Δ.Σ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ 2012-2013

1. Δ.Σ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ2012-2013 ΤΟ ΛΙΟΤΡΙΒΙ: ΑΠΟ ΤΟ ΧΘΕΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

2. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΙΑ • Η ελιά ή ελαιόδενδρο ή λιόδεντρο (επιστ. Ελαία, Olea) είναι γένος καρποφόρων δέντρων της οικογένειας των Ελαιοειδών (Oleaceae), το οποίο συναντάται πολύ συχνά και στην Ελλάδα. Ο καρπός του ονομάζεται επίσης ελιά και από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο. Η ελιά υπήρξε το σύμβολο της θεάς Αθηνάς. • Η ελιά είναι γνωστή από τους αρχαιότατους χρόνους, και πιθανότατα κατάγεται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα και η πρώτη ελιά φυτεύτηκε από την Αθηνά στην Ακρόπολη. • Οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο. Την μετέφεραν είτε Έλληνες άποικοι είτε Φοίνικες έμποροι.

3. ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ • Βασίλειο: Φυτά (Plantae)Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)Τάξη: Χοιραδιώδη (Scrophulariales)Οικογένεια: Ελαιοειδή (Oleaceae)Γένος: Ελαία (Olea)

4. Οι εγκαταστάσεις ελαιώνωνΔιακρίνονται σε παραδοσιακές και εντατικές Στις παραδοσιακές εγκαταστάσεις  οι αποστάσεις φυτεύσεως μεταξύ των δέντρων μπορεί να είναι 6 επί 8μ.,7 επί 7 μ., 8 επί 8 μ. ή ακόμη και 10 επί 10 μ..Λιγότερα από 20 δέντρα το στρέμμα, ανάλογα με την περιοχή, το έδαφος και την ποικιλία. Η κατεύθυνση των δεντροσειρών είναι καλό να είναι από τον Βορρά προς τον Νότο, για μια καλύτερη έκθεση στον ήλιο. Όσο μεγαλύτερες  είναι οι αποστάσεις τόσο μεγαλύτερη γίνεται και η κόμη των ενηλίκων δέντρων (12-15 χρόνια). Η δε  σταθερότητα της παραγωγής διαρκεί γύρω τα 50 χρόνια. • Στις εντατικές εκμεταλεύσεις   οι αποστάσεις μπορούν να είναι 5 επί 6 μ. ή 6 επί 6 μ., 27-30 δέντρα κατά στρεμμα. • Πολλές φορές για μια καλύτερη εκμετάλλευση του χωραφιού, τα πρώτα 10-15 χρόνια, στην γραμμή φύτευσης 6 επί 6 μ. βάζουν ένα ακόμη δέντρο . Μ’αυτό τον τρόπο το σχήμα γίνεται 6 επί 3 μ.. Το επιπλέον δέντρο διατηρείτε  10-15 χρόνια κι ύστερα ξεριζώνεται. • Όταν η φύτευση είναι πυκνή είναι απαραίτητο χαμηλό σχήμα κόμης. • Η πυκνή φύτευση και το σχετικά μικρό ύψος της κόμης προσφέρονται περισσότερο για την καλλιέργεια επιτραπεζίων ελιών και για την συλλογή με τα χέρια. • Οι ελαιώνες πυκνής φύτευσης μπαίνουν πιό γρήγορα στην παραγωγή αλλα γερνάνε και ενωρίτερα από εκείνους  που έχουν παραδοσιακή εγκατάσταση.

5. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ • Η ζωή της ελιάς μπορεί να διακριθεί σε τρεις φάσεις: • -Η νεανική ηλικία που τελειώνει στα 12-15 χρόνια. • -Η περίοδος του ενηλικιωμένου δέντρου που τελειώνει γύρω στα 50 χρόνια. • -Η περίοδος του γήρατος που διαρκεί αιώνες. • Το κλάδεμα αποσκοπεί να : • 1.-Να φέρει την ισορροπία ανάμεσα στην βλάστηση και στην καρποφορία- • 2.-Να ελαχιστοποιήσει την μη παραγωγική περίοδο. • 3.-Να παρατείνει την περίοδο της σταθερής απόδοσης καρπού- • 4.- Να αποφύγει την πρόωρη παρακμή του δέντρου. • 5.-Να αυξήσει τα οικονομικά οφέλη. • 6.-Να αποφύγει την σπατάλη υγρασίας στα ξερικά χωράφια.

6. Ο ΕΛΑΙΩΝΑΣ Ο ελαιώνας είναι ένα μεγάλο μέρος ανοικτό και ίσιο, όπου είναι φυτεμένες πολλές ελιές. Το φθινόπωρο όλοι όσοι έχουν ελιές ασχολούνται με το λιομάζωμα. Άλλοι, ανεβασμένοι στα δέντρα, τινάζουν τον καρπό, άλλοι τον μαζεύουν με καλάθια κάτω από τα δέντρα. Όταν έρθει το βράδυ γεμίζουν τα σακιά και μεταφέρουν τις ελιές στην αποθήκη, όπου τις καθαρίζουν. Βγάζουν δηλαδή τα φύλλα και τα άχρηστα. Διαλέγουν επίσης όσες θέλουν να φτιάξουν ελιές για το ξύδι ή το αλάτι και τις άλλες τις πηγαίνουν στο ελαιοτριβείο για να βγάλουν το λάδι. ΤΟ ΕΛΑΙΟΜΑΖΩΜΑ Κατά τον Νοέμβρη (1-15) περίπου, αρχίζει η συλλογή, το μάζεμα των ελιών (λιομάζωμα). Από το βράδυ ο ιδιοκτήτης «το αφεντικό» φροντίζει να βρει τους εργάτες και με κανένα λιανοτράγουδο ξεκινάνε το πρωί με κέφι για το λιομάζωμα.

7. ΦΥΤΟΛΟΓΙΑ: Η ΕΛΙΑ Η ελιά είναι ευλογημένο δέντρο και ζει πάρα πολλά χρόνια, είναι αιωνόβιο. Η Ιερή Ελιά του Πλάτωνος έχει ζωή 2500 ετών. Θεωρείται ιερό δέντρο γιατί κάτω απ’ αυτήν κάθισε λίγο ο Χριστός να αναπαυθεί. Και οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την ελιά ιερό δέντρο. Η ελιά αγαπά τον ήλιο και ζει σε μέρη πετρώδη, αντέχει στην ξηρασία, αλλά θέλει εύκρατο κλίμα (ούτε κρύο ούτε ζέστη). Όταν είναι νεαρό το δέντρο ο κορμός της είναι λείος και πράσινος. Όταν όμως γεράσει γίνεται χοντρός, ξερός και κάνει στο εσωτερικό διάφορες κουφάλες. Έχει πολλά μικρά φύλλα που μοιάζουν με λόγχες που στο ένα μέρος είναι πράσινα και στο άλλο ασημένια. Τα φύλλα της ελιάς δεν πέφτουν τον χειμώνα γιατί είναι δέντρο αειθαλές. Την άνοιξη γεμίζει μικρά-μικρά λευκά άνθη, τα οποία είναι πολλά μαζί στα κλωνάρια της. Τα άνθη δένουν και γίνονται καρποί. Ενώ στην αρχή ο καρπός είναι πράσινος, αργότερα, κατά το φθινόπωρο, μαυρίζει. Τον Νοέμβριο αρχίζει το μάζεμα της ελιάς. Από την ελιά βγαίνει το λάδι, από τα κουκούτσια της βγάζουν το πυρηνέλαιο από το οποίο γίνεται το σαπούνι. Από το ξύλο της το οποίο είναι πολύ καλό κάνουν ωραία έπιπλα.

8. ΈΜεθοδολογία συλλογήςΈλα πάρε το καλάθι όμορφή μου κοπελιάκι εγώ βαστώ την σκάλα ν'ανέβεις στην ελιά.Σαν γεμίσει το καλάθι θα πιαστούμε στα φιλιά και θα βγάλουμε το λάδι από κάτω απ'την ελιά.Δημοτικό τραγούδι • Συλλογή με τα χέρια Το μάζεμα των ελιών με τα χέρια είναι το καλύτερο. Οι ειδικοί την συμβουλεύουν για την παραγωγή ανώτερου ποιοτικά λαδιού. Κι είναι φυσικό γιατί οι ελιές δεν τραυματίζονται.Όταν τα δέντρα είναι χαμηλά η συλλογή γίνεται απ’ το έδαφος αλλιώς  χρησιμοποιούνται σκάλες για να φτάσουν τα κλαδιά του δέντρου επιτραπέζιες ελιές μαζεύονται όλες με τα χέρια. 2) Συλλογή με ράβδισμα Είναι ο παραδοσιακός τρόπος συλλογής που χρησιμοποιείται στην περισσότερη Ελλάδα και  η αρχή του χάνεται στους αιώνες. Οι αρχαίοι έλληνες καθώς και οι ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν την ίδια μέθοδο. Κάτω από τα λιόδεντρα στρώνονται λωρίδες πανιών (τα ραβδιστόπανα ή λαδόπανα)  και με ευλύγιστα ραβδιά, σε διάφορα μήκη, χτυπούν τους κλάδους του δέντρου μέχρι που να πέσει ο καρπός.

9. 3) Μάζεμα από το έδαφοςΕίναι κι αυτός ένας από τους πιο διαδεδομένους τρόπους συλλογής των ελιών. Συλλέγονται οι καρποί που πέφτουν στο έδαφος από υπερωρίμανση ή από προσβολή ασθενειών. Η πτώση των καρπών στο έδαφος βασισμένη στην υπερωρίμανση, ακόμη κι επάνω σε δίχτυα, προκαλεί την μόλυνσή τους και την αλλοίωσή τους παίρνοντας και την μυρουδιά του εδάφους. Δυο λόγοι κάνουν αυτή την μέθοδο πιο οικονομική όπου αυτή προσφέρεται, όπως τα πεδινά εδάφη: • το χαμηλό κόστος συλλογής και η πλούσια καρποφορία των δέντρων την επόμενη χρονιά επειδή τα δέντρα δεν υποφέρουν. • Το ελαιόλαδο που παράγεται μ’ αυτή την μεθοδολογία συλλογής είναι κακής ποιότητας. 4) Συλλογή με δόνηση Η μέθοδος αυτή βασίζεται στην χρήση μιας μηχανής δόνησης του κορμού ή χοντρών κλάδων η οποία μεταδίδεται μέχρι τον πιο μικρό κλώνο. Οι καρποί συλλέγονται σ’ ένα δίχτυ απλωμένο στο έδαφος ή στερεωμένο σαν χωνί πιο ψηλά στον κορμό του δέντρου. Ο δονητής χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με το ψέκασμα του δέντρου με ουσίες (γλυκερίνη, τριαιθολαμίνη, ασκορβικό οξύ, κ.ά.) που διευκολύνουν την πτώση του καρπού. Βασικό πλεονέκτημα αυτής της τεχνικής είναι παραγωγή λαδιού εκλεκτής ποιότητας. Ενώ αποτελεί σημαντικό μειονέκτημά της η απαίτηση ομαλών εδαφών και η δύσκολη μετακίνησή της.

10. ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ • Ο καρπός της ελιάς ωριμάζει στα μέσα προς τέλη του φθινοπώρου, οπότε και ξεκινάει η συγκομιδή, ή το λιομάζωμα. Η ελιά παραδοσιακά μαζεύεται με το χέρι, και το μάζεμα της ελιάς αποτελεί εδώ και αιώνες σημαντική αγροτική δραστηριότητα σε πολλές περιοχές της Μεσογείου. • ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ (συνοπτικά) • Συλλογή με τα χέρια • Συλλογή με ράβδισμα («Παλάμες», χτένες, ραβδιά, πλαστικά ραβδιά) • Μάζεμα από το έδαφος • Συλλογή με (μηχανική) δόνηση

11. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Οι ελιές αφού συλλεχθούν μεταφέρονται στο ελαιοτριβείο όπου ακολουθείται η εξής διαδικασία: • Καθαρισμός της ελιάς • Πλύσιμο της ελιάς • Άλεσμα • Μάλαξη • Διαχωρισμός του χυμού • Διαχωρισμός του λαδιού • ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΛΙΑΣ Ελιές Λάδι-ελαιόλαδο Ελαιόπαστα Ελαιόψωμα Σαπούνια-αρώματα Καλλυντικά Κουκούτσια-Βιομάζα

12. Πως γίνεται το λάδι Όταν οι ελιές μεταφερθούν στο ελαιοτριβείο (λιοτρίβι) ή εργοστάσιο, πρώτα-πρώτα πλένονται καλά, για να φύγουν οι λάσπες, οι σκόνες, τα ξένα σώματα. Μέσα σ’ ένα μεγάλο «αλώνι» αλέθονται με βαριές μυλόπετρες και γίνονται μια μάζα, ένας μαύρος πολτός (τα κουκούτσια σπάζουν, λιώνουν). Η μαύρη αυτή μάζα τοποθετείται στο υδραυλικό πιεστήριο. Όταν πιέζονται αργά-αργά αρχίζει να τρέχει μαύρο ζουμί γεμάτο νερό και λάδι. Αυτό το ζουμί περνά από ένα ειδικό μηχάνημα που λέγεται «ελαιοδιαχωριστήρας». Αυτό το μηχάνημα διαχωρίζει το νερό από το λάδι. Τα υπόλοιπα της μάζας γίνονται «πυρήνα». Το λάδι μεταφέρεται με ειδικά «γαλβανισμένα» δοχεία στα σπίτια των πελατών.

14. ΕΙΔΗ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ • Παρθένα ελαιόλαδα: εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, παρθένο ελαιόλαδο, ελαιόλαδο λαμπάντε. • Εξευγενισμένο ελαιόλαδο • Ελαιόλαδο • Ακατέργαστο πυρηνέλαιο • Εξευγενισμένο πυρηνέλαιο • Πυρηνέλαιο

15. Ο χρωματισμός του λαδιού • Το χρώμα του λαδιού είναι κι αυτό ένα οργανοληπτικό χαρακτηριστικό που εξετάζεται με το αισθητικό όργανο της όρασης: τό μάτι. • Το χρώμα κυμαίνεται ανάμεσα στο χρυσοπράσινο και στο χρυσοκίτρινο. Και οφείλεται στις ουσίες που περιέχουν οι ελιές: την χλωροφύλλη (πράσινη) και τις καροτίνες (κίτρινες). • Οι ελιές στην αρχή της συγκομιδής περιέχουν περισσότερη χλωροφύλλη και δίνουν λάδι πράσινο.Οι ώριμες έχουν περισσότερες καροτίνες και δίνουν λάδι πιό κίτρινο. • Το σκούρο χρώμα ή ακόμη μαύρο μπορεί να έρχεται από υπερώριμες ελιές • Το ξεθωριασμένο κίτρινο προς το διαφανές εμφανίζεται όταν το λάδι έμεινε εκτεθειμένο για πολύ καιρό στο φώς ή στον ήλιο. ΠΡΟΣΟΧΗ! • Πρέπει να’χουμε υπόψη μας ότι το χρώμα δεν χαρακτηρίζει πάντα την ποιότητα!! • Πχ  οι ειδικοί προτιμούν να μήν είναι το χρώμα διαυγές αλλά ελαφρά θολό, ένα τέτοιο εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο είναι ανώτερης ποιότητας από ένα άλλο πιό διαυγές. • Οι περισσότεροι καταναλωτές, λαθεμένα, προτιμούν περισσότερο το διαυγές λάδι

16. ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ • Η μεσογειακή διατροφή θεωρείται από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα ως το πιο υγιεινό μοντέλο διατροφής. Η κατανάλωση μίας διατροφής βασισμένης στα πρότυπα της μεσογειακής δίαιτας έχει βρεθεί ότι συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο για εμφάνιση πολλών ασθενειών. • Κύριο συστατικό της μεσογειακής διατροφής είναι το ελαιόλαδο η θρεπτική αξία του οποίου είναι πλέον αναμφισβήτητη. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση ελαιολάδου σαν μέρος μίας υγιεινής διατροφής και ενός υγιεινού τρόπου ζωής γενικότερα  μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη ή και αντιμετώπιση διαφόρων νοσημάτων. • Το ελαιόλαδο, και ιδιαίτερα το γνήσιο ΠΟΠ ελαιόλαδο, είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα λιπαρά και αντιοξειδωτικά όπως η βιταμίνη Ε καθώς και πολυφαινόλες.

17. Ποια είναι τα πιο σημαντικά οφέλη από την κατανάλωση ελαιολάδου στην υγεία; • Καρδιοπροστατευτική δράση • Μείωση κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου • Αντιγηραντικές ιδιότητες και προστασία από χρόνιες παθήσεις • Ομαλή  λειτουργία του πεπτικού συστήματος • Βοηθά στο μεταβολισμό της γλυκόζης στους διαβητικούς

18. ΑΛΛΑ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ Τα υποπροϊόντα της ελιάς, από τους αρχαίους χρόνους χρησιμοποιούνται στο χώρο της φαρμακευτικής και του καλλωπισμού. Ακόμη και η υγιεινή του σώματος γινόταν αρχικά με το λάδι και αργότερα με το σαπούνι. Για τον φωτισμό χρησιμοποιούσαν στα λυχνάρια λάδι και για τη θέρμανση τον πυρήνα των καρπών της ελιάς. Το γερό της ξύλο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για την κατασκευή εργαλείων, επίπλων και σαν οικοδομικό υλικό. Επιπλέον το φύλλωμά της αποτελεί πολύτιμο λίπασμα.

19. Πως γίνεται το σαπούνι Με παλιά λάδια, «κατακάθια», «μούργα» κατασκευάζεται το σαπούνι. Μέσα σ’ ένα καζάνι ρίχνουν το λάδι μαζί με καυστική ποτάσσα. Όταν αρχίζει να βράζειεπιπλέει ένας άσπρος αφρός, αυτό είναι το σαπούνι. Όταν γίνει αρκετός αφρός, στρώνουν κάτω εφημερίδες ή παλιόχαρτα και τοποθετούν ένα τετράγωνο πλαίσιο, για να μη διασκορπίζεται το σαπούνι. Έπειτα με κουτάλι ή άλλο δοχείο μαζεύουν τον αφρό και τον ρίχνουν στο χώρο που ετοίμασαν. Όταν στεγνώσει κόβουν σε μικρά κομμάτια το σαπούνι. Δείγμα από σαπούνι ελιάς

20. ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ • Λιόδεντρα: τα δέντρα της ελιάς • Λιόπανα: πανιά, λινάτσες για το μάζεμα του καρπού της ελιάς • Λιοστάσι: το κτήμα με τα ελαιόδεντρα • Λιοτρίβι: το ελαιοτριβείο, ο χώρος όπου μεταφέρεται ο καρπός της ελιάς για να υποστεί επεξεργασία • Κότινος: κλαδί ελιάς που προσφερόταν στους Ολυμπιακούς αγώνες ως η ύψιστη τιμητική διάκριση

21. Η ΕΛΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Η ελιά, σύμβολο της ειρήνης και έπαθλο των νικητών στους Ολυμπιακούς αγώνες, δώρο της Αθηνάς, της Θεάς της Σοφίας, στην ίδρυση της πόλης των Αθηνών, επηρέασε με το πέρασμα του χρόνου τα έθιμα, τις παραδόσεις, τα τραγούδια, τις εικαστικές τέχνες, τις τέχνες του λόγου, τη λατρεία των θρησκειών όλων των λαών που συνδέονται μαζί της.

22. Η ΕΛΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν να καλλιεργούν την ελιά, να βγάζουν λάδι, να τρώνε ελιές. Στα παλάτια των Μυκηνών βρήκαν πολλά κουκούτσια ελιάς και πάνω στα αγγεία τους ζωγράφισαν πολλές φορές την ελιά. Αρχαίοι σοφοί μιλούν για την καλλίκαρπη, πυκνόφυλλη, φουντωτή ελιά. Η Αθηνά φύτεψε στην Ακρόπολη την ιερή ελιά, ο Πλάτωνας αναπαύονταν στην «ελιά του Πλάτωνος». Στους Ολυμπιακούς αγώνες στεφάνωναν τους νικητές με φύλλα ελιάς για να δείξουν ότι τη δύναμή τους θα χρησιμοποιήσουν σε ειρηνικά, καρποφόρα, παραγωγικά έργα. Μετά την ναυμαχία της Σαλαμίνας οι Αθηναίοι στεφάνωσαν τον Θεμιστοκλή με κλωνάρι ελιάς.

23. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ: ΙΕΡΟ ΔΕΝΤΡΟ Η ΕΛΙΑ Στο βιβλίο των «Κριτών» της Παλαιάς Διαθήκης αναφέρεται κάποιος μύθος για να δικαιολογηθεί η ιερότητα της ελιάς. Κάποτε, λέει ο μύθος, όλα τα δέντρα θέλησαν να διαλέξουν τον βασιλιά τους. Πρώτα-πρώτα το θρόνο πρόσφεραν στην ελιά. Η ελιά αρνήθηκε την τιμή και δόξα: « Εγώ δεν αφήνω τη δόξα του Θεού για να γίνω βασίλισσα των δέντρων. Εγώ συμβολίζω το πνεύμα που κατεβαίνει σε κάθε χρισμένο βασιλιά». Ο Ψαλμωδός γράφει: «Οι γιοί σου σα νεοφύτευτες ελιές γύρω στο τραπέζι σου». Και στην Καινή Διαθήκη εξακολουθεί η ιερότητα της ελιάς. Ο καλός Σαμαρείτης ρίχνει «λάδι και ξύδι» στου τραυματία τις πληγές. Ο Χριστός συχνά καταφεύγει στο « Όρος των Ελαιών». Η παραβολή των δέκα παρθένων στηρίζεται στο λάδι. Σήμερα στην Λειτουργική αναφέρεται συχνά το λάδι για το Ευχέλαιο, το Χρίσμα. Με λάδι θαμποφέγγουν τα καντήλια μπρος στις εικόνες των αγίων.

24. ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΙΑ • Μου ’βγαλε το λάδι • Απ’ το θέρο ως τις ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές • Έχουμε ελιές και ελίδια, έχουμε και αγριλίδια • Βάλ’ ελιά για το παιδί σου και συκιά για τη ζωή σου • Η αλήθεια και το λάδι πάντα  βγαίνουν από πάνω • Τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, έξι το λαδόξιδο • Φάει κουμπάρε ελιές, καλό είν' και το χαβιάρι • Βάλε ελιά για τα παιδιά σου και μηλιά για την κοιλιά σου .

25. ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΙΑ (β) • Τράβηξε της  ελιάς τα βάσανα • Λέει η ελιά στον αφέντη της : « Φρόντισε με να σε θρέψω Πότισέ με να σε πλουτίσω» • Ξεφόρτωσε τη την ελιά, να σε φορτώσει λάδι • Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί • Αν δεν δώσεις την ελιά, πώς θα πάρεις λάδι; • Άνθρωπος χωρίς υπομονή, λυχνάρι δίχως λάδι

26. «Η ΕΛΙΑ» (ποίημα, Ι. Πολέμη) Γλυκόφυλλη η ελιά τον ίσκιο απλώνει το φουντωμένο κλήμα που και που το ψηλαφούν οι χαμηλοί της κλώνοι γερμένοι από το βάρος του καρπού. Αντίκρυ, σκοτεινό το ερημοκκλήσι, με πόθο και μ’ αγάπη τη θωρεί γιατί το καντηλάκι πού’ χει σβήσει το φως του απ’ τον καρπό της καρτερεί

27. Δράσεις στο πεδίο

28. «ΤΟ ΛΙΟΜΑΖΩΜΑ»ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ«Είμαι του ήλιου η θυγατέρα , η πιο χαϊδευτήαπ΄ όλες… Είμαι η ελιά η τιμημένη» (Κωστής Παλαμάς) Ελιά, δώρο των θεών. Νοέμβρης, μήνας συγκομιδής και στο σχολείο μας συνεχίστηκε η παράδοση του λιομαζώματος. Στην αυλή μας και στα δέντρα που φροντίζουμε ήρθε επιτέλους αυτή η μέρα! Τα παιδιά συγκεντρώθηκαν εκεί όπου είναι τα δέντρα.

29. Έγινε μια πρώτη ενημέρωση για το δέντρο της ελιάς. Στη συνέχεια και με την πολύτιμη βοήθεια του παραγωγού κ. Κωτσιαντή Σπύρου έγινε το τίναγμα και το μάζεμά της.

30. Απλώθηκαν οι λινάτσες και τα παιδιά ενημερώθηκαν για τους τρόπους τινάγματος της ελιάς από το δέντρο. Με τη χτένα τίναξαν κι αυτά τα δέντρα και μετά ο παραγωγός επανέλαβε τη διαδικασία με μηχανικό χτένι.

31. Παράλληλα με τη βοήθεια των δασκάλων τους άλλα παιδιά μάζευαν τις ελιές από τα χαμηλότερα δέντρα και άλλα από τις λινάτσες μέσα στις κλούβες.

32. Στη συνέχεια τα παιδιά απόλαυσαν ελιές με ψωμί σαν «απολαβή» των κόπων τους.

33. Τις ελιές στις κλούβες που μαζέψαμε με τη βοήθεια του παραγωγού τις πήγαμε σε ελαιοτριβείο και το λάδι που παρήχθη το μοιράστηκαν τα παιδιά σε μπουκαλάκια.

34. Εγκαταστάσεις σύγχρονου ελαιοτριβείου • Αποφύλλωση, απομάκρυνση ξένων υλών και πλύσιμο: • Οι ξένες προσμίξεις εάν αλεσθούν μαζί με τον ελαιόκαρπο, επηρεάζουν αρνητικά το άρωμα του ελαιόλαδου και αυξάνουν την οξύτητά του. Γι’αυτό το λόγο οι ελιές τοποθετούνται αρχικά στη χοάνη παραλαβής ελαιόκαρπου και στην συνέχεια στο αποφυλλωτήριο, για την απομάκρυνση των φύλλων και άλλων φερτών υλικών. Στη συνέχεια ακολουθεί πλύσιμο για την απομάκρυνση ξένων υλών (λάσπη, γαιώδη συστατικά, σκόνη, χώμα). Μεταφορά, αποφύλλωση και πλύσιμο ελαιόκαρπων

35. Άλεση του καρπού: Στις σύγχρονες εγκαταστάσεις η άλεση γίνεται σε μεταλλικούς μύλους, σφυρόμυλους και σπαστήρες με αντίθετα περιστρεφόμενους οδοντωτούς δίσκους ή κυλινδροσπαστήρες, ενώ στα παραδοσιακά ελαιοτριβεία η άλεση του καρπού γίνεται με κυλινδρικές μυλόπετρες. Άλεση ελαιόκαρπου σε σπαστήρα

36. Μάλαξη της ελαιοζύμης: Μετά την άλεση, η ελαιοζύμη αναμιγνύεται στο μαλακτήρα (ανοξείδωτες δεξαμενές με διπλά τοιχώματα που θερμαίνονται με κυκλοφορία ζεστού νερού του οποίου η θερμοκρασία δεν πρέπει να ξεπερνά τους 25ο C ). Η μάλαξη αποτελεί βασικό στάδιο της επεξεργασίας, διαρκεί συνήθως 30 λεπτά και συντελεί στην συνένωση των μικρών ελαιοσταγονιδίων σε μεγαλύτερες σταγόνες λαδιού. Δεξαμενές για τη μάλαξη της ελαιοζύμης

37. Αραίωση της ελαιοζύμης: Στο μαλακτήρα προστίθεται νερό μέχρι και 100% της ποσότητας της ελαιοζύμης (ανάλογα την ωριμότητα του ελαιόκαρπου), πριν την εξαγωγή του ελαιόλαδου σε διφασικούς ή τριφασικούς φυγοκεντρικούς διαχωριστές. Η θερμοκρασία του νερού δεν πρέπει να ξεπερνά τους 30ο C. • Εξαγωγή ελαιόλαδου: Η παραλαβή του ελαιόλαδου γίνεται με τρεις μεθόδους επεξεργασίας. Την παραδοσιακή μέθοδο, τη 2-φασική και την 3-φασική διαδικασία. Στην εικόνα δεξιά παρουσιάζεται ένας τυπικός φυγοκεντρικός διαχωριστής ελαιοτριβείου.

38. Καθαρισμός ελαιόλαδου: Το τελευταίο στάδιο της παραγωγής ελαιόλαδου περιλαμβάνει τον καθαρισμό του από στερεά σωματίδια (τεμάχια σάρκας, φλοιού, θρύμματα πυρηνόξυλου, κλπ) που βρίσκονται διαλυμένα στην υγρή φάση. Το βάρος των σωματιδίων αυτών υπολογίζεται σε ποσοστό 0.5 – 1 % του συνολικού βάρους της υγρής φάσεως και απομακρύνονται με την χρήση παλινδρομικά κινούμενων κόσκινων (κόσκινα απολάσπωσης). Τέλος, ακολουθεί ο τελικός διαχωρισμός του ελαιόλαδου από τα φυτικά υγρά με την χρήση φυγοκεντρικών διαχωριστών. Τελικός διαχωρισμός ελαιολάδου

39. Εξαγωγή ελαιολάδου

40. ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ • Στα πλαίσια υπαγωγής του προγράμματός μας στο δίκτυο «Βιομηχανική κληρονομιά» του ΚΠΕ Νάουσας αναζητήσαμε και βρήκαμε ομοιότητες και διαφορές του παρελθόντος με το παρόν όσον αφορά στη παραγωγή, συγκομιδή και επεξεργασία της ελιάς και των υποπροϊόντων της. • Συγκεκριμένα η ελιά καλλιεργείται με τον ίδιο τρόπο εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια. • Επίσης, οι τεχνικές συγκομιδής όπως για παράδειγμα με τα χέρια ή με ραβδισμό εφαρμόζονται ακόμη και σήμερα. • Τα στάδια επεξεργασίας σε ένα ελαιοτριβείο είναι τα ίδια μόνο που η διαδικασία σήμερα είναι πιο εύκολη και τυποποιημένη λόγω των αυτοματισμών.

41. Επίσκεψη στο ΚΠΕ Νάουσας και στους γύρω χώρους

42. Εξοικείωση με τη βιομηχανική κληρονομιά του νομού μας (Βέροια, Νάουσα) Παράλληλα μάθαμε ότι πολλά εργαστήρια και εργοστάσια στην περιοχή μας(π.χ. κλωστήρια), που κάποτε λειτουργούσαν πυρετωδώς τώρα είναι κλειστά ή λειτουργούν σαν μουσειακοί χώροι

43. Μνημεία πολιτιστικής ταυτότητας Παράλληλα εργαστήκαμε ομαδικά για να ανακαλύψουμε βιωματικά τα βιομηχανικά και προβιομηχανικά μνημεία, να αναγνωρίζουμε τις ανθρώπινες παρεμβάσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και να αναπτύσσουμε κριτική στάση

44. Έπειτα χωριστήκαμε σε ομάδες και ακολουθήσαμε το βιομηχανικό μονοπάτι της Νάουσας

45. Δουλέψαμε πάνω στα φύλλα εργασίας που μας δόθηκαν από το ΚΠΕ Νάουσας

46. Έπειτα επιστρέψαμε στις εγκαταστάσεις του ΚΠΕ Νάουσας όπου και εμπεδώσαμε καλλιτεχνικά τις εμπειρίες μας

47. Ακόμη γράψαμε ιστορίες για το λάδι

48. ΚΑΠΟΥ ΕΔΏ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΕΦΤΑΣΕ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ!

49. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1) www.elies-ladikalamatiano.gr 2) www.fitdiet.gr 3) www.wikipedia.org 4) www.kpe-kalamatas.gr 5) www.eleacreta.gr 6) www.prosodol.gr 7) www.kpenaousas.gr

50. ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ (Γ΄ ταξη) • 1 • Ανανιάδης Μιχαήλ • 2 • ΒούλγαρηΡαφαέλα • 3 • Γαλάνης Ευάγγελος • 4 • ΓιαρίκηΘωμαή • 5 • Γρυπάρης Μάρκος • 6 • Δεληγιαννίδου Αγγελική – Ραφαέλα • 7 • Κουγιουμτζιάν Νικολέτα • 8 • ΚωτσιαντήςΑλέξανδρος • 9 • Λαζεκίδου Αναστασία • 10. • Λαζεκίδης Γεώργιος • 11 • ΛίβαςΑργύριος • 12 • Λίβας Ευάγγελος • 13 • Μαμίτσα Απόστολος • 14 • ΜαρθοπούλουΚατερίνα • 15 • ΜπακούραςΑργύριος • `16 • Παλαπανίδης Μιχαήλ • 17 • Πιπελίδης Λεωνίδας • 18 • ΣακαλήΑννα • 19 • Τριανταφυλλόπουλος Θωμάς • 20 • Χουδαβερδόγλου Μαρία • 21 • Δημοπούλου Δέσποινα • 22 • ΛατσίΚλορέν • 23 • Ιακωβίδου Τριανταφυλλιά -Δέσποινα