Türkiye Elektrik İletim Sistemi ve Rüzgar Santrallarının Sisteme Entegrasyonu

1. Türkiye Elektrik İletim Sistemi ve Rüzgar Santrallarının Sisteme Entegrasyonu TEİAŞ APK Dairesi Başkanlığı 09 Şubat 2010

2. TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM SİSTEMİ - 14453 km 400 kV HAVAİ HAT - 31716 km 154 kV HAVAİ HAT - 84 km 220 kV HAVAİ HAT (Gürcistan,Ermenistan) - 508 km 66 kV HAVAİ HAT • 213 km 154 ve 380 kV KABLO HATTI • 46974 km (TOPLAMİLETİM HATTI) • 75 ADET 400 kV İSTASYON • 1 ADET 220 kV İSTASYON - 496 ADET 154 kV İSTASYON - 15 ADET 66 kV İSTASYON - 587 ADET İSTASYON (92.199 MVA)

3. ELEKTRİK SİSTEMİNİN İŞLETİLMESİ Türkiye Elektrik Sistemi Arz Güvenliği ve Kalitesi Yönetmeliğinde yer alan hükümlere göre işletilmektedir. Kullanıcıların uymaları gereken kriterler hizmet anlaşmalarında ayrıntılı olarak belirtilmektedir. • Sağlanan Hizmetler • frekans kontrolüne katılım, • gerilim kontrolü / reaktif güç desteği, • sıcak rezerv güç sağlanması, (Sistemdeki ünitelerden herhangi bir anda alınabilecek toplam güç ile talep arasındaki fark) • oturan sistemin toparlanması, (İletim Sisteminin kısmen veya tamamen oturması durumunda en az kayıpla mümkün olduğunca hızlı ve güvenilir bir şekilde arzın müşterilere tekrar sağlanması)

4. BULGARİSTAN BULGARİSTAN 145 km 1510 MVA 136 km 995 MVA Tiflis GÜRCİSTAN 28 km 287 MVA GÜRCİSTAN YUNANİSTAN 260 km 1510 MVA ERMENİSTAN ERMENİSTAN 80,7 km 574 MVA NAHÇİVAN 87 km 2x132 MVA Erivan IRAN 73 km 204 MWA 100 km 581 MVA TÜRKİYE Tebriz IRAK 42 km 408 MVA YUNANİSTAN SURİYE 124 km 1005 MVA 400 kV Mevcut 400 kV Yapım Aşamasında 220 kV Mevcut 154 kV Mevcut KKTC SURİYE KIBRIS RUM KESİMİ MEVCUT VE PLANLANAN ENTERKONNEKSİYONLAR

5. UCTE Turkiye SEMB NORDEL UK IRELAND IPS/UPS+Baltic States ULUSLARARASIİLİŞKİLER BÖLGEMİZDEKİ SENKRON BLOKLAR • UCTE Sistemi • 24 Ülke • 500 Milyon insan • 640 GW Kurulu güç • Almanya 139.5 GW • Fransa 116 GW • İtalya 89.8 GW • İngiltere 83.1 GW • İspanya 81.1 GW • 2600 TWh Tüketim • Türkiye • 44,8 GW Kurulu güç • 193 TWh Tüketim

6. YILLAR İTİBARİYLE KURULU GÜÇ ARTIŞI

7. Puant Talep ve Elektrik Tüketimi Artışı 1999-2018

8. Yıllara göre Türkiye Elektrik Sistemine bağlanabilir rüzgar kapasitesi

9. RÜZGAR SANTRALLARI BAĞLANTI GÖRÜŞLERİ * 1 Kasım 2007 başvuruları öncesiTEİAŞ tarafından toplam 4916 MW rüzgar santralı bağlantı görüşü verilmiştir *Bunlardan 3274 MW lisans almıştır.

10. 349 MW 703 MW 1046 MW 835 MW 1595 MW 618 MW 1 KASIM 2007 ÖNCESİ BAĞLANTI GÖRÜŞLERİNİN BÖLGESEL DAĞILIMI

11. 1 KASIM 2007 Başvuruları Bağlantı Görüşleri • 1 Kasım 2007 başvuruları için TEİAŞ 13 Şubat 2009’da toplam 7453MW’lık kapasite için rüzgar santrallarına bağlantı görüşü vermiş ve EPDK’na sunmuştur. • Ancak EPDK 1 Ekim 2009 tarihinde aldığı Kurul kararları ve ardından yaptığı yönetmelik değişikliği ile verilen bağlantı görüşlerini geçersiz hale getirmiştir. • TEİAŞ, yeni mevzuata göre bağlantı görüşlerini oluşturmuş ve 25 Aralık 2009 tarihinde EPDK’ya göndermiştir.Buna göre 3872MW’lık kapasite rüzgar santralları için tahsis edilmiştir. Bu kapasitenin 2028 MW’ı tekli 1844 MW’ı çoklu projedir

12. Çeşme Rüzgar Santralları

13. Yönetmelikler Aynı trafo merkezi veya EİH’na birden fazla başvuru olduğunda sisteme bağlanacak Rüzgar Santralı yarışma yönetmeliği EPDK tarafından onaylanmıştır. Ancak mevzuatta yapılan değişiklikler sebebi ile son hali verildikten sonra yayınlanacaktır.

14. Yönetmelikler Rüzgar santrallarının şebeke bağlantı kriterleri resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

15. RÜZGAR SANTRALLARININ ŞEBEKE BAĞLANTI KRİTERLERİ Rüzgar santrallarının arıza sonrası sisteme katkısı 1.0 0.9 0.70.45 1 U, Şebeke Faz-Faz gerilimi(p.u) 2 Rüzgar türbinleri bu eğrinin üzerinde şebekeden ayrılmayacaktır 0 150 700 1500 3000 Zaman, milisaniye Şekil-1

16. Rüzgar Santrallarının Arıza Sonrası Sisteme Katkısı • Arıza sırasında gerilim düşümünün 1 numaralı bölgede kaldığı durumlarda, rüzgar türbini aktif gücü, arıza temizlendikten hemen sonra saniyede nominal gücünün %20’si oranında artırılarak, üretebilecek maksimum aktif güç değerine ulaşmalıdır. • Arıza sırasında gerilim düşümünün 2 numaralı bölgede kaldığı durumlarda ise, rüzgar türbini aktif gücü, arıza temizlendikten hemen sonra saniyede nominal gücünün %5’i oranında artırılarak, üretebilecek maksimum aktif güç değerine ulaşmalıdır.

17. U, Şebeke gerilimi(p.u) Normal işletme koşullarıSabit güç faktörü %10 Gerilim ölü bandı 1.0 0.5 Düşük İkaz Bölgesi Aşırı İkaz Bölgesi -1 1 Ireaktif/In Gerilim dalgalanmalarında, rüzgâr türbinlerinin vermesi gereken reaktif güç tepkisi Şekilde verilmiştir. Şekil-2

18. AKTİF GÜÇ KONTROLU • Rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisinin aktif güç çıkışı, gerektiğinde TEİAŞ tarafından gönderilecek sinyallerle, tesisin toplam kurulu gücünün %20-%100’ü arasında otomatik olarak kontrol edilebilir olmalıdır. Bu kapsamda; • a) Kurulu gücü 100 MW ve altında olan rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisleri için, yük alma/atma hızı dakikada kurulu gücün %5’i kadar olmalıdır. • b) Kurulu gücü 100 MW’ın üzerinde olan rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisleri için, yükalma/atma hızı dakikada kurulu gücün %4’ü kadar olmalıdır.

19. RÜZGAR SANTRALLARININ FREKANS TEPKİSİ %100 Rüzgar Santralinin Emre Amade Aktif Gücü %40 47.5 50 50.3 51.5 Frekans, Hertz

20. RÜZGAR SANTRALLARININ FREKANS TEPKİSİ • Şebeke frekansının 50.2 Hz’in üzerinde olduğu durumlarda ilave rüzgar türbini devreye girmemelidir. • Rüzgar türbini, şebeke frekansı 47.5-50.3 Hz aralığında olduğu sürece emre amade gücünün tamamını üretebilecek özellikte olmalıdır. Şebeke frekansının 50.3 Hz’in üzerine çıkması durumunda ise yukarıdaki şekilde verilen eğriyi takip ederek her 100 mHz frekans artışı için emre amade gücünün %5’i oranında yük atacaktır.

21. REAKTİF GÜÇ TEPKİSİ Aktif Güç(%) Güç Faktörü: 0.95 Güç Faktörü: 0.95 Güç Faktörü: 0.835 Güç Faktörü: 0.835 Düşük İkaz Bölgesi Aşırı İkaz Bölgesi Reaktif Güç(%) Rüzgâr santrallarının iletim sistemi bağlantı noktasında Şekilde belirtilen sınırlar dâhilindeki güç faktörü değerleri için her noktada çalışabilir olmalıdır.

22. Rüzgar Santralları Günlük Üretim Değişimi

23. TÜRKİYE GÜNLÜK TÜKETİMİ VE RÜZGAR SANTRALLARI GÜNLÜK ÜRETİMİ MWh

24. Teşekkür Ederim Nurhan OZAN TEİAŞ APK Dairesi Başkanlığı İletim Planlama ve Koordinasyon Müdürü