonologische beschrijving staat tot een spraakuiting zoals een partituur tot een uitvoering

  34. Klankleer in de (taal)wetenschap (neuro)fysiologie fysica fonetiek taal- en spraaktechnologie fonologie psycholinguistiek socio- en ethno- linguistiek dialectologie morfologie syntaxis semantiek

  35. Articulatorische Fonetiek geluid articulatie

  36. De produktie van klanken spierkracht (aanslag) snaar(trilling) (trilling van) klankkast energiebron geluidsbron filter geluidsgolf voornaamste perceptieve attribuut toonhoogte, amplitude timbre (‘klankkleur’) Hoe verkrijg je geluid met een gitaar; hoe met een klarinet?

  37. De produktie van spraakklanken subglottale component glottale component supraglottale component energiebron geluidsbron filter voornaamste perceptieve attribuut toonhoogte,amplitude timbre (‘klankkleur’) hoofdfuncties van de drie componenten

  38. Anatomie van de spraakproduktie Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat

  39. Anatomie van de spraakproduktie Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat • het subglottale systeem: de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen onder de larynx

  40. Anatomie van de spraakproduktie Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat • het subglottale systeem: de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen onder de larynx • het glottale systeem: het strottehoofd (de larynx) met de stembanden

  41. Anatomie van de spraakproduktie Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat • het subglottale systeem: de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen onder de larynx • het glottale systeem: het strottehoofd (de larynx) met de stembanden • het supraglottale systeem: de mond-keelholte en de neusholte

  42. Articulatorische classificatie van klanken initiatiekenmerken: • richting van de luchtstroom De meeste talen kennen alleen klanken die met een naar buiten gerichte (egressieve) luchtstroom worden geproduceerd, • … maar er bestaan ook klanken die worden gemaakt op basis van een naar binnen gerichte (ingressieve) luchtstroom

  43. Articulatorische classificatie van klanken initiatiekenmerken: • richting van de luchtstroom • egressieve klanken: [b d g] • ingressieve klanken: [  ]

  44. Articulatorische classificatie van klanken initiatiekenmerken: • luchtstroommechanisme De luchtstroom voor de meeste klanken is pulmonisch (wordt voortgebracht door de longen) • De twee andere luchtstroommechanismen maken gebruik van de glottis (ejectieven) of de compressie van een kolom lucht voor een afsluiting achter in de mondholte (clicks)

  45. Articulatorische classificatie van klanken initiatiekenmerken: • ejectieven: [’ ’ ’ ’ ’ ’ ’] • clicks (resp. dentaal, retroflex, lateraal): [     ] (Xhõsa)

  46. Xhosa: Miriam Makeba – The Click Song Zuidafrikaanse Bantu taal met dank aan Nienke Spanjer [] http://www.youtube.com/watch?v=2Mwh9z58iAU http://www.youtube.com/watch?v=OHxkiXALQjU

  47. Articulatorische classificatie van klanken laryngale kenmerken: • stemhebbendheid [pa ba] Een klank kan worden gemaakt met of zonder trilling van de stembanden. In het eerste geval spreken we van stemhebbende klanken, in het laatste van stemloze klanken • aspiratie [pa pha] • stemkwaliteit: breathy: [  ] creaky: [  ]

  48. Articulatorische classificatie van klanken (supra)laryngale kenmerken: constrictie (vocaal vs. consonant) Consonanten/medeklinkers: klanken die gemaakt worden door ergens in de mond-keelholte (bijvoorbeeld met de tong) een zodanige vernauwing aan te brengen dat de luchtstroom turbulent of zelfs voor korte perioden onderbroken raakt Vocalen/klinkers: klanken waarbij de vernauwing afwezig of gering is, zodat de luchtstroom ononderbroken en gelijkmatig blijft voor de duur van de klank

  49. Articulatorische classificatie van klanken vocaal consonant

  50. Anatomie van de spraakproduktie tandkassen (alveolen) neusholte hard gehemelte (palatum) mondholte zacht gehemelte (velum) lippen keelholte (pharynx) tong strotklep (epiglottis) strottenhoofd (larynx) Stemspleet (glottis) schildkraakbeen (Thyroid) stembanden Slokdarm (esophagus) luchtpijp (trachea) ATW/College 1

More Related