West-Vlaanderen laat je niet vallen!

1. West-Vlaanderen laat je niet vallen! Valpreventie bij de thuiswonende oudere Een leidraad voor verpleegkundigen

2. Inhoudstabel • Inleiding • Ernst, voorkomen en gevolgen • Preventie • Tips bij het aanbrengen van het thema • Omgaan met weerstanden • Ondersteuning geven • Ondersteunend materiaal

3. Inleiding • West-Vlaanderen verenigd om vallen te voorkomen • West-Vlaamse SEL’s en Logo’s slaan de handen in elkaar om aan valpreventie te werken • Twee invalshoeken: • Iedere zorgverlener die in contact komt met een 65-plusser geeft dezelfde boodschap rond het thema valpreventie • Elke 65-plusser wordt door een zorgverlener benaderd • ‘Week van de valpreventie’: jaarlijks (1e week na de Paasvakantie) valpreventie in de kijker zetten en screenen

4. Ernst, voorkomen en gevolgen van een val • Ernst • Ouderen onderschatten de ernst van een val • Verzwijgen van valincident uit angst zelfstandigheid te verliezen

5. Ernst, voorkomen en gevolgen van een val • De cijfers spreken voor zich… • 1 op 3 van de thuiswonenden 65-plussers valt minstens 1 keer per jaar • Bij 75-plussers tot 42 % van de populatie • Slechts 20 % van de valincidenten wordt gemeld bij de huisarts, dus percentages waarschijnlijk nog hoger • 95 % van de valpartijen bij dagdagelijkse activiteiten • 70 % in en rond de woning

6. Ernst, voorkomen en gevolgen van een val • De gevolgen van een val situeren zich op 4 domeinen: • Lichamelijke gevolgen • Psychische gevolgen • Sociale gevolgen • Financiële/economische gevolgen

7. Lichamelijke gevolgen • 40 – 60 % van valincidenten: lichamelijke letsels • 30 - 50 %: kleinere letsels • Kneuzingen - verstuiking - snijwonde – weefselbeschadiging • 10 - 15 %: ernstige letsels (eventueel hospitalisatie) • fractuur - beschadiging weke lichaamsdelen • 5 % fracturen • Heupfracturen: 1-2 % • 25 tot 33 % van de ouderen met een heupfractuur sterft binnen het jaar

8. Psychische gevolgen • ANGST om terug te vallen!!!!! • Deze angst wordt niet altijd herkend door familie en anderen • Oudere blijft zitten met de angst • Durft niets te zeggen uit angst voor opname in het rusthuis → Oudere komt in een vicieuze cirkel terecht!

9. Psychische gevolgen

10. Sociale gevolgen • Verlies van onafhankelijkheid • Sociaal isolement

11. Financiële gevolgen • Internationaal • Toegenomen middelenbesteding • Rusthuisopname 3 x groter voor vallers • Ziekenhuisopname 6 x groter na 65 jaar (t.g.v. vallen) • Valletsels: duurste categorie van alle trauma’s • België • Kostprijs 24 maanden na heupfractuur: € 18.400 • Totale tweejaarlijkse kostprijs (’96 -’97): € 173 500 000 (Boonene.a., 2000) • Kostenplaatje voor de oudere zelf

12. Preventie • Case finding • Multifactoriële evaluatie van risicofactoren • Multifactoriële interventies

13. Case finding • Valgeschiedenis • Valanamnese: verhoogd risico indien: • ≥ 2 valpartijen in het afgelopen jaar • aanmelding na acuut valincident • Screenende vragen • Stoornissen met evenwicht en mobiliteit • Timed ‘Up & Go’-test (Podsiadlo & Richardson, 1991) • ≥ 14 sec • Ongelijkmatig/onevenwichtig gangpatroon

14. Case finding • Case finding positief → hoogrisicopatiënt → multifactoriële evaluatie en interventies

15. Screening op risicofactoren • Evenwicht en mobiliteit • Medicatie • Orthostatische hypotensie • Zicht • Voeten en schoeisel • Omgeving en gedrag • Valangst • Mentale status

16. Evenwicht en mobiliteit • EVALUATIE • Four Test Balance Scale (Rossiter-Fornoff, 1995; Gardner et al., 2001) • Functional Reach (Duncan et al., 1992) • Timed chair-stand-test (Guralnik et al., 1995)

17. Evenwicht en mobiliteit • INTERVENTIE • Huisarts kan oefenprogramma bij kinesitherapeut voorschrijven • Hulpmiddelen aanbevelen en informatie verschaffen (correct gebruik, instanties) • Oudere motiveren tot algemene lichaamsbeweging

18. Evenwicht en mobiliteit • F-pathologie: consultatief kinesitherapeutisch onderzoek op voorschrift van de arts • Recht op 60 i.p.v. 18 kine-sessies/jaar met normale tegemoetkoming • Minimum 2 volledige jaren/maximum 3 jaren

19. Evenwicht en mobiliteit • Nomenclatuur: criteria F-pathologie • 65 jaar of ouder • Minstens 1 keer gevallen • Score Timed ‘Up & Go’-test > 20 sec • Positief resultaat op ten minste 1 van de volgende: • ‘Tinetti’-test < 20/28 • ‘Timed chair-stand’ test > 14 sec

20. Medicatie • EVALUATIE • Inname van ≥ 4 verschillende geneesmiddelen? • Inname risicovolle medicatie? • Sedativa • Neuroleptica • Antidepressiva • Digoxine • Diuretica • Type IA antiaritmica

21. Medicatie • INTERVENTIE • Huisarts contacteren • Informeren oudere omtrent nevenwerkingen en therapietrouw

22. Orthostatische hypotensie • EVALUATIE • Screenende vragen • Klinische vaststelling • Bloeddrukverschil van liggend naar staand • Systolische BD ≥ 20 mmHg (of > 20%) • Diastolische BD ≥ 10 mmHg • Systolische BD daalt tot ≤ 90mmHg

23. Orthostatische hypotensie • INTERVENTIE • Doorverwijzen naar de huisarts • Tips, adviezen en compensatiestrategieën aanleren

24. Zicht • EVALUATIE • Screenende vragen • Multifocale bril • Lineaire E-test

25. Zicht • INTERVENTIE • Doorverwijzing oftalmoloog • Aanraden minimum 1 x per jaar controle bij oogarts • Wijzen op gevaar bifocale bril

26. Voeten en schoeisel • EVALUATIE • Voetproblemen • Risicohoudend schoeisel

27. Voeten en schoeisel • INTERVENTIE • Advies omtrent schoeisel • Gesloten • Stevige platte zool met reliëf • Doorverwijzing door huisarts naar podoloog/orthopedisch chirurg • Orthopedisch advies vragen • Drukpunten • Open wonden • Diabetes met vermoeden aantasting diepe gevoeligheid

28. Omgeving en gedrag • EVALUATIE • Checklist valpreventie overlopen/aanbieden • www.valpreventie.be

29. Omgeving en gedrag • INTERVENTIE • Oudere en familie attent maken op gevaar • Doorverwijzing naar ergotherapeut

30. Valangst • EVALUATIE • Screenende vragen

31. Valangst • INTERVENTIE • ‘Falls Efficacy Scale International’ (Tennstedt, 1998; Bruce, 2002) overlopen • Informatie verschaffen omtrent risicofactoren • Oefenprogramma voorgeschreven door huisarts • Personenalarm bespreken • Aanleren hoe recht te komen na een val

32. Mentale status • Dementie • Delirium • Depressie

33. Mentale status • Dementie • EVALUATIE • ‘Mini Mental State Examination’ (MMSE)

34. Mentale status • Dementie • INTERVENTIE • Indien nodig kan de huisarts doorverwijzen naar psychiater of geheugenkliniek • Oudere steeds kalm, duidelijk en geruststellend benaderen

35. Mentale status • Depressie • EVALUATIE • ‘Geriatric Depression Scale’

36. Mentale status • Depressie • INTERVENTIE • Doorverwijzen naar de huisarts voor een adequate behandeling

37. Mentale status • Delirium • EVALUATIE • ‘Confusing Assessment Methode’

38. Mentale status • Delirium • VOORTEKENEN • Slapeloosheid en sufheid overdag • Rusteloosheid, motorische agitatie, irritatie of hypoactiviteit, teruggetrokken gedrag • Voorbijgaande hallucinaties en wanen • Lichte desoriëntatie • …

39. Mentale status • Delirium • KENMERKEN • Acuut en wisselend verloop • Onoplettendheid/aandachtsstoornis • Verward denken of veranderde mate van bewustzijn

40. Mentale status • Delirium • INTERVENTIE • Doorverwijzen naar de huisarts voor opsporing duur, verloop en oorzaak • Indien geen opname in het ziekenhuis, dient de ergotherapeut of de verpleegkundige 2 x per dag de mentale toestand op te volgen. • CAM-schaal • Oudere oriënteren, rustig benaderen, mobiliteit bevorderen, zorgen voor goede vochtinname,…

41. Patiënt zonder verhoogd valrisico • Bespreken van 3 belangrijke pijlers • Bewegen • Gezond lichaam • Veilige omgeving en gedrag

42. Met de oudere over valpreventie spreken • Spreek niet over ‘vallen’ op zich: • Leg de nadruk op het bewaren van onafhankelijkheid • Ouderen vinden zichzelf niet oud, boodschappen die gericht zijn tot ouderen gaan aan hen voorbij

43. Tips bij het aanbrengen van het thema valpreventie • Kies het juiste moment • Doseer je informatie • Herhaling is uiterst belangrijk • Gebruik waargebeurde verhalen • Gebruik geen verkleinwoorden • Gebruik zo weinig mogelijk woorden met ‘oud’ • Vermijd zoveel mogelijk het woord ‘nog’ (nog vele jaren, nog actief…)

44. Omgaan met weerstanden • Leg de nadruk op de voordelen van actief zijn • Probeer te verduidelijken dat preventie effectief is • Werk zoveel mogelijk vanuit individuele noden • Steun en help de oudere om zijn levenswijze aan te passen • Probeer kleine aanpassingen door te voeren

45. Geef ondersteuning • Bij de uitvoering van sommige tips zal de oudere hulp nodig hebben • Ga ook na of de oudere de gegeven tips uitvoert

46. Ondersteunend materiaal • De folder • Hoe rechtkomen na een val via www.valpreventie.be • De checklist BOEBS via www.valpreventie.be • Ondersteuningsmaatregelen vanuit het SEL via www.selwvl.be • Communicatieschriftje • GDT-plan • Verschillende andere sensibiliserende materialen op www.logowvl.be

47. Besluit • Verpleegkundige → CENTRALE ROL IN VALPREVENTIE! • Doorverwijzing door verschillende disciplines • Vertrouwensrelatie met de oudere • Goed contact met de huisarts

48. Dank voor uw aandacht!!!