Teorie ekonomiczne u podstaw polityki gospodarczej

1. Teorie ekonomiczne u podstaw polityki gospodarczej

2. TEORIE EKONOMICZNE MERKANTYLIZM • FIZJOKRATYZM • EKONOMIA KLASYCZNA (A.SMITH, D.RICARDO) • SOCJALIZM • KEYNSIZM • EKONOMIA PODAŻY • NAUKA SPOŁECZNA KOŚCIOŁA • MONETARYZM • INSTYTUCJONALIZM • TEORIE DOBROBYTU – WELFARE STATE

3. MERKANTYLIZM • tło – wielkie odkrycia geograficzne i napływ kruszców do Europy - rozkwit – XVII w. • Cel polityki państwa – osiągnięcie nadwyżki w handlu zagranicznym, napływ kruszców i ograniczanie jego odpływu (bulionizm). • Protekcjonizm – wspieranie rodzimej produkcji i eksportu, zwalczanie importu (za pomocą zakazów i ceł). Dopuszczano tylko import surowców, które służyły do wytworzenia droższych produktów przeznaczanych na eksport. • Autarkia gospodarcza – niezależność od importu. • Skutek – „wojny celne”, zanik handlu międzynarodowego • Wspieranie przez państwo inwestycji w infrastrukturę – drogi i kanały.

4. FIZJOKRATYZM • tzw. leseferyzm, XVIII w. - nieinterwencja państwa w gospodarkę. • Swoboda działalności gospodarczej, posiadania własności i wolność osobista. • Porządek gospodarczy jako porządek naturalny, wynikający z praw natury (François Quesnay, „Tablica ekonomiczna”). • Rola państwa: minimalna, finansowana z opodatkowania ziemi– podatku prostego, taniego w poborze i odzwierciedlającego przekonanie fizjokratów, że ziemia jest jedynym źródłem bogactwa.

5. EKONOMIA KLASYCZNA • Adam Smith (II poł. XVIII w.), później David Ricardo, J.B.Say, John Stuart Mill (XIX w.).Założenia: • - egoizm gospodarczy, czyli racjonalnie działanie we własnym interesie jest najlepszą gwarancją efektywności ekonomicznej – „niewidzialna ręka rynku” • - rola państwa ograniczona do minimum – zapewnienie bezpieczeństwa, egzekwowanie przestrzegania zasad uczciwego obrotu, skutecznego dochodzenia należności (wymiar sprawiedliwości i przymus państwowy w celu egzekucji zobowiązań). • Pieniądz to narzędzie wymiany, ale nie dobro samo w sobie. Wskazane jest stosowanie pieniądza papierowego mającego pokrycie w złocie (możliwość wymiany na złoto na żądanie). • - wynagrodzenie za pracę powinno być określane wyłącznie przez popyt i podaż („żelazne prawo płac” D. Ricardo), państwo nie powinno ingerować w nierówności społeczne ani zwalczać ubóstwa.

6. SOCJALIZM • od połowy XIX w. (Karl Marx, Friedrich Engels, Manifest komunistyczny, 1848) • Całkowite odrzucenie kapitalizmu i wolnego rynku. • Źródłem wszelkiej wartości w gospodarce jest praca. Kapitalista za pracę płaci robotnikowi tylko część wartości wytworzonego przez niego produktu. Różnica jest wartością dodatkową, będącą zyskiem kapitalisty, stanowi o wielkości stopy wyzysku robotników. • Kapitalizm jako system oparty na wyzysku klasy robotniczej musi upaść. Obali go rewolucja proletariacka, - władzę obejmie klasa robotnicza. Środki produkcji przejdą na własność ludu pracującego. Docelowo zaniknie własność prywatna, pieniądz, a także instytucja państwa.

7. Teorie popytowekeynesizm, teoria państwa dobrobytu • Głównym czynnikiem wpływającym na zwiększanie tempa wzrostu jest zwiększanie popytu globalnego i zmniejszanie bezrobocia. • Wzrost popytu stwarza bodźce do wzrostu inwestycji, a to oznacza wzrost produkcji i zatrudnienia. J. Keynes, A. Okun, R. Harrod, E. Domar • Keynesiści opowiadają się za odpowiednią ingerencją państwa w procesy gospodarcze.

8. TEORIE POPYTOWE Keynes z prawa Say`a, że „w gospodarce każda podaż stwarza sobie popyt” wysnuwa wnioski: • Jeżeli tak jest w rzeczywistości , w gospodarce nie może być zakłóceń. • Jeżeli paradygmat Say`a jest prawdziwy , to bezsensowne jest zajmowanie się popytem globalnym

9. Teorie popytowe W 1936 roku Keynes wydał pracę „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” a w niej: • analiza: • makroekonomiczna • krótkookresowa • dotyczy prawie wyłącznie strony popytowej gospodarki • kategorie przyczynowo – skutkowe • odrzucone zostały założenia neoklasyczne

10. Teorie popytowe • Gdyby skarb państwa wypełniał stare butelki banknotami, zagrzebywał je w opuszczonych szybach węglowych na dostępnej głębokości i zasypał te szyby śmieciami, a następnie pozostawił wydostanie tych banknotów – w myśl doskonale wypróbowanych zasad laisses – faire'yzmu – prywatnym przedsiębiorcom (oczywiście po uzyskaniu dzierżawy terenu banknotonośnego), bezrobocie zostałoby przezwyciężone, a w wyniku tego zarówno dochód realny społeczeństwa, jak i jego kapitał rzeczowy osiągnęłyby prawdopodobnie poziom znacznie wyższy aniżeli istniejący obecnie. Źródło: The General Theory of Employment, Interest and Money, 1936r.

11. KEYNESIZM (1) • sektor prywatny w gospodarce cechuje dość duża niestabilność • produkcja określona jest przez łączny popyt, czynniki podażowe nie mają istotnego znaczenia; • bezrobocie ma przede wszystkim charakter przymusowy, wynikający z niedostatecznych rozmiarów popytu; • między inflacją i bezrobociem istnieje wymienność /przynajmniej w okresach krótkich/ - krzywa Phillipsa

12. KEYNESIZM (2) • istnieje uzasadnienie dla prowadzenia przez państwo aktywnej polityki gospodarczej opartej na działaniach dyskrecjonalnych i automatycznych stabilizatorach koniunktury • politykę fiskalną cechuje większa skuteczność niż politykę monetarną • w hierarchii celów polityki ekonomicznej priorytetowe znaczenie ma ograniczanie bezrobocia • postuluje się wysoką progresję podatkową i wzrost świadczeń społecznych

13. TEORIE WSPÓŁCZESNE Monetaryzm, nowa ekonomia klasyczna, ekonomia podaży W teoriach tych duży nacisk kładzie się na przeciwdziałanie i usuwanie interwencji instytucji publicznych w działanie rynku, a także likwidację jej negatywnych konsekwencji

14. Ekonomia podaży • Źródłem trudności gospodarczej są ograniczenia po stronie podaży. Zatem odwrotnie niż w keynsizmie: • należy obniżyć najwyższe stawki podatkowe, żeby zachęcić przedsiębiorców do zwiększenia produkcji i zwiększyć w ten sposób podaż, co doprowadzi do wzrostu gospodarczego. • Obniżenie podatków przedsiębiorcom i osobom najbogatszym dzięki pobudzeniu gospodarki i zwiększeniu zatrudnienia doprowadzi do przenikania bogactwa do biedniejszych warstw społeczeństwa (trickle-down effect).

15. Ekonomia podaży • Działania: • zwiększenie wydajności, oszczędzania i inwestowania • zwiększenia podaży przez skłanianie przedsiębiorców do wzrostu produkcji i inwestycji • pobudzenie oszczędności, powiększenie zasobów kapitału i ułatwienie dostępu do nich ludziom interesu. • Wymóg stabilnej podaży pieniądza jako ważny czynnik polityki propodażowej • Istotne znaczenie ma racjonalna polityka fiskalna. • Wysokie podatki wpływają hamująco na poziom aktywności gospodarczej, wzrost zatrudnienia, na proces akumulacji kapitału. Krzywa Laffera.

16. Krzywa Laffera Ile wynosi t*? Przychód z podatków Maksymalny przychód z podatków Krzywa Laffera t* 1 Stopa podatkowa Wysokie podatki wpływają hamująco na poziom aktywności gospodarczej, wzrost zatrudnienia, na proces akumulacji kapitału.

17. Poszukiwanie nowych impulsów dla ekonomicznej polityki 17 Społeczna nauka Kościoła (SNK) solidaryzm społeczny (spójność społeczna, przestrzenna i ekonomiczna), - komunitaryzm Welfare State – państwo dobrobytu Nowa Ekonomia Instytucjonalna

18. Solidaryzm 18 twórcy: E. Durkheim, L. Duguit, solidaryzm wyrósł jako opozycja do liberalizmu, któremu zarzucono przekładanie interesów jednostki nad interesy społeczeństwa jako całości, a nie akceptuje marksistowskich zasad socjalizmu

19. Solidaryzm – założenia wyjściowe 19 homo socialis świadomość zbiorowa społeczeństwa (ubi societas, ibi ius) odrzucenie zarówno pozytywizmu, jak i koncepcji prawnonaturalnej (zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie te normy prawa pozytywnego, które pozostają w zgodzie z ustanowionymi przez absolutny autorytet (tj. przez Boga, Rozum, etc.) normami moralnymi lub innymi, dającymi się wywieść z przyjętych przez ten autorytet ocen ) solidarność jako konieczność społeczna państwo jako zjawisko wtórne wobec społeczeństwa

20. Społeczna nauka Kościoła SNK 20 Encykliki papieskie Rerum novarum 1891Quadragesimo anno 1931Mater et magistra 1961Pacem in terris 1963Gaudum et spes 1965 Populorum Progresio 1967Laborem exercens 1981Solicitudo rei socialis 1987Centisimus annus 1991

21. Rola państwa RERUM NOVARUM LEON XIII • akceptacja liberalizmu • ograniczone interwencje państwa • państwo ma pilnować przestrzegania prawa i  poszanowania własności prywatnej QUADRAGESIMO ANNO PIUS XII • wolna konkurencja musi podlegać pewnym regulacjom

22. c.d. MATER ET MAGISTRA JAN XXII • korzyści jednostek muszą być harmonizowane z dobrem powszechnym • powinna istnieć współpraca pomiędzy krajami • płace powinny być dostosowane do cen towarów • rejony rolnicze powinny być pod szczególną opieką PACEM IN TERRIS JAN XXIII • zabezpieczenia socjalne w przypadku choroby, bezrobocia • w razie potrzeby państwo ma zapewnić zasiłki • powszechny dostęp do nauki

23. c.d. POPULUM PROGRESSIO PAWEŁ VI • państwo powinno wspomagać rozwój krajów ubogich • harmonizacja działań dla zapewnienia rozwoju OCTOGESIMA ADVENIENS PAWEŁ VI • należy ustanowić prawodawstwo zapobiegające dyskryminacji płciowej i rasowej LABOREM EXERCENS JAN PAWEŁ II • państwo powinno przeciwdziałać bezrobociu • ma obowiązek wypłacać zasiłki

24. c.d. • musi zapewnić bezpłatną bądź tanią opiekę zdrowotną SOLLICITUDO REI SOCIALIS - J.P. II • państwo musi chronić prawa do życia w każdej fazie istnienia CENTESIMUS ANNUS - J.P. II • należy ograniczyć prawa pracodawców w celu ochrony pracowników • powinno się dbać o środowisko naturalne

25. Ordoliberalizm i społeczna gospodarka rynkowa 25 połączenie modelu gospodarki wolnorynkowej z nowoczesnym i sprawnym systemem zabezpieczeń społecznych - Walter Eucken, RFN, 1948 – L. Erhardt: zagwarantowanie wolności indywidualnej – własność prywatna, swoboda wyboru zawodu, dysponowania majątkiem, prowadzenia działalności gospodarczej system gospodarczy oparty na konkurencji odbudowa więzi społecznych – rodzina, parafia, sąsiedztwo, gmina, środowisko zawodowe interwencja państwa dla wyeliminowania nadużyć wolności (monopole) zasada ugody społecznej i solidarności społecznej między ludźmi

26. Ordoliberalizm i społeczna gospodarka rynkowa 26 System podatkowy i świadczeń socjalnych powinien gwarantować minimum egzystencji jednostkom niezdolnym do pracy, ale nie powinien tłumić inicjatywy jednostki i poczucia jej odpowiedzialności za siebie. Państwo powinno też wyrównywać szanse w zakresie dostępu do oświaty, kultury i służby zdrowia. Zasady wsparcia przez państwo: subsydiarność (pomocniczość) – państwo powinno działać wyjątkowo, tylko tam, gdzie nie wystarczają działania samej jednostki, jej rodziny i społeczności lokalnej. Zasada przejęta ze społecznej nauki Kościoła katolickiego. ekwiwalentność – równowaga między świadczeniem dostarczanym jednostce, a jej wkładem własnym, np. składką na ubezpieczenie społeczne.

27. Społeczna gospodarka rynkowaw Polsce 27 „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.” konstytucyjne zasady ustroju gospodarczego Polski (art. 20 Konstytucji RP)

28. Czy o taki rozwój zabiegamy? 28

29. Teorie neoklasyczne Neoliberałowie (1) • Bronili zasad wolnego rynku, • Popierali zwiększenie swobody działania prywatnych przedsiębiorców i obywateli (redukcja zasięgu sektora publicznego) • Przeciwstawiali się działaniom związków zawodowych, które poprzez nacisk na zwiększenie płac, przyczyniały się do zwiększenia bezrobocia,

30. Neoliberałowie (2) Krytykowali ingerencję państwa w życie i postępowanie obywateli, sprzeciwiali się np.: • Mieszaniu się państwa w sprawy gospodarcze, • Programom społecznej pomocy państwa, • Państwowej kontroli środków żywności, lekarstw i narkotyków, • Nakazowi zapinania pasów podczas jazdy samochodem, • Obowiązkowi szkolnemu,

31. pojęcia związane z liberalizmem - racjonalizm • antropocentryzm • trójpodział władzy • utylitaryzm • społeczeństwo obywatelskie • społeczeństwo otwarte • libertarianizm, • homo oeconomicus, homo socialis

32. Racjonalizm • Racjonalizm (łac. ratio – rozum; rationalis – rozumny, rozsądny) – filozoficzne podejście w epistemologii zakładające możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia, poprzez stworzenie systemu opartego na aksjomatach, z których poprzez dedukcję można wywieść całość wiedzy. Racjonalizm w nowożytnej filozofii wywodzi się od Kartezjusza. W anglosaskiej tradycji filozoficznej bywa nazywany racjonalizmem kontynentalnym.

33. Antropocentryzm • Antropocentryzm (z gr. anthropos - człowiek i łac. centrum - środek) - pogląd filozoficzny i religijny, według którego człowiek stanowi centrum i cel wszechświata.

34. Utylitaryzm • Utylitaryzm (łacińskie utilis – użyteczny) – postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII wieku, wg którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi".

35. Libertarianizm • Libertarianizm - filozofia oraz styl politycznego myślenia postulujący nieograniczoną swobodę dysponowania własną osobą (samoposiadanie) i własnością, o ile tylko postępowanie to nie ogranicza swobody dysponowania swoją osobą i własnością komuś innemu (wedle zasady: wolność twojej pięści musi być ograniczona bliskością mojego nosa lub twoja wolność kończy się tam gdzie zaczyna moja). Fundamentem libertarianizmu jest aksjomat nieagresji czyli nienaruszania wolności innych.

36. Homo oeconomicus • Homo oeconomicus (łac. człowiek ekonomiczny, człowiek racjonalny) - koncepcja jednostki zakładająca, że człowiek jako istota działająca racjonalnie dąży zawsze do maksymalizacji osiąganych zysków i dokonywania wyborów ze względu na wartość ekonomiczną rezultatów tych wyborów. W potocznym rozumieniu homo oeconomicus to człowiek działający zgodnie z tą zasadą.

37. Homo socialis • Homo socialis - (łac. człowiek społeczny) człowiek czuje się dobrze, kiedy wychowuje się, rozwija, pracuje wśród innych i z innymi. Samotność jest dla niego przykra a izolacja jest dla niego karą.

38. Monetaryzm (1) • Friedman, A. Metzler, D. Laidler. • Podstawowy wpływ na kształtowanie polityki ekonomicznej mają: • długookresowa stabilność gospodarki wymagająca nienaruszania mechanizmu rynkowego; • polityka pieniężna zapewniająca równowagę na rynkach finansowych i bezinflacyjną podaż pieniądza

39. Monetaryzm (2). • pieniądz wpływa na zmiany sytuacji gospodarczej w czasie; podaż pieniądza jest głównym czynnikiem wpływającym w krótkim okresie na wielkość PNB, natomiast w długim okresie wpływa ona głównie na ceny. • Założenia: • wzrost podaży pieniądza jest podstawowym czynnikiem kształtującym tempo wzrostu nominalnego PNB • ceny i płace są względnie giętkie • sektor prywatny jest stabilny

40. Milton Friedman • Jaki związek z polityką gospodarczą mają jego słowa? „ Jestem za legalizacją narkotyków i prostytucji. Powinny być one traktowane tak, jak obecnie odnosimy się do alkoholu. Ludzie powinni mieć możliwość swobodnego nabywania narkotyków, lecz poczucie odpowiedzialności winno ich powstrzymywać przed czynieniem szkód innym. Wiem, że narkotyki są okropne i wyrządzają ogromne szkody, jednak zakaz ich posiadania wyrządza jeszcze większe.”

41. Nowa ekonomia klasyczna (teoria racjonalnych oczekiwań) • Uczestnicy rynku formułują swoje oczekiwania na temat przyszłości, łącznie z przyszłą polityką, w oparciu o informacje minione, obecne i przewidywane w okresie przyszłym. • Państwo powinno skupiać się na rozwiązaniach nie naruszających mechanizmu rynkowego, sprzyjających utrzymaniu stabilności cen i wzrostu podaży. • Kwestionuje ona wszelki sens prowadzenia polityki ekonomicznej poza stabilizacyjnymi działaniami rządu i na rzecz minimalizacji zmian wydatków publicznych, rozmiarów emisji pieniądza i podatków.

42. welfare state – państwo dobrobytu 42 krytyka założeń tradycyjnego liberalizmu, opartego na koncepcji państwa jako „stróża nocnego” i „rządu minimum” państwo jako gwarant porządku i bezpieczeństwa obrotu poszanowanie własności prywatnej

43. welfare state liberalną koncepcję „państwa negatywnego” (non facere) przekształcono w koncepcję „państwa pozytywnego” (facere) Ewolucja obejmowała wzrost znaczenia socjaldemokratycznych koncepcji rozwoju, oraz dominującą rolę interwencjonizmu państwowego

44. welfare state mieszana ekonomika (współdziałanie przedsiębiorstw państwowych i kapitału prywatnego) • planowanie w gospodarce • ubezpieczenia społeczne • walka z dyskryminacją • opieka społeczna

45. Nowa Ekonomia Instytucjonalna Instytucje w ramach N.I.E. postrzega się jako reguły gry kształtujące relacje pomiędzy różnymi podmiotami w procesie gospodarowania. Struktury instytucjonalne odnoszą się do różnych norm, które wpływają na zachowanie ludzi jako podmiotów gospodarczych, które wyznaczają zasady postępowania.

46. Nowa Ekonomia Instytucjonalna • większość z tego co ludzie robią jest regulowane przez instytucje danego społeczeństwa; • instytucje tworzą "arenę", na której ludzie starają się realizować swoje cele; • instytucje wyznaczają ramy ludzkich działań w wymiarze: możesz, nie możesz, powinieneś, musisz itd.; instytucje stwarzają więc szanse ale i ograniczenia;

47. Nowa Ekonomia Instytucjonalna • ludzie manipulują instytucjami, realizując swoje cele. Instytucje nie determinują więc działań ludzkich w sposób jednoznaczny; • instytucje nadają szczególny sens i ciągłość działaniom człowieka; umożliwiają też przewidywalność jego zachowań; • z instytucjami związane jest pojęcie kontroli i regulacji

48. KONSENSUS WASZYNGTOŃSKI • jest dokumentem przedstawionym przez Jamesa Williamsona pod koniec lat osiemdziesiątych w USA. • początkowo był opracowany w celu zastosowania w krajach Ameryki Łacińskiej, jednak później rozciągnięto go na inne kraje, przechodzące trudności gospodarcze lub znajdujące się w procesie transformacji systemowej. • również Polska, przechodząc transformację korzystała z jego założeń. • dokument ten stał się teoretyczną podstawą poprawnie prowadzonej i zalecanej polityki gospodarczej państwa. • Konsensus do dnia dzisiejszego jest kanonem polityki gospodarczej propagowanej przez MFW oraz Bank Światowy. • jest on zgodny z Paktem Stabilności i Wzrostu uchwalonym w 1997 roku.

49. DEKALOG KONSENSUSU(cel: zapewnienie stabilnego i zrównoważonego wzrostu i rozwoju gospodarczego) • Utrzymanie dyscypliny finansowej • Ukierunkowanie wydatków publicznych na dziedziny, które gwarantują wysoką efektywność poniesionych nakładów i przyczyniają się do poprawy struktury podziału dochodów • Reformy podatkowe ukierunkowane na obniżanie krańcowych stóp podatkowych i poszerzanie bazy podatkowej • Liberalizacja rynków finansowych w celu ujednolicenia stóp procentowych • Utrzymywanie jednolitego kursu walutowego na poziomie gwarantującym konkurencyjność • Liberalizacja handlu • Likwidacja barier dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich • Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych • Deregulacja rynków w zakresie wchodzenia na rynek i wspierania konkurencji • Gwarancja praw własności