Analiza Transakcyjna

1. Analiza Transakcyjna Jak skutecznie komunikować, jak lepiej zrozumieć reakcje swoje i innych. Małgorzata Twardoń 2006

2. Spis treści • Eric Berne • Czym jest analiza transakcyjna • Trzy stany „ja” • Gry • Rozrywki • Skrypty Małgorzata Twardoń 2006

3. Eric Berne Eric Lennard Bernstein (1910 – 1970) – psychiatra amerykański, twórca analizy transakcyjnej; studiował najpierw medycynę, potem psychiatrię Autor : Transactional Analysis and Psychotherapy, w 1961, W co grają ludzie? „Dzień dobry” ... i co dalej? W 1964, Berne i jego współpracownicy zakładają International Transactional Analysis Association, które istnieje do dzisiaj. W latach 60 analiza transakcyjna stała się pewnym snobizmem – ogromną popularnością cieszyły się „gry”, którym Berne nadał barwne nazwy: „teraz cię mam” „uderz mnie” „próbuję ci tylko pomóc” Małgorzata Twardoń 2006

4. Analiza transakcyjna Analiza transakcyjna = analiza osobowości + analiza komunikacji interpersonalnej + analiza skryptu Małgorzata Twardoń 2006

5. Poziomy analizy W teorii Berne’a wyróżnić można cztery poziomy analizy : 1. analizę strukturalną – osobowości, pozwalająca zrozumieć, co dzieje się w człowieku 2. analizę transakcyjną - działań i komunikatów werbalnych między ludźmi, pozwalającą zrozumieć relacje międzyludzkie 3. analizę gier - ukrytych transakcji zakończonych korzyścią (psychiczną, społeczną i/lub egzystencjalną), dzięki niej można wyjaśnić ukryte, negatywne uczucia w stosunkach międzyludzkich 4. analizę skryptu - specyficznych tematów realizowanych w życiu, pozwala zrozumieć „scenariusz życia”, według którego jednostka postępuje. Małgorzata Twardoń 2006

6. „Ja” Berne definiuje stan Ja jako "spójny zbiór uczuć i doświadczeń bezpośrednio powiązanych z odpowiadającym im spójnym zbiorem zachowań”. Małgorzata Twardoń 2006

7. Trzy stany „ja” 3 stany ego = 3 wzorce zachowań w relacjach interpersonalnych • RODZIC normatywne sądy o rzeczywistości, przejęte od rodziców • DOROSŁY obiektywne, racjonalne analizowanie sytuacji • DZIECKO emocje, zabawa Małgorzata Twardoń 2006

8. RODZIC RODZIC DOROSŁY DOROSŁY DZIECKO DZIECKO NADAWCA ODBIORCA Komunikowanie Komunikowanie będzie następować z różnych poziomów „ja” nadawcy i będzie skierowane do różnych poziomów „ja” rozmówcy. Małgorzata Twardoń 2006

9. Stany „ja” Rodzic, Dorosły i Dziecko to trzy współistniejące wzorce • zachowania, • komunikowania, • reagowania. Małgorzata Twardoń 2006

10. Rodzic Ja-Rodzic (R) - zbiór doświadczeń powstałych pod wpływem sytuacji zewnętrznych kontrolowanych przez rodziców lub osoby zastępujące rodziców. Są to m.in. wartości, normy, nakazy i zakazy, powinności, polecenia, gotowe programy działań, czynności opiekuńcze, itp. Małgorzata Twardoń 2006

11. Rodzic Rodzic ma dwie główne funkcje. Po pierwsze, umożliwia jednostce skuteczne wypełnianie roli rodzica jej własnych dzieci, przyczyniając się w ten sposób do przetrwania rasy ludzkiej. O jego wartości pod tym względem świadczy fakt, że ludzie osieroceni we wczesnym dzieciństwie mają, jak się wydaje, większe trudności w wychowywaniu dzieci niż ci, którzy wzrastali w pełnej rodzinie do okresu dojrzewania. Małgorzata Twardoń 2006

12. Rodzic Po drugie Rodzic wykonuje wiele reakcji automatycznie, co oszczędza dużo czasu i energii. Wiele rzeczy robi się, dlatego, że "Tak się właśnie robi". Zwalnia to Dorosłego z konieczności podejmowania niezliczonych drobnych decyzji, dzięki czemu może poświęcić się ważniejszym sprawom, pozostawiając czynności rutynowe Rodzicowi. Małgorzata Twardoń 2006

13. Rodzic • Ja-Rodzic czasem jest różnicowany na • Rodzica Krytycznego • Rodzica Opiekuńczego. • W psychoanalizie możemy odnaleźć jego odpowiednik w superego. Małgorzata Twardoń 2006

14. Dorosły Ja-Dorosły (D), wyraża wszystkie nabyte umiejętności i zdolności służące rozumieniu rzeczywistości i samego siebie. Jest to obszar naszego Ja pozwalający nam bezpiecznie poruszać się w otaczającym świecie i dokonywać racjonalnych wyborów. Sprawuje on funkcje kontrolne i decyzyjne w odniesieniu do dwóch pozostałych struktur. Małgorzata Twardoń 2006

15. Dorosły logiczne myślenie, konstruktywne podejście - takie, jakim cechować powinna się osoba postępująca "dorośle". Działanie, które zapoczątkowuje ten stan Ja ukierunkowane jest na teraźniejszość i obiektywność. Jest zorganizowany, elastyczny, inteligentny, a jego sposób funkcjonowania polega na analizowaniu rzeczywistości, szacowaniu prawdopodobieństwa i na bezstronnym opracowywaniu danych. Dorosły jest niezbędny do przetwarzania. Przetwarza dane i oblicza prawdopodobieństwa istotne do skutecznego radzenia sobie ze światem zewnętrznym. Małgorzata Twardoń 2006

16. Dziecko Ja-Dziecko (Dz.), zawiera wszystkie wrodzone i nabyte wzorce popędów oraz reakcji emocjonalnych = całe bogactwo uczuć przeżywanych przez człowieka np. lęk, poczucie winny, ciekawość, itp. Dziecko pod wieloma względami jest najbardziej wartościową częścią osobowości i może wnosić w życie jednostki dokładnie to, co rzeczywiste dziecko wnosi w życie rodziny: wdzięk, radość i twórczość. Małgorzata Twardoń 2006

17. Dziecko Jeżeli Dziecko w człowieku jest zakłócone i niezdrowe, może to mieć niepomyślne skutki, a wówczas powinno się temu zaradzić. Dziecko naturalne to spontaniczna ekspresja, na przykład bunt albo twórczość. Jest to stan, w którym człowiek odczuwa i zachowuje się podobnie, jak to czynił w dzieciństwie. Małgorzata Twardoń 2006

18. Dziecko • Stan ten obejmuje popędy, ekspresję opartą na archaicznych zachowaniach typowych dla wczesnego dzieciństwa, a także otwartość i ciekawość poznawczą. • W stanie Ja-Dziecko można wyróżnić dodatkowo postawy: • Ja-Dziecko Uległe • Ja-Dziecko Zbuntowane • Ja-Dziecko Spontaniczne. Małgorzata Twardoń 2006

19. Dziecko Wyróżniane są także różne kompilacje stanu Ja-Dziecko z innymi stanami : np. z Ja-Dorosłym daje: Ja-Dziecko Mały Profesor. Warto tez zaznaczyć, iż w psychoanalizie Ja-Dziecko uznaje się za odpowiednik id. Małgorzata Twardoń 2006

20. Dziecko • Ja-Dziecko jest najsilniejszym stanem ja. • Od Dziecka pochodzą • wszystkie gry i zachcianki, • schematy uczuciowe • uczucia zastępcze utrudniające często rozwój osobowy jednostki. Małgorzata Twardoń 2006

21. Równowaga Nasze odpowiedzialne i względnie trwałe decyzje podejmowane są wówczas, gdy podejmujemy je w wyniku zaistnienia trzech stanów Ja, czyli gdy działamy z pozycji świadomego Dorosłego przy zachęcającej zgodzie Rodzica i naturalnym zachwycie Dziecka. Każdy człowiek niezależnie od stopnia inteligencji, a przy odrobinie ćwiczeń nad sobą potrafi rozpoznawać te stanu w swoim zachowaniu i posługiwać się nimi. Małgorzata Twardoń 2006

22. Transakcja Transakcja to jednostka stosunków społecznych. Każda wymiana słów, gestów, uśmiechu, grymasu niezadowolenia czy zniecierpliwionego syknięcia jest transakcją. Eric Berne zdefiniował parę typów transakcji. Małgorzata Twardoń 2006

23. Transakcje • Transakcja równoległa (komplementarna, prosta) – gdy Ja jednej osoby znajduje się w stanie oczekiwanym przez drugą osobę i vice versa. • Przykładowo jeżeli stan Ja jednej osoby jest Rodzicem i zwraca się ona do drugiej, traktując ją jak Dziecko, to druga osoba, której Ja jest w stanie Dziecka traktuje pierwszą jak Rodzica. Małgorzata Twardoń 2006

24. Transakcja komplementarna R R D D Dz. Dz. Osoba 1. Ile razy Pani mówiłem, Osoba 2. Przepraszam, żeby nie przeszkadzać mi w rozmowie, przepraszam bardzo. gdy jestem zajęty? Obiecuję, że to się więcej nie powtórzy. Małgorzata Twardoń 2006

25. Transakcja Transakcja krzyżowa (skrzyżowana)– występuje wówczas, gdy co najmniej jedna osoba znajduje się w pewnym stanie Ja, który nie jest oczekiwany przez drugą. W szczególnym przypadku obie strony znajdują się w tym samym stanie Ja i oczekują zejścia do innego stanu Ja. Przykładowo dwie osoby będące w stanie Ja-Dorosły odnoszą się do Ja-Dziecko partnera interakcji. Małgorzata Twardoń 2006

26. R R D D Dz. Dz. Transakcja skrzyżowana Osoba 1. Widzisz, to jest tak, Osoba 2. A widzisz. Żeby móc że musisz się jeszcze sporo nauczyć. dawać mi wskazówki, powinieneś Wtedy będziesz mógł być dobrym piłkarzem. jeszcze trochę się douczyć na temat tego, czym jest prawidłowo prowadzony trening. Małgorzata Twardoń 2006

27. Transakcje • Transakcja ukryta – występuje wówczas, gdy uruchamiają się więcej niż dwa stany Ja jednocześnie. • Przekaz niejawny jest często ukryty za społecznie akceptowaną formą. • Rozróżnia się również transakcje • podwójne (angażujące cztery stany Ja) • kątowe (angażujące trzy stany Ja). Małgorzata Twardoń 2006

28. R R D D Dz. Dz. Transakcja ukryta podwójna Płaszczyzna społeczna On – (Dorosły-Dorosły) „Chce pani obejrzeć moje prywatne zbiory?” Ona – (Dorosły-Dorosły) „Zawsze interesowałam się zbiorami sztuki” Płaszczyzna psychologiczna On – (Dziecko-Dziecko) „Podobasz mi się” Ona – (Dziecko-Dziecko) „Cieszę się, że mnie wybrałeś” Małgorzata Twardoń 2006

29. Transakcja ukryta kątowa R R D D Dz. Dz. Płaszczyzna społeczna (Dorosły-Dorosły) „Sprzedaż kończy się jutro” Płaszczyzna psychologiczna (Dorosły-Dziecko) „Pospiesz się i kup jeszcze teraz” (Dziecko – Dorosły) „Wobec tego kupię to od razu” Małgorzata Twardoń 2006

30. Transakcje Transakcje, w których reakcje wychodzą od Dorosłych obu uczestników, uznawane są za najprostsze. Następne są transakcje Dziecko - Rodzic. Gorączkujące dziecko prosi o szklankę wody i opiekująca się nim matka przynosi mu ją. Obie te transakcje są komplementarne: to znaczy reakcja jest właściwa i oczekiwana i następuje zgodnie z naturalnym porządkiem zdrowych stosunków międzyludzkich. Oczywiście transakcje nie są oderwane od siebie i zawieszone w czasie lecz układają się na ogół w łańcuchu, tak że każda reakcja staje się z kolei następnym bodźcem. Małgorzata Twardoń 2006

31. Komunikacja bez przeszkód Pierwsza reguła komunikacji mówi, że komunikacja przebiegagładko, dopóki transakcje są komplementarne. Przy takim założeniu komunikacja może w zasadzie zachodzić bez końca. Reguły te są niezależne od natury i treści transakcji, opierają się wyłącznie na kierunku odpowiednich wektorów lub inaczej przyjmowanych stanach. Dopóki transakcje są komplementarne nie ma tu znaczenia czy dwoje ludzi zajmuje się plotkowaniem (Rodzic - Dziecko), rozwiązywaniem problemu (Dorosły - Dorosły), czy też wspólną zabawą (Dziecko - Dziecko albo Rodzic - Dziecko). Małgorzata Twardoń 2006

32. R R D D Dz. Dz. Przeszkody w komunikacji "Może powinniśmy zastanowić się nad tym, dlaczego ostatnio więcej pijesz„ "Nie wiesz, gdzie są moje spinki do mankietów?„ Właściwą reakcją Dorosły - Dorosły byłaby odpowiedź: "Może powinniśmy. Bardzo chciałbym to wiedzieć„ / "Na biurku". Jeżeli jednak respondent wybucha gniewem, reakcje będą mniej więcej takie: "Zawsze mnie krytykujesz, jak kiedyś mój ojciec" albo "stale mnie za wszystko winisz". Są to reakcje Dziecko – Rodzic. Małgorzata Twardoń 2006

33. Rozwiązywanie problemów W takich przypadkach problemy Dorosłego związane z piciem czy też spinkami do mankietów muszą być zawieszone do czasu, gdy stany w jakich znajdują się uczestnicy interakcji będą zgodne z oczekiwanymi przez drugą stronę. Może to potrwać od kilku sekund (w przypadku spinek do mankietów) do kilku miesięcy (w przypadku picia alkoholu). Małgorzata Twardoń 2006

34. Komunikacja W powierzchownych kontaktach zawodowych i towarzyskich najczęściej mamy do czynienia z prostymi transakcjami komplementarnymi, lecz bywają one często zakłócone przez proste transakcje skrzyżowane. W zasadzie kontakty powierzchowne ograniczają się do prostych transakcji komplementarnych. Tego rodzaju interakcje zachodzą w aktywnościach, rytuałach i rozrywkach. Transakcje ukryte zaś stanowią podstawę gier. Sprzedawcy są szczególnie biegli w transakcjach kątowych, które angażują trzy stany ego. Małgorzata Twardoń 2006

35. R R D D Dz. Dz. Gra handlowa Sprzedawca: "To jest lepsze, ale pani na to nie stać" Gospodyni: "Właśnie to biorę„. Sprzedawca, jako Dorosły, stwierdza dwa obiektywne fakty: "To jest lepsze" oraz "Pani na to nie stać". Pozornie (na poziomie społecznym) są one skierowane do Dorosłego, gospodyni, której Dorosła odpowiedź powinna brzmieć "W jednym i drugim ma Pan rację". Małgorzata Twardoń 2006

36. Gra handlowa Jednakże, ukryty czy też psychologiczny wektor skierowany jest przez dobrze wyćwiczonego i doświadczonego Dorosłego sprzedawcy do Dziecka gospodyni. Trafność jego oceny potwierdza odpowiedź Dziecka, która w gruncie rzeczy mówi: "Nie bacząc na konsekwencje finansowe, pokażę temu aroganckiemu typowi, że nie jestem gorsza od innych klientów". Małgorzata Twardoń 2006

37. R R D D Dz. Dz. Gra handlowa Na obu poziomach transakcja jest komplementarna, ponieważ odpowiedź gospodyni zostaje przyjęta zgodnie z jej wartością powierzchniową jako Dorosły kontrakt kupna. Małgorzata Twardoń 2006

38. Podwójna transakcja ukryta angażuje aż cztery stany ego (spotyka się ją często we flirtach). Kowboj: "Chodź, obejrzymy stodołę". Dziewczyna: "Od dzieciństwa uwielbiam stodoły". Na poziomie społecznym jest to rozmowa Dorosłych o stodołach, a na poziomie psychologicznym - rozmowa Dzieci o grze seksualnej. Mogłoby się wydawać, że to Dorosły ma tu inicjatywę, lecz jak w większości gier, skutek jestzdeterminowany przez Dziecko, uczestnicy zaś mogą wydawać się tym rozwiązaniem zaskoczeni. Małgorzata Twardoń 2006

39. R R D D Dz. Dz. Podwójna transakcja ukryta Pozorna rozmowa Dorosłych, Jest w rzeczywistości rozmową rozbrykanych Dzieci. Małgorzata Twardoń 2006

40. Analiza transakcyjna Analiza transakcyjna jest czasem nazywana „głodem bodźców”, stąd też obok potrzeby kształtowania postaw życiowych i potrzeby doznawania człowiek posiada również potrzebę strukturalizowania czasu, aby nie cierpieć z powodu nie- działania. Małgorzata Twardoń 2006

41. Strukturalizowanie czasu • sześć sposobów strukturalizacji czasu: • Wycofanie, • Rytuały, • Rozrywki, • Aktywność, • Gry, • Intymność. Małgorzata Twardoń 2006

42. Strukturalizowanie czasu To narzędzia, dzięki którym nadajemy formę naszym kontaktom z innymi ludźmi w zależności od naszej potrzeby dawania i otrzymywania głasków. Małgorzata Twardoń 2006

43. Procedury i rytuały Procedury i rytuały to najprostsze formy aktywności społecznej. Niektóre z nich są uniwersalne, a niektóre lokalne, lecz wszystkich trzeba się nauczyć. Procedura jest to seria prostych komplementarnych transakcji Dorosłych mających na celu manipulowanie rzeczywistością. Procedury są oparte na przetwarzaniu danych i ocenie prawdopodobieństwa zdarzeń. Najwyższy ich rozwój obserwować można w technikach fachowych. Procedurą będzie na przykład pilotowanie samolotu. Małgorzata Twardoń 2006

44. Rytuał Rytuał to stereotypowy ciąg prostych transakcji komplementarnych zaprogramowanych przez zewnętrzne czynniki społeczne. Rytuałem nieformalnym jest na przykład towarzyskie pożegnanie, które w szczegółach może podlegać wariacjom lokalnym, ale jego podstawowa forma pozostaje nie zmieniona. Przy rytuałach formalnych, takich jak msza rzymskokatolicka dowolność ta jest o wiele mniejsza. Forma rytuału jest Rodzicielsko określona przez tradycję. Małgorzata Twardoń 2006

45. Rytuały Forma rytuału jest Rodzicielsko określona przez tradycję.    Często zdarza się tak, że formalne rytuały kształtują się z „mocno zanieczyszczonych” procedur. Dlatego też trudno jest nieraz odróżnić procedurę od rytuału. Laicy często mylą procedury fachowe z rytuałami, gdy tymczasem każda taka transakcja ma solidne oparcie w doświadczeniu, czego jednak człowiek bez odpowiedniego przygotowania nie potrafi dostrzec. I odwrotnie, profesjonaliści mają skłonność do racjonalizowania elementów rytualnych, które trwale przylgnęły do ich procedur i do lekceważenia sceptycznych laików nie rozumiejących przecież o co chodzi. Małgorzata Twardoń 2006

46. Rytuały / procedury Pomiędzy rytuałami i procedurami odnajdujemy też ich cechy wspólne. Najważniejszą z nich jest ich stereotypowość. Z chwilą rozpoczęcia pierwszej transakcji ciąg dalszy toczy się już ustalonym trybem do z góry określonego końca, chyba że zajdą jakieś okoliczności szczególne. Małgorzata Twardoń 2006

47. Procedury / rytuały Podstawowa zaś różnica między nimi leży w ich pierwotnym pochodzeniu: procedury są programowane przez Dorosłego, rytuały modelowane Rodzicielsko. Małgorzata Twardoń 2006

48. Rozrywki ciąg półrytualnych, prostych transakcji komplementarnych koncentrujących się wokół materiału określonej kategorii. Jej podstawowym celem jest strukturalizacja pewnego przedziału czasu. Początek i koniec tego okresu wyznaczają zazwyczaj procedury lub rytuały. Małgorzata Twardoń 2006

49. Rozrywki Rozrywki uprawia się najczęściej na przyjęciach ("spotkaniach towarzyskich") albo czekając na rozpoczęcie formalnego zebrania grupy; taki okres oczekiwania ma taką samą strukturę i dynamikę jak "przyjęcia". Rozrywki mogą przybierać formę "pogaduszek", ale i poważniejszych dyskusji. Duże przyjęcie funkcjonuje często jako rodzaj galerii rozrywek. Małgorzata Twardoń 2006

50. Rozrywki • Rozrywki można klasyfikować rozmaicie. • "Giełda samochodowa" (porównanie samochodów) • "Kto wygrał" (dyskusja kibiców sportowych), stanowią "Męskie tematy", Małgorzata Twardoń 2006