WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

1. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Postępowanie karne, cywilne

2. Plan lekcji 1. Postępowanie karne 1.1. Naczelne zasady procesu 1.2. Etapy procesu karnego 1.3. Środki odwoławcze od wyroku 2. Postępowanie cywilne 2.1. Rodzaje postępowania cywilnego 2.2. Sprawy rozpatrywane w postępowaniu cywilnym 2.3. Postępowanie nieprocesowe 2.4. Przebieg procesu cywilnego

3. Postępowanie karne - naczelne zasady procesu Zasada prawdy materialnej – spoczywający na sądzie obowiązek rekonstrukcji fragmentu przeszłości, w którym doszło do przestępstwa. Zasada obiektywizmu – konieczność bezstronnego stosunku sędziego do stron procesu. Zasada domniemania niewinności – oskarżonego należy traktować tak, jakby był niewinny, dopóki nie udowodni mu się winy. In dubio (pro reo) – w razie wątpliwości rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

4. Postępowanie karne - naczelne zasady procesu Zasada prawa do obrony – oskarżony w trakcie procesu ma prawo korzystać z pomocy obrońcy. Jeśli oskarżonego nie stać na obrońcę, może zażądać obrońcy z urzędu. Zasada publiczności – zasada jawności procesu. Pełni ona funkcję edukacyjną i daje społeczeństwu możliwość sprawowania kontroli nad pracą sądów. W niektórych sytuacjach (m.in. ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa) może zostać ograniczona. Zasada równouprawnienia stron – oznacza, że strony procesu mają podobne uprawnienia i prawo do stosowania podobnych środków, np. przesłuchiwania świadków, stosowania środków odwoławczych. Zasada inkwizycyjności – polega na tym, że niezależnie od stron sąd sam zbiera dowody i sam ustala okoliczności sprawy.

5. Postępowanie karne – etapy procesu 1. Postępowanie przygotowawcze jest to etap rozpoczynający proces karny. Może mieć postać śledztwa lub dochodzenia. W czasie jego trwania odpowiednie organy podejmują działania mające na celu wyjaśnienie sprawy, m.in. Przesłuchania świadków, zbieranie dowodów. Dochodzenie jest prowadzone w sprawach lżejszych i prowadzi je zwykle policja. W wypadku przestępstw cięższych jest prowadzone śledztwo, nad którym nadzór sprawuje prokurator. 2. Postępowanie główne rozpoczyna się wniesieniem aktu oskarżenia przez oskarżyciela do właściwego sądu i składa się z kilku etapów. Najważniejszym z niech jest rozprawa przed sądem pierwszej instancji. W zależności od rodzaju i wagi przestępstwa postępowanie odbywa się przed sądem rejonowym lub okręgowym. W czasie procesu sąd zapoznaje się z dowodami, m.in. zeznaniami świadków, opiniami biegłych, dowodami rzeczowymi. Rozprawa kończy się wydaniem wyroku, czyli orzeczenia skazującego lub uniewinniającego. Sąd może także wydać postanowienie o zawieszeniu lub umorzeniu postępowania.

6. Postępowanie karne – etapy procesu 3. Postępowanie apelacyjne wszczyna się na skutek wniesienia przez stronę środków odwoławczych postępowania przed sądem drugiej instancji. Odbywa się na podobnych zasadach jak postępowanie główne, jednak miejsce ławników zajmują zawodowi sędziowie. 4. Postępowanie wykonawcze rozpoczyna się w chwili uprawomocnienia wyroku na wniosek sądu, który przesyła odpowiedniemu organowi (np. policji) wniosek o wykonaniu wyroku. Ławnik Sędzia Ławnik protokolant Miejsce zeznań świadków prokurator Oskarżony Obrońca Publiczność Sala sądowa w procesie karnym

7. Postępowanie karne – środki odwoławcze od wyroku Zażalenie jest skierowane przeciwko postanowieniom sądu. Może być wnoszone przez strony w terminie siedmiu dni od daty wydania postanowienia. Apelacja to odwołanie od nieprawomocnego wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji. Apelację można wnieść w ciągu 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Apelacja może dotyczyć sytuacji naruszenia prawa w czasie postępowania, nieuzasadnionego wymiaru kary oraz ustalenia stanu faktycznego.

8. Postępowanie karne – środki odwoławcze od wyroku Kasacja to nadzwyczajny środek odwoławczy od wyroku sądu drugiej instancji z powodu naruszenia prawa i procedur w czasie procesu. Prawo jej wniesienia mają strony procesu i inne podmioty (m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny). Termin jej wniesienia to 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Funkcję sądu kasacyjnego w sprawach karnych i cywilnych sprawuje Sąd Najwyższy.

9. Postępowanie cywilne Rodzaje postępowania cywilnego Nieprocesowe Procesowe • wszczynane przez osobę, która dochodzi swoich praw, • występują w nim dwie strony, które mają sprzeczne interesy. • nie ma dwóch przeciwstawnych stron, są tylko uczestniczy, • może być wszczęte z urzędu lub na wniosek.

10. Postępowanie cywilne – sprawy rozpatrywane w postępowaniu cywilnym • Wpostępowaniu cywilnym wyróżnia się sprawy: • z zakresu prawa cywilnego (m.in. sprawy o ubezwłasnowolnienie, sprawy spadkowe), • z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (m.in. sprawy o unieważnienie małżeństwa, separację, uznanie dziecka, przysposobienie), • wskazane przez ustawy oraz sprawy gospodarcze (np. z zakresu ochrony konkurencji, uznania umowy za nieprawidłową), • z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (np. przyznanie zasiłku, odszkodowania).

11. Postępowanie cywilne – postępowanie nieprocesowe • W postępowaniu nieprocesowym rozpatruje się takie sprawy, jak uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu, ubezwłasnowolnienie, kuratela, opieka, przysposobienie, ogłoszenie testamentu, przyjęcie spadku, dokonywanie wpisów do rejestru i inne sprawy, które nie mają charakteru sporu między stronami. • większość spraw odbywa się przed sądem rejonowym, wyjątek stanowią sprawy o separację i ubezwłasnowolnienie, które prowadzi sąd okręgowy. • w większości spraw orzeka jeden sędzia bez udziału ławników. Wyjątkiem są niektóre sprawy z zakresu prawa rodzinnego, m.in. o przysposobienie. • Większość czynności w postępowaniu rejestrowym może wykonać referendarz sądowy (urzędnik sądowy posiadający w pewnych sprawach uprawnienia sądu).

12. Postępowanie cywilne – postępowanie nieprocesowe • podobnie jak w wypadku postępowania procesowego, sąd może przesłuchiwać świadków, biegłych, a także żądać od uczestników pisemnych wyjaśnień. • orzeczenia sądu mają charakter postanowień. • od postanowień sądu pierwszej instancji dotyczących istoty sprawy przysługuje apelacja. • W pozostałych sytuacjach przysługuje zażalenie. • Orzeczenie referendarza można zaskarżyć do sądu rejonowego.

13. Postępowanie cywilne – przebieg procesu cywilnego • Proces cywilny jest wszczynany w wyniku powództwa, czyli na żądanie udzielenia ochrony prawnej, • strona, która uważa, że jej uprawnienia zostały naruszone wnosi do sądu pismo procesowe, • pozew, w zależności od charakteru sprawy, wnosi się do sądu okręgowego lub rejonowego, • głównym etapem procesu jest rozprawa przed sądem. Sąd może orzekać w składzie jednoosobowym lub trzyosobowym (sędzia zawodowy i dwóch ławników), w zależności od rodzaju sprawy, • dowodami w procesie cywilnym są m.in. zeznania świadków, dokumenty, oględziny, opinie biegłych.

14. Postępowanie cywilne – przebieg procesu cywilnego • Stronami w czasie rozprawy są powód (strona, która kieruje do sądu pozew) i pozwany (strona, przeciw której wytacza się powództwo), • w przeciwieństwie do procesu karnego materiał procesowy przygotowują tylko strony procesu, • postępowanie kończy się orzeczeniem sądu, które może mieć charakter wyroku, postanowienia lub zarządzenia, • istnieje możliwość odwołania się od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji. Sąd drugiej instancji obraduje w składzie trzech sędziów zawodowych, • środkami odwoławczymi są apelacja, kasacja (funkcję sądu kasacyjnego w sprawach cywilnych pełni Sąd Najwyższy) oraz zażalenie.

15. Postępowanie cywilne – przebieg procesu cywilnego Sala sądowa w procesie cywilnym Ławnik Sędzia Ławnik Protokolant Miejsce zeznań świadków Strona powodowa lub jej reprezentant Strona pozwana lub jej reprezentant Publiczność

16. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.