Trafik ve eğitim Psikolojisi STRESLE BAŞAÇIKMA YOLLARI

1. Trafik ve eğitim PsikolojisiSTRESLE BAŞAÇIKMA YOLLARI UZM. PSİKOLOG AYŞE KALKAN

2. STRES NEDİR? Stres meydana getiren olaylara, (stres vericiler), insanın fizyolojik ve psikolojik düzeyde verdiği tepkiler olarak ifade edebiliriz. Stres kavramı ilk olarak 17. yüzyılda fizikte kullanılmıştır;“Stres” i , maddenin kendi içinde olan bir güç ya da direnç olarak tanımlamışlardır

3. Stres yaşadığımızda hissettiğimiz duygular • Öfke, • Kızgınlık, sinirlilik • Çaresizlik, • Keyifsizlik, • Kaygı, • Gerginlik, • Moral bozukluğu • İsteksizlik

4. Stresi doğru anlayabilmek için CANLI SİSTEMLER YAKLAŞIMI inceleyelim. Bu yaklaşıma göre; • Basitten, en karmaşığına kadar giden açık sistemlerdir. • Her birinin, dengeyi sağlayan alt sistemleri vardır. • Sistemlerin varlığı, sistem içindeki ve dışındaki tüm değişkenlerin dengede olmasına bağlıdır. • Bu dengedeki bir bozulma, sistemi tekrar dengeye dönme arayışları içine sokar.

5. Her sistem ya da alt sistem denge için genetik olarak programlanmıştır. • Canlı sistemlerin canlılıklarını sürdürebilmeleri için “hareket” ve “hareketsizliğin”(dinlenme), bir dengede olması gerekmektedir. • Canlı sistemlerin yaşamını sürdürmesi otonom sinir sisteminin iki mekanizması (“sempatik ve parasempatik sistem) ile mümkündür.

6. İnsan vücudunda denge, hücrelerin yaşadığı ortamdaki sabit şartların hayat boyunca korunması anlamına gelir. (Sodyum, potasyum, protein, oksijen, karbondioksit, üre vb. kimyasalların miktarı, sıcaklık, kan basıncı gibi özeliklerin normal değerlerde olması.)

7. Organizmanın içsel çevresini bozacak bir tehdit algılandığında otonom sinir sistemi ve endokrin sistemi uyarılır ve tehdide karşı fizyolojik ya da davranışsal tepkileri harekete geçirir. • SAVAŞ/KAÇ Tepkisi (Cannon).

8. Genel uyum belirtisi (Selye) • Alarm Aşaması • Direnç Aşaması • Tükenme Aşaması

9. Genel uyum belirtisi (Selye) • Alarm Aşaması-Şok ve Karşıt şok Şok döneminde sempatik sinir sistemi işlemleri bastırılır ve organizma zararlı uyarıcıya karşı kaslarda gevşeme, vücut ısısı ve kan basıncında düşme gibi belirli semptomlarla ilk, ani tepkileri verir. Karşıt şok dönemi, organizmanın savunma güçlerini harekete geçirdiği dönemdir. Karşıt şokta Adrenalin salgılanmasıyla bronşlarda ve gözbebeklerinde genişleme, solunumda, kan basıncında, kalp atışlarında artış olur. Hayati organlara daha fazla kan gider ve enerji artışı yaşanır.

10. 2. Direnç Aşaması Tehditle başa çıkabilmek için çaba harcanır. 3. Tükenme Aşaması Kendini korumaya yönelik savunucu tepkilerde başarılı olunmamışsa organizmanın aktiviteleri ve direnç artmaya devam eder. Ancak diğer stres vericilere karşı direnç azalır. Normal direnç düzeyine dönemediğinde tükenir.

12. STRES KAYNAKLARI • Fiziki Çevreden Kaynaklananlar • İş veya Meşguliyet Konusundan Kaynaklananlar • Psiko-Sosyal Özelliklerden Kaynaklananlar:

13. 1.Fiziki Çevreden Kaynaklananlar: • Doğal felaketler • Hava kirliliği • Gürültü • Kalabalık • Radyasyon • Sıcaklık • Toz • Soğukluk vb.

14. 2.İş veya Meşguliyet Konusundan Kaynaklananlar: • Ağır iş • Gece işi • Parça başına dayanan üretim • Aşırı yüklenme • Çok hafif iş • Zaman baskısı altında çalışma • Karar verme güçlükleri ile dolu büyük sorumluluklar gerektiren işler • Hiçbir şekilde katkı yapmaya imkan bırakmayan işler gibi.

15. 3. Psiko-Sosyal Özelliklerden Kaynaklananlar: İnsan hayatında karşılaşılan sosyal stresler üç ana başlık altında toplanabilir. • Yaşam Olayı • Günlük Stresler • Gelişimsel Stresler

16. A. Yaşam Olayları: Yakın kaybı, evlenme, doğum, boşanma, işten çıkarılma, kazalar vb. Strese yol açan olayın olumsuz ya da olumlu oluşundan çok yeniden uyum gerektirmesi ve bireyin yaşam düzeninde değişikliğe yol açması önemlidir. Yaşam olayının, kontrol edilebilir olup olmayışı, belirsizliği, kestirilebilir olup olmadığı, süresi, yoğunluğu, kişinin sınırlarını zorlayıp zorlamaması ve yakınlık süresi bir olayın stres kaynağı olarak değerlendirilmesinde belirleyici faktörler olarak görülmektedir

17. B. Günlük Stresler: Günlük hayatın basit gerilimleridir. Trafikte sıkışmak, karşılaşılan bir terslik, bürokratik bir zorlanma, evde işlerin aksaması, ağlayan çocuk, yanan yemek, bozulan makine, dedikodu, evde geçimsizlik, işte uyumsuzluk, düşmanlık, kin, nefret, önyargılar, tahammülsüzlük, uyumsuz tipler vb.

18. C. Gelişimsel Stresler: Bunlar çocuk veya yetişkinin kronolojik durumu ile ortaya çıkan gelişmelerdir. Çocuklukta okula başlama, yetişkinlikte işe başlama, emeklilik.

19. Bütün yaşam olayları strese neden olur. • Stres kötü değildir, ancak aşırı ve gereksiz stresten mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. • Uyum gereksinimini sağlar. • İyi stres enerji verir, motive eder. Kötü stres, hastalıklara neden olur. • Sıfır stres ölüm demek.

20. TRAVMA • Bireyin yaşamını doğrudan tehdit eden, ani, ürkütücü, korku verici boyuttaki tüm yaşantılar travmatik yaşantı olarak anılır. • Gündelik hayatın aniden altüst olması, kesintiye uğramasıdır.

21. Travmatik yaşantılar; bireyin beden ve ruh sağlığını bozabilir. Çünkü: a. Başlangıçları anidir, b. Beklenilmeyendir, c. Acil durum niteliğindedir, d. Geniş insan topluluklarını etkiler, e.Yoğun stresli bir durumdur.

22. Tüm travmatik olaylar sırasında yaşanan tepkiler 4 dönemde gerçekleşir: l.Şok 2.Tepki 3. Kabullenme 4. Yeniden Uyum Bu tepkiler; anormal, beklenmedik bir duruma verilen NORMAL TEPKİLER’ dir.

23. İç etkenler • Yaşam stili • Olumsuz iç konuşma • Zamanı iyi kullanmama • Karamsar düşünme • Gerçekçi olmayan beklentiler • Kişilik özellikleri • Girişken olmama

24. BELİRLİ DÜZEYDE STRES • Yaşama enerjimizi harekete geçirir • Sorunları çözdükçe yaşama gücümüz artar • Hayatın akışı içinde insan ilişkilerini arttırır • Güzelliklerin farkına varmamızı sağlar • Kötülüklerden uzak durmak için prensip, değer, gelenek, kanunların oluşmasını sağlar

25. STRESİNBELİRTİLERİ • FİZİKSEL BELİRTİLER • ZİHİNSEL BELİRTİLER • DUYGUSAL BELİRTİLER • DAVRANIŞSAL BELİRTİLER • SOSYAL BELİRTİLER

26. FİZİKSEL BELİRTİLER Sindirim sistemi Sorunları Bağışıklık sistemi zayıflar Cilt lekeleri ve kızarıklar Dolaşım sistemi Kalp

27. ZİHİNSEL BELİRTİLER Hafızada zayıflık Konsantrasyon bozukluğu Olumsuz düşünceler Karar alamama Yanlış kararlar

28. DUYGUSAL BELİRTİLER Sinirlenmek ve öfkelenmek Baskıları karşılayamama Özgüvenin düşmesi, her şeye Düşman olma Kontrolü kaybettiğimiz düşüncesi Heyecanın kaybedilmesi Depresyon ve isteksizlik

29. DAVRANIŞSAL BELİRTİLER Yalnız kalma isteğinizin artması İçki ve sigara tüketiminin artması Sürekli hareket etme isteği Uykusuzluk ya da çok uyuma

30. SOSYAL BELİRTİLER Randevuları iptal etme Hata bulmaya çalışmak ve sözle rencide etmek İnsanlara güvensizlik. Savunucu tutum Başkalarını suçlama Birçok kişiye birden küs olmak

33. KAYGI:Yaklaşmakta olan tehlikeye karşı geliştirilmiş tepkilerdir. İnsanlar, aynı stresli olaya farklı tepkiler vereceğinden, bireysel farklılıklar gösterir. • Sürekli kaygı durumları kas gerginlikleri, baş ağrıları, uykusuzluk, nefes alıp vermede zorluk, panik ve kalbin düzensiz ve hızlı atması gibi fiziksel belirtileri vardır. • İnsanlarla ilişkileri kesme ve soyutlanma gibi sosyal etkileri de vardır.

34. DEPRESYON:Strese karşı gösterilen bir yanıttır. Depresyon, stres sonucu gelişen bir olgudur. Depresyon halindeki kişilerde; • Yavaş düşünme ve hareket etme • Konsantrasyon bozuklukları • Utanç duygusu • Yorgunluk hissi • İştahsızlık • Halusinasyonlar veya hayaller görme

35. TÜKENMİŞLİK:Kişinin uzun süre stres kaynaklarına maruz kalması sonucunda ortaya çıkan duygusal, zihinsel ve fiziksel tükeniş olarak tanımlanır. • Tükenmişliğin ilk belirtileri duygusal tükenmede, enerji eksikliği, sık sık baş ağrıları, az uyuma, yeme alışkanlıklarının değişmesi gibi fiziksel belirtiler daha sonra depresyon, çaresizlik duygularının gelişmesi görülür.

36. ÖZ-SAYGI- (Kendini Değerli Görmek)

37. STRES TEPKİLERİ

38. İŞ YERİNİZDEKİ KRONİK STRES KAYNAKLARI • Rollerdeki Belirsizlik • Kişilerarası Çatışmalar • Sorumluluk • Yoğun İş Yükü • Katılım • Rol Çatışması • İş Güvenliği • Yönetim Tarzı • Kariyer Engeli • Fiziki Mekan ve Çevre Şartları

39. MOBBİNG • Kişilere, ruhsal yapıya uygulanan psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı vermek güç ve zorlama olgusuna mobbing denir.

40. Rollerdeki Belirsizlik: • Yöneticilerden çoğunun iyi bir performans gösterebilmeleri için, çalıştıkları işletmenin beklentilerin ne olduğunu bilmeleri, kendilerinden istenenlerin ne olduğunu anlamaları gerekmektedir. Genellikle bu beklentiler ve istekler belirsizdir. İşin amaçları yetersiz tanımlanmıştır. Kişilerarası Çatışmalar: • Kişiliklerin uyumsuzluğu, amirlerle, meslektaşlarla ya da memurlarla rahatsız ilişkiler, iş yerindeki önceliklerle ilgili tartışmalar, işleri tamamlamak için uygun yöntemler üzerinde anlaşamama, büro politikaları ve en basit işlerde bile gereksiz gerginlikler, bu çatışmalar arasında sayılabilir.

41. Sorumluluk: • Diğer insanların sorumluluğunu üstlenmiş olmak, ya da onların hayatında önemli etkiler yapabilecek kararları alma durumunda olmak da, kişide gerginlik yaratan, gizil ancak düzenli stres kaynağıdır. Yoğun İş Yükü: • Çok az bir zamanda yapılması gereken çok fazla işin olması özellikle yöneticileri strese sokar. Ve bu da kaygı ve gerginlik durumlarına yol açar.

42. Katılım • Katılım, kişinin kendi çalıştığı kurumdaki karar verme sürecinde, bir birey olarak etkisinin olup olmaması ya da kararları etkileme derecesi ile tanımlanır. Karar verme aşamasında katkıda bulunmak isteyip de dışta bırakıldığınız zamanlar stres ve gerginlik yaşanmasına neden olur. Karara katılma çalışanın stresini azaltmaktadır. Rol Çatışması • Bireyin üstlendiği iki veya daha fazla rolün ayni zamanda ortaya çıkması, böylece bireyde zıt isteklerde bulunulması rol çatışmasına yol açabilir.

43. İş Güvenliği • İşini kaybetme korkusu bireyin benlik saygısının azalmasına yol açabilmektedir. Özellikle yoğun ekonomik krizlerin yaşandığı, şirket küçülmeleri, birleşmeleri veya işyeri kapanma kararlarının alındığı dönemlerde çalışanların stres düzeyleri oldukça yüksek olup, aile çevresini de olumsuz etkilemektedir. Yönetim Tarzı • Örgütlerin hiyerarşik doğası da stres yaratan faktörler arasında olup, yönetim yapısı ve yönetim tarzı stres oluşumunda etkendir. • Otokratik bir anlayışla yönetilen is yerlerinde, özellikle tepeye doğru yükselen güç kullanımı, çalışanların stres içinde olmalarına yol açar. Özellikle cezanın kullanımı, kişilerde gerilim oluşturur. Hele sınırlı kaynaklar ve sınırlı ödüller için çalışanları yarıştırmak stres yaratır.

44. Kariyer Engeli • Kişinin iş yaşamında belli bir hedefe ulaşmak, kariyer basamaklarında yükselerek bunun karşılığında daha fazla güç, saygınlık ve para elde etmek, kariyer gelişimini sağlamak yönündeki istek ve ihtiyacının örgüt tarafından karşılanamaması ve çeşitli şekillerde engellenmesi çalışanda strese yol açacaktır. Fiziki Mekan ve Çevre Şartları • İş yerindeki masa ya da oda veya iş alanı, çalışanlar için belli rahatlık ve güven sağlayıcı unsurlardır. İşin fiziksel çevre şartlarını oluşturan hava koşulları, aydınlanma, ısı, gürültü gibi unsurların çalışanların sağlığını, fizyolojik ve psikolojik durumunu etkilediği bilinmektedir.

47. BESLENME ALIŞKANLIKLARI VE STRES • Stresi artıran çok sayıda beslenme alışkanlığı vardır. • Besinler, yasempatik sinir sistemine bağlı stres tepkilerini doğrudan uyararak ya da yorgunluğu, ve sinirsel duyarlılığı artırarak stres oluşturmaya katkıda bulunur. 1- Stresi tetikleyen birinci önemli nokta uyarıcı maddelerin aşırı tüketilmesidir. (kahve, çay,çikulota, kola vb. kafein içeren maddeler)

48. Özellikle stresli dönemlerde, beslenme alışkanlıklarınızı bu döneme uyacak şekilde düzenlemeyi de düşünebilirsiniz. • Örneğin, yoğun bir çalışma haftasına girerken, şeker ve kahve miktarını arttırmak yerine azaltabilirsiniz. Bir Fincan Kapuçino 120 mg Bir Fincan sütlü kahve 120 mg Bir Fincan çay 80 mg Bir fincan nescafe 57 mg 100 gr çikolata 43 mg Bir kutu kolalı içecek 32 mg

49. 2- Strese yol açan beslenme konusundaki ikinci önemli nokta, vitamin yoksunluğudur. B1, B2, B5, B6 • B1 vitamini : Eksikliği‘ndedepresyon, huzursuzluk, kas güçsüzlüğü, konsantrasyon güçlüğü, bellek zayıflığı, çabuk kızma, ayaklarda karıncalanma, çarpıntı, kabızlık gibi belirtiler görülebilir. Bu vitamin eksikliği zamanla kalp kaslarının zayıflamasına ve dolaşım sistemi bozuklularına, ayrıca sindirim sisteminde sorunlara ve Beriberi hastalığına neden olabilmektedir. • B1 vitamini hangi besinlerde bulunur? Buğday, baklagiller (bamya, fasulye…), ıspanak, Brüksel lahanası, pancar, badem, ceviz, fındık, yulaf, mısır gibi sebzelerde ve karaciğer, böbrek gibi birçok besinde bol miktarda bulunur.

50. B2 vitamini : Eksikliği‘ndeprotein oluşması azalır ve deride yaralar, sinirsel bozukluklar ve göz bozuklukları (Gözlerde yanma ve bulanıklık, parlak ışıklara karşı hassasiyet, katarakt) ortaya çıkar. Özellikle, yetersiz kalorili diyet alanlar, beslenme bozukluğu olanlar veya kalori ihtiyacı artmış kişilerin, gebe veya emziren kadınların B2 Vitaminini yeterince almaya özen göstermeleri gerekir. • B2 Vitamini İçeren Besinler: Hayvansal besinlerde, süt ve süt ürünlerinde, buğday başağında, yeşil sebzelerde, havuçta, enginarda, fındıkta, yerfıstığında ve mercimek gibi bitkisel besinlerde bol miktarda B2 vitamini bulunur.