DOPİNG

1. DOPİNG Dr. Sadun TEMOÇİN ADÜTF Fizyoloji AD Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD Aydın 2007

3. Sunum Planı • Doping Nedir? • Yasaklı maddeler • Kullanımı kısıtlı maddeler • Kullanımı izinli olan maddeler • Yasaklı doping yöntemleri • Doping neden yasaklanmıştır? • Doping kontrolü nedir? • Doping Kontrol İstasyonu'nda neler olur? • Doping suçlarında cezalar

4. Doping Nedir? Doping, "Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) tarafından yasaklanmış madde veya yöntemlerin sporcu tarafından bilinçli veya bilinçsiz olarak kullanımı" diye tanımlanmaktadır. Yasaklı maddelerin sporcunun idrarında bulunması veya yasaklı yöntemin kullanılması doping suçlarını oluşturur.

5. Yasaklı maddeler IOC tarafından bildirilen yasaklı maddeler 5 ana grup altında toplanmaktadır: 1-Uyarıcılar (Amfetamin, efedrin v.b.)2-Narkotik Analjezikler (Morfin v.b.)3-Anabolik Ajanlar (Testosteron v.b.)4-Diüretikler (Furosemid v.b)5-Peptid hormonlar ve benzerleri (Eritropoietin, büyüme hormonu, v.b.)

6. UYARICILAR, aktiviteyi arttıran ve yorgunluk hissini azaltan maddelerdir. Bu tip maddeler, sporcunun performansının artmasına neden olan psikolojik ve fiziksel uyarı sağladıkları için yasaktırlar.

7. Uyarıcıların, sinirlilik, kalp atışını hızlandırması, kan basıncını yükseltmesi, su kaybı ve dolaşım bozukluklarına neden olması gibi bazı yan etkileri bulunmaktadır. Uyarıcı kullanmanın fiziksel göstergeleri olarak göz bebeğinin büyümesi, terlemenin artması, sinirlilik, saldırganlık, elde titremeler, kilo kaybı, hızlı kalp atışı ve yüksek kan basıncı verilebilir.

8. Kafein, gösterdiği uyarıcı etki nedeniyle IOC tarafından yasaklı madde olarak kabul edilmiştir. Kafein miktarının idrarda 12 mikrogram/ml olması normal kabul edilir; üzerinde olması sonucunda test pozitif sayılmaktadır. Kahve, çay veya kola gibi kafein içeren içeceklerin normal sınırlar içerisinde kullanılmaları pozitif test sonucuna neden olmaz. Ancak kafein tabletlerinin kullanılması, kafein suppozituvarlarının uygulanması veya benzer enjeksiyonlar pozitif bir test sonucuna neden olacaktır.

9. Kokain, hem yasaklı bir doping maddesidir, hem de ülkemiz sınırları içinde kullanımı yasa dışıdır. Çoğu öksürük ve nezle ilacı, yasaklı uyarıcı maddeler taşımaktadır. Ancak bu tip maddeler taşımayan ilaçlar da bulunmaktadır. Konu mutlaka spor hekimine danışılarak çözülmelidir.

10. NARKOTİK ANALJEZİKLER, morfin ve morfinin kimyasal ve farmakolojik benzerleri olup, öncelikle ağrı kesici olarak kullanılmaktadır.

11. Ağrıyı hissetmemek için kullanılan narkotiklerin pek çoğu solunum depresyonuna neden olup, fiziksel ve psikolojik bağımlılık gibi oldukça tehlikeli yan etkileri bulunmaktadır.

12. Sporcu, bir rahatsızlıktan dolayı ağrı kesiciye gereksinim duyarsa; hafif ya da orta derecedeki ağrıların tedavisinde kullanılabilecek çeşitli doping sınıfına girmeyen ağrı kesiciler bulunmaktadır. Sporcu, bu konuyu spor hekimine danışarak çözebilir.

14. ANABOLİK AJANLAR, vücutta üretilen doğal bir steroid olan testosteron hormonuna benzer etkilere sahip sentetik maddelerdedir.

15. Doğal testosteron "anabolik" (kas yapıcı) ve "androjenik" (erkeğe özgü hal ve davranış) etki sağlar.

16. Atletik performansı arttırmak için anabolik ajanları kullanmak, ciddi sağlık riskleri taşımakta ve spor ahlakına ters düşmektedir. Anabolik ajanlar, normal hormon fonksiyonunu etkiler, karaciğer hastalığı riskini artırır, kan basıncını yükseltir, yüksek yoğunluklu lipidlerin düzeyini yükselterek kardiyovasküler olay riskinin artmasına neden olur. Bu etkilerinin yanı sıra psikolojik etkileri de bulunmaktadır.

17. Anabolik ajanların kadınlarda kullanımları sonucu oluşan etkiler: - Erkeksi karakterlerin oluşması- Artan agresiflik, ruh halinde dalgalanmalar, depresyon - Anormal menstrual sikluslar ve mensturasyonun fonksiyon görmesinin baskılanması- Yüz ve vücutta fazla tüylenme- Klitorisin genişlemesi- Sesin kalınlaşması

18. Anabolik ajanların erkeklerde kullanımları sonucu oluşan etkiler: - Akne- Artan agresiflik, ruh halinde dalgalanmalar, depresyon - Testislerin boyutlarının küçülmesi- Azalmış sperm üretimi- Karaciğer ve böbrek fonksiyonlarında azalma- Göğüslerde büyüme- Vaktinden evvel oluşan kellik- Prostat bezinin genişlemesi

19. Anabolik ajanların büyüme çağındaki çocuklarda kullanımının etkileri: - Vücut ve yüzde oluşan akneler- Kemiklerdeki kıkırdak dokusunun erken sertleşmesi sonucu boyda uzamanın ve büyümenin durması

20. DİÜRETİKLER, böbrek üzerinde etkili olan ve fazla miktarlarda suyun vücuttan atılmasına neden olan bir ilaç grubudur. Bunlar genellikle sporcular tarafından, belirli ağırlık sınıflarına girebilmek için (örneğin güreş, boks v.b) geçici ağırlık kaybı ve diğer bileşikler ile ilaçların vücuttan atılmalarını sağlayarak doping testlerinden kaçmak amacıyla kullanılmaktadır.

21. Diüretikler, kullanımları sonucu ortaya çıkabilecek sağlık risklerine ek olarak, idrar numunelerinin seyreltilmesi veya daha düşük ağırlık sınıflarında yarışmak amacıyla kilo kaybında kullanılabildiği için yasaklanmıştır. Ayrıca diüretiklerin kullanımı, hakça bir yarışmada sporun ruhuna aykırı olduğu için de yasaktır.

22. Diüretiklerin kullanımı, dehidratasyona, kas zayıflamasına, kramplara, kan basıncının düşmesine ve elektrolit dengesizliğiyle oluşan kalp düzensizliklerine neden olabilir.

23. PEPTİD HORMONLAR VE BENZERLERİ, büyüme, cinsel davranışlar, ağrıya karşı duyarlık ve davranış gibi çeşitli bedensel fonksiyonların uyarılmasında bir organdan diğerine mesaj iletimi görevini yerine getirmektedir.

24. Peptid hormonları; insan koryonik gonadotropin (HCG), adreno kortikotropin (ACTH), insan büyüme hormonu (HGH) ve eritropoietin (EPO)dir. Benzerleri ise kimyasal olarak üretilmiş doğal olarak vücutta oluşan peptid hormonlar ile benzer etkileri bulunan ilaçlardır

25. Erkeklerde HCG'nin verilmesi, vücuttaki androjenik steroidlerin normal düzeylerinde artışa yol açar ve bu, testosteronun verilmesiyle aynı etkiyi gösterir. HCG'nin kullanımı, baş ağrısı, sinirlilik, depresyon, yorgunluk ve jinekomastiye (erkeklerde meme büyümesi) neden olabilir. ACTH, sporcular tarafından vücutta doğal olarak üretilen kortikosteroidlerin düzeylerini arttırmak ve öfori sağlamak amacıyla kullanılır.

26. İnsan büyüme hormonu, metabolizma ve kas yapımını etkileyen ve doğal olarak oluşan bir maddedir. Bununla birlikte bu ilacın kullanımı ile ilgili tehlikeli yan etkileri bulunmaktadır. Aşırı HGH kullanımı, deride kalınlaşma, kulaklar, el ve ayak parmaklarında büyüme, iç organlarda genişleme, kemik ve yüz hatlarının büyümesindeki bozulma ile karakterize edilebilen akromegaliye neden olabilir. HGH; diyabete, kalp ve tiroid hastalığına, menstrual düzensizliklere, seksüel istek azalmasına, iktidarsızlığa ve yaşam sürecinin kısalmasına neden olabilir.

27. Eritropoietin hormonu (EPO) böbrekler tarafından salınır ve kırmızı kan hücrelerinin üretimini uyarır. EPO, bazı sporcular tarafından dayanıklılık sporlarında, kırmızı kan hücrelerinin sayısını ve buna bağlı olarak kaslara oksijen taşınımını arttırdığı için kullanılmaktadır. Enjekte edilebilen EPO'nu kullanımı, kan pıhtılaşması, felç ve kalp hastalıkları riskinin artması gibi ciddi sağlık riskleri taşımaktadır. Eğer aynı iğneyi birden fazla sporcu kullanmışsa, sarılık (hepatit) ve AIDS gibi enfeksiyon hastalıklarının bulaşma riski vardır.

28. Kullanımı kısıtlı maddeler IOC tarafından bildirilen ve sporcular tarafından kullanımı kısıtlı olan maddeler de vardır; bunlar 5 ana grup altında toplanır:1- Alkol2- Marihuana3- Lokal anestezikler4- Kortikosteroidler5- Beta-blokerler

30. Alkol, yasaklı olmamasına karşın ulusal ve uluslararası federasyonların isteği üzerine, örneğin eskrim ve pentatlon gibi spor dallarında sporcularda alkol düzeyi ölçülebilir.

31. Marihuana, IOC tarafından kısıtlı kullanımı olan maddeler sınıfında olup, Türkiye'de kullanımı kanuni açıdan yasaktır. Bazı spor dallarında ulusal ve uluslararası federasyonların isteği üzerine kontrol edilebilir.

32. Lokal anestezikler, ancak aşağıdaki koşullar yerine getirildiği zaman kullanılabilirler: - Kokain dışında prokain, ksilokain, karbokain ve benzer analjezikler kullanıldığında,- Lokal enjeksiyon uygulandığında (i.v. enjeksiyona izin verilmemektedir),- Uygulanan ilaçların içinde epinefrin gibi vazokonstriktörler bulunmadığı durumlarda,- Tıbbi olarak kullanımı yazılı bir belge ile kanıtlandığı durumlarda.

33. Kortikosteroidlerin kullanımı; yüzeysel (topikal) uygulama (kulak, göz ve deri), solunum yolu ile (inhalasyon) uygulanması (astım, allerjikrinit), lokal ve eklem içine (intraartiküler) enjeksiyon dışında, yasaklanmıştır. Kortikosteroidlerin ağızdan, kas veya damar içine enjeksiyon ile kullanımı izinli değildir. İzinli bazı antienflamatuvar ilaçların isimleri ise Doping Kontrol Merkezi'nden elde edilebilir.

34. Beta-blokerler, kalp hastalıklarında kullanılan kan basıncını düşürüp kalp atışlarını azaltan ilaçlardır. Bu ilaçlar, aynı zamanda migren tedavisinde ve el titremelerinin önüne geçilmesinde kullanılır. Beta-blokerlerin, kalp atış hızını düşürerek atıcılık ve okçuluk gibi spor dallarında kolun sallanmaması ve parmakların titrememesi için kullanılması hakça bir yarış kavramına karşıdır.

35. Sporcunun dayanıklılık performansını azaltıcı etkisinin yanı sıra, beta-blokerlerin kullanılması sonucu kalp hastalıkları, astım, depresyon, uykusuzluk ve cinsel problemler ortaya çıkmaktadır.

37. Kullanımı izinli olan maddeler Vitaminler ve mineralleryasaklı değildir. Ancak bunları çok miktarda kullanan sporcuların çıkabilecek sağlık problemlerine dikkat etmeleri gerekmektedir.

38. Bazı bitkisel ürünler yasaklı maddeleri içermektedir. Yasaklı maddeleri içeren bu bitkiler (bazı bitki çayları gibi) yasaktır. Bu nedenle genelde Uzak Doğu kökenli bitkisel çayların kullanılmadan önce ne tip etken madde içerdikleri kontrol edilmeli veya Doping Kontrol Merkezi'ne sorulmalıdır. Amino asitler yasaklıdeğildir.

39. Sporcular arasında en yaygın inançlardan biriside Protein bakımından zengin yiyeceklerin (Özellikle hayvansal kaynaklı) vücut kas kitlesinde artışa neden olacağıdır. Diyetle alınan proteinler, kas kitlesinin gelişimi için gerekli amino asitleri sağlarlar.

40. Sporcular almaları gereken proteinin vücut ağırlıkları ve spor dalları ile orantılı olması gerektiğini unutmamalıdırlar. Geniş vücut kitlesine sahip olanların protein ihtiyaçları daha fazla olacaktır.

41. Tedavi amaçlı kullanım ayrıcalığı (TAKA): Sporcular herkes gibi bazı durumlarda tedavi amacıyla ilaç kullanabilirler. Tedavi amacıyla alınan ilaçlar içerisinde yasaklı maddeler bulunabilir. Bu durumda önceden uluslararası federasyonunuza ya da dopingle mücadele kuruluşuna TAKA (Therapeutic Use Exemption-TUE) için başvurulur ve gerekli izin alınır. Bu süreç, bir spor organizasyonundan 21 gün önce tamamlanmalıdır.

42. Yasaklı doping yöntemleri IOC tarafından bildirilen yasaklı yöntemler 2 ana grup altında toplanır: 1- Kan dopingi2- İdrarın farmakolojik, kimyasal ve fiziksel olarak işlem görmesi.

43. Kan dopingi, kan ve kan ürünlerinin, kanın oksijen taşıma kapasitesini ve dolayısıyla aerobik atletik performansı arttırmak amacıyla damardan verilmesi yöntemine verilen isimdir. Kan dopingi için kullanılan kan, sporcunun kendi kanı olabileceği gibi başkasına da ait olabilir.

44. Atletik performansın arttırılması için sporculara damardan kan verilmesi, spor ahlakına aykırıdır. Kan dopingi aynı zamanda tehlikeli sağlık problemleri de oluşturmaktadır.

45. İdrarın farmakolojik, kimyasal ve fiziksel olarak işlem görmesi; üzerinde doping kontrolü yapılacak idrarın bütünlüğünü, özelliğini bozmaya yönelik yöntem ve maddelerin kullanımıdır. 

46. İdrar söktürücü kullanma, sporcunun kendi idrarı yerine sonda ile başkasının idrarını verme, idrarı değiştirme, idrarın bütünlüğünü bozma, probenesid ve benzeri maddelerle böbrekten doping maddesinin idrarla atılışını önleme, bromantan ve epitestosteron vererek testosteron ve epitestosteron tayinini engelleme bu grup içinde değerlendirilir.

47. doping ilaç kullanımının tarihçesi

48. Doping neden yasaklanmıştır? Doping, sporun temel prensiplerine aykırıdır; sporcuların haksız avantajlar elde etmelerine neden olur; bazı doping maddeleri ve yöntemlerinin sporcu üzerinde yan etkileri olur.

49. Doping kontrolü nedir? Doping kontrolü, sporcuların seçimi; idrar numunelerinin toplanması; analizi; sonuçların yorumlanması işlemlerini içermektedir.

50. Doping kontrol analizleri halen daha çok idrar örneklerinde yapılmaktadır. Yakın bir gelecekte doping kontrol analizlerinin daha geçerli ve kesin sonuç vermesi için, idrar örnekleri yerine kan örneklerinin alınması ve bu işlemin yaygınlaşması planlanmaktadır.