Biyoekonomi ve İnovasyon

1. Biyoekonomi ve İnovasyon Doç. Dr. Talat Çiftçi talat@biosfer.com.tr Biosfer Danışmanlık Mühendislik Ltd.

2. BİYOTEKNOLOJİ'den BİYOEKONOMİ'ye • Biyoteknoloji: Biyolojik unsurların mal, teknoloji, enerji ve hizmet üretilmesinde kullanılmasıdır. • Genetik ve moleküler tekniklerden oluşan çağdaş biyoteknoloji geliştirme ve uygulamaları açık ara ile ABD önderliğinde yürütülmektedir. AB ve Gelişmekte Olan Ülkeler için bu alana giriş yüksek bir eşik oluşturuyor. • Kamuoyunun Genetiği Değiştirilmiş Tarım Ürünleri (GDO) ile ilgili olumsuz görüşü nedeni ile AB Ülkeleri de uzun süredir bu alanda ABD’nin önderlik sağlamasına seyirci kalmış bulunuyorlar. • AB, 7ÇP ile birlikte, bu alanda yaygın faaliyet oluşmasını sağlamak ve varolan faaliyetleri öne çıkarmak amacı ile biyoteknoloji yerine daha geniş bir bakış açısına fırsat veren biyoekonomi kavramını gündeme getiriyor.

3. NEDEN BİYOEKONOMİ? • Son dönemde, tükenmekte olan fosil yakıtlar, yenilenebilir biyolojik kaynakların alternatif olarak öne çıkmasına neden olmaktadır. • Artan çevre kirliliği ve Küresel İklim Dağişikliği, sürdürülebilir üretim sistemlerine ve biyolojik arıtma teknolojilerine talebi artırmaktadır. • Biyoekonomi penceresinden bakıldığında, AB ülkelerinin rekabet şansı artıyor. Örneğin, dünya enzim üretiminin %80'ini AB ülkeleri üretiyor. Türkiye ise dünya maya üretiminin %20’sine yakın bir miktarını üretiyor.

4. AB 7. Çerçeve Programında "Bilgi Tabanlı Biyoekonomi" KBBE • Knowledge Based Bio-Economy (KBBE)= Bilgi Tabanlı Biyoekonomi ile kastedilen biyolojik ürünlerin katma değerini yükseltmek için bilgi içeriğinin artırılmasıdır. • Biyoekonomi: Biyolojik sistemlere dayalı ekonomik faaliyetlerin bütünüdür. Örneğin, odunun ısıtma için kullanımından, gen tedavisine kadar geniş bir alanı içine alır. İlaç ve sağlık konuları kadar, tarım, hayvancılık, orman, gıda, çevre, enerji ve kimya sektörlerindeki ürün ve hizmetler biyoekonomi alanı içine girer. KBBE Hedefleri: • Yenilikçilik • Rekabet Gücü • Katma Değer • İstihdam ve • Sürdürülebilir Gelişme

5. BİYOEKONOMİ ALANLARI • Kırmızı Biyoekonomi sağlık • Tarım Yeşil Biyoekonomi. • Endüstriyel ürünlerin üretimi Beyaz Biyoekonomi alanına girmektedir. Biyolojik kaynaklardan katma değeri yüksek ürünlerin üretilebilmesi için Biyorafineri gibi kavramlar konuşuluyor. Biyolojik arıtma yöntemleri ve biyoremediasyonun yaygınlaştırılması gerekiyor. • Denizlerdeki canlılardan yararlanmaya dönük faaliyetler Mavi Biyoekonomi olarak tarif edilebilir. AB'de tatlı sular ve denizlerdeki canlılar ile ilgili Mavi Biyoteknoloji alanı bir fırsat penceresi olarak algılanıyor. • Hedef: Bu alanlarda başarılı uygulama örnekleri oluşturmak.

6. Deniz/Su Ürünleri (Mavi) Biyoekonomisi Dünya yüzeyinin %75’ini oluşturan denizler canlıların da %80’lik kısmını barındırıyor. Bu canlıların sadece %5 kadarı hakkında yeterli bilgi var. Deniz Biyoekonomisi alanı AB için önemli bir fırsat penceresi oluşturuyor. Tropik okyanuslardan, kutup denizlerine kadar geniş bir yelpazedeki deniz canlıları ve denizlerde yapılabilecek üretimler ilgi çekiyor. Türkiye gibi üç tarafı, farklı nitelikteki dört denizle çevrilen bir ülke için, bu alanda büyük bir fırsat penceresi olabileceği öngörülüyor.

7. Bilgi Tabanlı BİOEKONOMİ için BİYOTEKNOLOJİ Gıda için GMO’lara karşı olan insanlar, enerji ve sinai ürünler için genetik çalışmalara daha hoşgörülü olabiliyorlar. Bu alanlarda, gen teknoloji uygulamalarının daha kolay olması bekleniyor.

8. AB İÇİN DARBOĞAZ: BİYOEKONOMİDE İNOVASYONUN TİCARİLEŞTİRİLMESİ • AB için en önemli sorun, araştırma geliştirme (ArGe) faaliyetlerinin ABD kadar ticarileştirilememesidir. AB'de ArGe, ürün ve hizmet geliştirmeye (ÜrGe) yeteri kadar dönüşmüyor. • AB’de tek bilim dili olarak İngilizce ve AB geneli için tek patent sistemi olması gerektiği düşünülüyor. • AB'de Inovasyon yapan akademik kuruluşlar ve hatta inovasyona dayalı sanayi kuruluşları ile geleneksel sanayi kuruluşları arasında da iletişim olmadığı görülüyor. Bu alanlarda köprü vazifesi görecek özel kuruluşlara ve platformlara ihtiyaç olduğu söyleniyor. • Kaynakların israf edilmemesi için mükemmeliyet merkezlerinin en az 20 seçkin bilim adamını içeren odaklanmış merkezler olması öneriliyor. Bu merkezlerin, yetişen gençleri cezbeden odaklar haline getirilmesi ve ABD’ye beyin göçünün engellenmesi hedefleniyor. • Hedef: Uygulamanın az olduğu alanlarda Biyorafineri gibi pilot tesisler kurmak.

9. Türkiye'ye Özgün ArGe Yapısı BTYK SAN-TEZ TTGV KOBİ Toplantıları (EC BIS-RTD Raporu 29 Nisan 2008) ……………………………………… TUBİTAK Kaynakları Yeni ArGe Kanunu (2008)

10. Türkiye'nin Biyoekonomi için ArGe Altyapısı ArGe Kaynakları • Artan ulusal ArGe bütçesi • Artan AB 6. ve 7. Çerçeve Program Katılımı ArGe Yetkinlikleri TUBITAK-MAM, GMBAE, KUKENS • ~20 Biyoteknoloji ile ilgili bölüm ( ITU, Ege U, ODTU, Ankara U, Boğaziçi U, İstanbul U, Bilkent, Çukurova, Hacettepe, Marmara, Sabancı, Koç, Haliç, Yeditepe, 9 Eylülvs.) • 31 Gıda Müh Bölümü. • 20 Ziraat Fakültesi. 60 Tarım ArGe Merkezi • 50 Biyoloji Bölümü • 9 Orman Fakültesi, 9 Ormancılık ArGe Merkezi • 31 Tıp Fakültesi • 13 Veterinerlik Fakültesi • 29 Çevre Mühendisliği Bölümü

11. Sağlık Sektöründe KBBE • Sağlık Hizmetleri, İlaç ve Tıbbi Malzemeler sektör hacmı 40 Milyar Dolar. • Metis, Iontek, ITT, Orsem, Bıçakçılar, Novagenix, Depa, Salubris, Onkim, ATI, Genkord, Bahçeci, Pakize Tarzi, Türkök, Nemed, Genomed, Amphi, Dr. Zeydanlı, Ars Arthro, Progen, Medimiks, BantMedikal, Troyka Med, Kardiosis, DeltaMed, Biolab, Obitek, Nanobiz, Türklab. 31 Tıp Fakültesi

12. Gıda Sektöründe KBBE • Dünya Ekmek Mayası üretiminin % 20'si (Pakmaya, Akmaya, Özmaya, Mauri) • Turşu ve Sirke (Fersan +) • Mantar (Agaricus bisporus, Lentinus edodes, etc.) • Yoğurt ve Peynir (Pınar, Yörsan +) • Alkollü İçkiler (Efes, Tuborg, Mey, Sarper +) • Geleneksel fermente ürünler: Boza, Kefir,Tarhana (Vefa Boza) ………………………………………… 31 Gıda Bölümü

13. Tarımda KBBE • Türkiye, dünya fındık, incir, kayısı, ayva ve nar üretiminde birinci, salatalık, karpuz, domates, mercimek,patlıcan, biber, soğan, zeytin, pancar, tütün, çay, elma, pamuk ve arpa, badem, buğday, çavdar, ve narenciye üretiminde ilk sıralardadır. • Türkiye dünyada Biyoçeşitlilik Zenginliği (Endemik Bitkiler) açısından da ilk sıralardadır. (Tehlike !) • Doku Kültürü ve Tohum Teknolojileri (May, EgePlantek, SeTo, Toros, Vitro, Yüksel, Piser) • Mikrobiyal Bitki Destek Preparatları (Rhizobium, Trichoderma, Pseudomonas etc.) • Mikrobiyal Kontrol Ürünleri(Bacillus thuringiensis) Delta Tarım • 16 Ziraat Bölümü

14. Türkiye için Tarımda KBBE Potansiyeli Türkiye'nin 27 milyon hektar tarım alanı ve 21 milyon hektar ormanı var. Hala nüfusun %33'ü tarımda çalışmaktadır. Tarım ve Hayvancılık sektörlerinin hacmı 45 milyar dolar. Yakın gelecekte GAP ve KOP ile 4 milyon hektar ilave arazi sulanabilecektir. Bu şekilde 20 milyar dolar ilave gelir ve 5 milyon kişi için iş imkanı ortaya çıkabilir.

15. Hayvancılıkta KBBE • Şap Enstitüsü, Provet, Dolvet, Egevet, Vetal Keskinoglu, RTA, Salubris, Metis 13 Veterinerlik Bölümü

16. Enerji Alanında KBBE • Biyogaz: Pakmaya, Mauri,vs. (Toplam 150 Tesis) • Biyogaz Teknolojisi (Arbiogaz, Sistem, Mass, Doğuş Makina) • Biyoetanol (Panko-Çumra 84 milyon lt/yıl, Tezkim 40 milyon lt/yıl, Tarkim 30 milyon lt/yıl) • Biyodizel (Ezici, Kolza, BioTürk, DB Tarımsal, Delta Petrol, Çevresel Kimya, Akel, AlBiyoBir, Çukobirlik, MarmaraBirlik, TrakyaBirlik vs.)

17. Kimya Sektöründe KBBE • Boya (Setaş- İTÜ MOBGAM, EU-FP6) • Kimyasal ve Solventler (Diper, Alemdar, Valeks, Polinas) …………………………. Sürdürülebilir Kimya (Sus-Chem)

18. Çevre Sektöründe KBBE • Aerobik ve Anaerobik Arıtma (Sistem, Mass, Arbiogaz, Hidrotek, Artaş +) • Kompost (İSTAÇ, Ekolojik) • 29 Çevre Mühendisliği Bölümü

19. Çevre Biyoekonomisinde Büyüme potansiyeli • Türkiye'nin AB sürecinde, gelecek 10 yıl içinde çevre uyum projeleri için 50-100 milyar avro yatırım yapması gerekmektedir. Bu yatırımların büyük bir kısmı biyoteknoloji uygulamalarını içerecektir. • AB sürecinde özellikle organik kirliliğin yokedilmesinde, biyolojik arıtma, kompost ve biyoremediasyon teknolojileri, insinerasyon ve depolama alternatiflerinin yerini alacaktır.

20. Türkiye'nin KBBE için stratejik analizi….. • Güçlü Yanlar Biyoçeşitlilik, Büyük Çaplı Biyoekonomi, Geniş Yüzölçümü, Geleneksel fermentasyon ürünleri, Akademik Kurumlar, İnsan Kaynakları, Yeni ArGe Düzeni, SANTEZ, Yeni KBBE Şirketleri • Zaaflar Ulusal KBBE Stratejisinin eksikliği, Sınırlı Akademik-Sinai İişbirliği, Yetersiz Kültür Kolleksiyonları, İnovasyonun Ticarileşmesi Deneyim Eksikliği, Yetersiz Tohum ve Girişim Sermayesi, Yetersiz Başarı Modelleri.

21. …. Türkiye'nin KBBE için stratejik analizi • Fırsatlar AB /ÇP, Tarım ve Gıda Ürünlerinin Yükselişi, Artan Yerel ve Küresel Talep, Biyo-Nanoteknoloji Fırsat Penceresi, Deniz Biyoteknolojisi Fırsat Penceresi • Tehditler Artan Küresel rekabet, GDO, Biyoçeşitlilik Kaybı

22. Türkiye İçin Stratejik Öncelikler • Kısa vadede Tarım, Gıda ve Çevre alanlarında KBBE • KBBE Platformu ve Kümelenmeler. • AB 7ÇP'da KBBE İşbirlikleri • Üniversitelerde ve Teknoparklarda BiyoGirişimcilik için İnkübatörler • Universitelerde Biyoekonomi Mükemmeliyet Merkezleri. • Ulusal Biyoçeşitliliğin korunması ve ticarileştirilmesi • Biyo-Nanoteknoloji ve Deniz Biyoteknolojileri

23. Özet 1. Biyoteknoloji yerine "Biyoekonomi" daha geniş bir açıdan fırsatların değerlendirilmesi ve kaynakların inovasyonun ticarileşmesi yönünde kullanılması imkanını sağlamış bulunuyor. 2. Biyoekonomi açısından bakıldığında AB ve Türkiye küresel rekabet fırsatı yakalayabiliyor. 3. Son dönemde gıda, enerji ve çevre konusunda sürdürülebilir yaklaşımlara duyulan gereksinim Biyoekonomi için önemli fırsatlar yaratıyor. 4. Biyoekonomide inovasyon ile katma değer yaratmak üzere odaklanmak ve bir seferberlik başlatmak gerekiyor.

24. TÜRKİYE'DEN BİR ÖRNEK: KOMPOSTUN TARIMDA UYGULANMASI • Günde kişi başına 1 kg katı atık toplanıyor. Bu miktarın %60’dan fazlasını organik maddeler oluşturuyor. Organik maddelerin atık depolama alanlarına dökülmesi engellenecek. • Anadolu toprakları genel olarak organik madde ve minerallerden yoksun olduğu için düşük verim alınmaktadır.

29. Sera koşullarında 23 gün yetiştirilen mısır bitkisinde (Zea mays cv. 7993) farklı kompost ve kimyasal gübre kombinasyonlarının bitki büyümesine etkisi

31. Faktöryel deneme desenine göre 0, 1, 3 ve 5 ton/da kompost uygulamalarının 4 tekerrürlü olarak arazi koşullarında test edildiği çim denemeleri Lokasyon: Sabancı Üniversitesi yerleşkesi, Anfi Tiyatro yanı

32. Konya-Merkez lokasyonunda kurulan kompostlu tarla denemeleri

33. Konya lokasyonunda elma bahçelerinde kompost doz denemeleri (demir klorozunda azalma) -Kompost +Kompost

34. KOMPOSTUN TARIMDA UYGULANMASININ FAYDALARI • Toprağa çeşitli organik maddeler, humik asit ve çeşitli mikrobesinler açısından zengin bir maddenin katılması • Toprağa zengin ve faydalı bir mikrobiyal nüfusun (bakteri ve küfler) kazandırılması • Toprakta su tutulmasına yardımcı olacak fiziksel bir yapının kazandırılması • Özellikle ağır metal ve zehirli maddelerin kolayca adsorbe edilerek topraktan geçici de olsa uzaklaştırıldığı bir matrisin kazandırılması

35. TUBİTAK Kompost Proje Ortakları • Prof.Dr. İsmail Çakmak (Sabancı Ü.) • Prof.Dr. İzzet Öztürk (İ.T.Ü) • Yük. Müh. Şenol Yıldız (İSTAÇ) • Prof. Dr. Sait Gezgin (Selçuk Ü.) • R. Zafer Arısoy (Tarım Bakanlığı B.D.U.Tarım Araştırma Enst. Konya)