Prof. dr hab. Zbigniew B. Gaś (wszelkie prawa zastrzeżone)

1. Prof. dr hab. Zbigniew B. Gaś(wszelkie prawa zastrzeżone) WARTOŚCI I NORMY W WYCHOWANIU I PROFILAKTYCE

2. Podstawowe zagadnienia: • Na czym polega istota wychowania? • Jakie są zagrożenia dla wychowania? • Po co jest profilaktyka? • Jaka jest relacja między wychowaniem a profilaktyką • Wartości jako podstawa wychowania i profilaktyki • Czym są wartości? • Co to są normy? • Normy jako drogi realizacji wartości • Wartości chrześcijańskie jako podstawa wychowania i profilaktyki • Proces wprowadzania wychowanka w świat wartości i norm • Warunki skutecznego wprowadzania w świat wartości i norm Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

3. Kontrowersje wokół istoty wychowania „Trzeba jasno zdać sobie sprawę z tego, co to jest WYCHOWANIE i jak należy je przeprowadzać, bo obecnie panuje pod tym względem rozbieżność poglądów” Arystoteles Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

4. Wychowanie to proces wspomagania wychowanka w rozwoju, ukierunkowanym na osiąganie pełnej dojrzałości w czterech podstawowych sferach: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej. Tak rozumiany kontakt wychowawczy: • angażuje dwie osoby: wychowawcę (np. rodzica, nauczyciela, duszpasterza, sąsiada, starszego kolegę) oraz wychowanka (w różnym wieku), • pozostające w osobowej relacji, • współdziałające w osiąganiu celów wychowawczych. Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

5. Istota wspomagania dziecka w rozwoju Świat wychowawcy Świat wychowanka ZMIANY ROZWO- JOWE OSOBA WYCH. UMIEJĘT- NOŚCI WYCH. WARUNKI DO ROZWOJU Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

6. Osoba wychowawcy • świadomość siebie i swojego systemu wartości • przeżywanie oraz okazywanie emocji i uczuć • dostarczanie wychowankowi wzorców postaw i zachowań • zainteresowanie ludźmi i sprawami społecznymi • jasne zasady etyczne • poczucie odpowiedzialności Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

7. Umiejętności wychowawcy • rozumienia wychowanka i okazywania mu tego • zapewniania wychowankowi bezpieczeństwa w sytuacjach trudnych • sprzyjania pozytywnemu działaniu i dokonywaniu zmian w zachowaniu Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

8. Warunki sprzyjające rozwojowi • doświadczanie przez wychowanka zrozumienia i akceptacji • poczucie więzi uczuciowych z wychowawcą • otwartość we wzajemnych relacjach • wzajemny szacunek wychowawcy i wychowanka • świadomość granic w życiu i rozwoju • dzielenie się odpowiedzialnością za osiąganie zmian w procesie wychowania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

9. Cele wychowania to osiąganie przez wychowanka: • dojrzałości fizycznej – związanej nie tylko z naturalnymi procesami rozwoju fizycznego, ale również z nabywaniem wiedzy i umiejętności umożliwiających prowadzenie zdrowego stylu życia • dojrzałości psychicznej – ukierunkowanej na osiąganie odpowiedzialności za siebie i swój stosunek do świata • dojrzałości społecznej – polegającej na nabywaniu umiejętności prawidłowego wywiązywania się z pełnionych ról społecznych i systematycznego przygotowywania się do podejmowania nowych ról (związanych z cyklem życia) • dojrzałości duchowej – obejmującej przede wszystkim posiadanie konstruktywnego i stabilnego systemu wartości oraz poczucia sensu istnienia Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

10. Wiodące przyczyny niskiej skuteczności działań wychowawczych • deficyty w kompetencjach wychowawczych rodziców i nauczycieli • osobiste ograniczenia wychowanka • niekorzystne zjawiska i działania ogólnospołeczne Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

11. Wybrane zagrożenia dla dojrzewania fizycznego • przeciążenie pracą intelektualną ograniczającą ruch i wysiłek fizyczny • preferowanie pasywnych form spędzania czasu wolnego • niewłaściwa dieta • kult mięśni i siły fizycznej (u chłopców) • kult zgrabnej sylwetki (u dziewcząt) • kult farmakologii – chemia lekarstwem na wszystko Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

12. Wybrane zagrożenia dla dojrzewania psychicznego • zacieranie granic w życiu i rozwoju (prawa a nie obowiązki) • promowanie egocentryzmu („jestem najważniejszy na świecie”) • akceptowanie egoizmu („wszystko mi się należy”) • samozadowolenie jako cel rozwoju (żyć przyjemnie a nie odpowiedzialnie) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

13. Wybrane zagrożenia dla dojrzewania społecznego • osłabianie roli rodziny w życiu dziecka • oderwanie ról społecznych od wieku życia dziecka • zagrożenia dla funkcjonowania w rolach zawodowych • deformowanie szeregu ról społecznych (np. kibic, biznesmen, dobroczyńca, lobbysta, autorytet moralny) • podważanie autorytetów społecznych (rodziców, nauczycieli, duszpasterzy itp.) i wprowadzanie pseudo autorytetów Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

14. Wybrane zagrożenia dla dojrzewania duchowego • redefinicja wartości np. WOLNOŚĆ-> samowola DOBRO/ZŁO-> mniejsze zło OTWARTOŚĆ-> bezkrytycyzm TOLERANCJA-> akceptacja dysfunkcji i patologii POSZANOWANIE ŻYCIA-> aborcja i eutanazja • eliminowanie niektórych wartości np. TRADYCJA-> nowoczesność PATRIOTYZM-> europejskość NARÓD-> obywatel • ograniczanie roli religijności i wprowadzanie laickości Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

15. Zachowanie dysfunkcjonalne dzieci i młodzieży • sprzeczne z normami rozwojowymi • zakłócające prawidłowy proces dojrzewania • wywołujące dezakceptację społeczną • wyzwalające reakcje osób znaczących Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

16. Istota analizy zachowania dysfunkcjonalnego DLACZEGO? przyczyny teoria czynniki ryzyka i zabezp. PO CO? potrzeby rola rozw. wspieranie ucznia ZACHOWANIE DYSFUNKCJONALNE (np. picie alkoholu, palenie tytoniu, stosowanie przemocy, wagary) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

17. Profilaktyka to kompleksowa interwencja kompensująca niedostatki wychowania, obejmująca równolegle trzy nurty działania: • wspomaganie dziecka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu • ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia • inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

18. Relacja między wychowaniem a profilaktyką WARTOŚCI I NORMY WYCHOWANIE PROFILAKTYKA Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

19. Wartości To wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich. Wartości obejmują więc zarówno elementy świata materialnego, jak i duchowego. Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

20. Hierarchia wartości (wg Maxa Schellera) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

21. Normy to powinności, nakazy i zakazy wskazujące sposoby i metody realizowania nadrzędnych wartości. Ze względu na realizowane wartości normy można podzielić na: • teologiczne – gdzie nadrzędną wartością jest DOBRO, czyli wszelkie działania człowieka określa obowiązek czynienia dobra • formalne – gdzie nadrzędną wartością jest OBOWIĄZEK, czyli właściwe działanie to bezwzględne realizowanie nakazów obowiązku Normy są podstawowym spoiwem każdej wspólnoty ludzkiej, porządkują życie społeczne, zapewniają ludziom poczucie bezpieczeństwa Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

22. Rodzaje zachowań uwzględniających normy moralne (wg w. Tatarkiewicza) Podporządkowanie się ogólnej zasadzie obowiązującej w danym społeczeństwie (np. oddaj co pożyczyłeś) Bezpośrednie, nieuświadomione poczucie, że tak należy postąpić (np. ratowanie tonącego) Dokonanie bilansu zysków i strat (działania złożone i czasochłonne) WARTOŚCI Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

23. Wartości chrześcijańskie jako podstawa działań wychowawczych i profilaktycznych • godność osoby • świętość życia ludzkiego • centralna rola rodziny opartej na małżeństwie • znaczenie wykształcenia • wolność myśli, słowa • wolność głoszenia własnych poglądów • wolność wyznawania religii • ochrona prawna jednostek i grup • współpraca wszystkich na rzecz wspólnego dobra • praca pojmowana jako dobro osobiste i społeczne • władza polityczna pojmowana jako służba, podporządkowana prawu i rozumowi, a ograniczona przez prawa osoby i narodów (Jan Paweł II: Wartości chrześcijańskie duchowym fundamentem Europy) Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

24. 4 kroki wprowadzania wychowanka w świat wartości • Rozpoznawanie wartości • Rozumienie wartości • Akceptowanie wartości • Respektowanie wartości Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

25. Krok 1 – rozpoznawanie wartości • istotą tego kroku jest nabywanie umiejętności rozpoznawania tego, co jest wartością i odróżniania od tego, co nie jest wartością. • dokonuje się głównie przez obserwację zachowań osób znaczących, a więc przede wszystkim: rodziców, nauczycieli, rówieśników, autorytetów społecznych itp. Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

26. Krok 2 – rozumienie wartości • istotą tego kroku jest rozumowa analiza istoty danej wartości, z możliwością dokonania bilansu zysków i strat • dokonuje się głównie w drodze intelektualnej obróbki własnych doświadczeń i obserwacji świata zewnętrznego Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

27. Krok 3 – akceptowanie wartości • istotą tego kroku jest przyjęcie, że wartości praktykowane przez innych są szansą na godne życie i uzyskanie poczucia przynależności do grupy • dokonuje się głównie w drodze doświadczania wzmocnień zewnętrznych za przyjmowanie wartości obowiązujących w danej grupie społecznej Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

28. Krok 4 – respektowanie wartości • istotą tego kroku jest przyjęcie wartości jako podstawy norm przestrzeganych we własnym zachowaniu • dokonuje się głównie w drodze doświadczania wewnętrznych wzmocnień za prowadzenie osobiście satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego stylu życia Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

29. Warunki skutecznego wprowadzania wychowanka w świat wartości: • Oparcie się na rodzinie • Współpraca wszystkich wychowawców • Wychowawca jako wzór osobowy • Wychowanek jako osoba • Czytelne dla wychowanka granice • Konstruktywna grupa rówieśnicza • Doświadczenia społeczne wzmacniające prawidłowy system wartości Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

30. Oparcie się na rodzinie • dostarcza wzorców • zapewnia oparcie w poszukiwaniu i budowaniu systemu wartości • przez pozytywne więzi ułatwia korektę wartości • przez wewnętrzne relacje rodzinne utwierdza w dokonywanych wyborach Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

31. Współpraca wszystkich wychowawców • zapewnia jednolity system wartości • wdraża i egzekwuje spójne normy zachowań • gwarantuje wymianę informacji umożliwiających podejmowanie działań korekcyjnych • daje wychowankowi oparcie w różnych sytuacjach życiowych • chroni przed manipulacją Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

32. Wychowawca jako wzór osobowy • styl życia oparty na konstruktywnym i stabilnym systemie wartości • czytelne dla wychowanka normy zachowania • zgodność deklaracji z praktyką życiową • nieustające samodoskonalenie Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

33. Wychowanek jako osoba • jest wartością samą w sobie (dlatego, że jest, a nie jaki jest) • ma prawo do szacunku i godności osobistej • ma potencjały, aby ciągle stawać się doskonalszym człowiekiem • ma prawo do błędu i szansę jego naprawiania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

34. Czytelne dla wychowanka granice • jasne rozróżnianie dobra i zła • czytelne prawa i obowiązki - dostosowane do wieku życia i poziomu dojrzałości • zrozumiałe dla wychowanka i realistyczne konsekwencje naruszania granic • jednoznaczne rozgraniczenie między akceptacją osoby wychowanka i oceną jego zachowania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

35. Konstruktywna grupa rówieśnicza • preferująca społecznie akceptowane wartości • przestrzegająca obowiązujące normy zachowania • wspierająca w pozytywnych działaniach • dająca konstruktywne oparcie w rozwiązywaniu kryzysów w wartościowaniu Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

36. Doświadczenia społeczne wzmacniające prawidłowy system wartości • wzmacnianie konstruktywnego systemu wartości i przestrzegania norm postępowania • stosowanie sankcji za naruszanie norm postępowania • tworzenie warunków do działania prospołecznego • tworzenie środowiska sprzyjającego korekcie systemu wartości i norm zachowania Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone

37. Dziękuję za uwagę i zapraszam do osobistych refleksji Opr. Zbigniew B. Gaś Wszelkie prawa zastrzeżone