1 / 31

Choroby uwarunkowane genetycznie -wybrane zagadnienia

Choroby uwarunkowane genetycznie -wybrane zagadnienia. Dr n med. Anna Zawadzka-Gralec. Genotyp a fenotyp. Genotyp -informacja genetyczna warunkująca możliwość wystąpienia określonych cech, zakodowana w puli genów umiejscowionych w 22 parach autosomów i 1 parze

farren
Download Presentation

Choroby uwarunkowane genetycznie -wybrane zagadnienia

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. Choroby uwarunkowane genetycznie -wybrane zagadnienia Dr n med. Anna Zawadzka-Gralec

  2. Genotyp a fenotyp Genotyp-informacja genetyczna warunkująca możliwość wystąpienia określonych cech, zakodowana w puli genów umiejscowionych w 22 parach autosomów i 1 parze chromosomów płciowych Fenotyp-zespół ujawnionych i dostępnych badaniu cech danego organizmu Tylko część informacji genetycznej zawartej w DNA ulega ekspresji fenotypowej. Geny stanowią swoisty potencjał, którego realizacja w znacznej mierze zależy od wpływu czynników środowiskowych.

  3. Kategorie chorób wg Cartera 1.Choroby zależne przede wszystkim od konstytucji genetycznej (aberracje chromosomowe i choroby jednogenowe) 2.Choroby zależne zarówno od czynników genetycznych, jak i środowiskowych (choroby poligenowe np..cukrzyca, epilepsja, choroby alergiczne) 3.Choroby zależne przede wszystkim od czynników środowiskowych (choroby pasożytnicze, urazy)

  4. Choroby genetyczne-skala problemu Każdego roku w Polsce rozpoznaje się chorobę uwarunkowaną genetycznie u co najmniej 20 000 dzieci 2-3% dzieci polskich jest dotkniętych chorobą genetyczną prowadzącą do upośledzenia umysłowego, kalectwa fizycznego lub wczesnego zgonu 0,6% żywo urodzonych noworodków ma aberracje chromosomowe 80% chorób o etiologii genetycznej ujawnia się do 20 rż 2/3 populacji w ciągu życia jest zagrożone wystąpieniem choroby o podłożu genetycznym (w tym choroby poligenowe)

  5. Kryteria kliniczne uzasadniające podejrzenie choroby genetycznej u dziecka 1.obecność u dziecka dwóch lub więcej wad rozwojowych i/lub dysmorfii 2.upośledzenie umysłowe, szczególnie jeśli współistnieją zaburzenia metaboliczne lub obciążony jest wywiad rodzinny 3.występowanie w okresie noworodkowym i niemowlęcym trudności w karmieniu, zaburzeń łaknienia, śpiączki , kwasicy ketonowej lub zespołu tych objawów 4.opóźnienie rozwoju psychomotorycznego i/lub powiększenie narządów wewnętrznych następujące po okresie prawidłowego rozwoju dziecka 5. zaburzenia dojrzewania płciowego, pierwotny brak miesiączki, aspermia

  6. Kryteria kliniczne uzasadniające podejrzenie choroby genetycznej u dziecka c.d 6. nieprawidłowy wynik badania przesiewowego w kierunku choroby metabolicznej 7. całkowita lub częściowa utrata słuchu lub widzenia o niewyjaśnionej etiologii 8. objawy niedoboru odporności 9. zmiany w obrębie skóry, włosów, układu kostnego niejasnego pochodzenia 10. zaburzenia krzepnięcia krwi

  7. Klasyfikacja chorób uwarunkowanych genetycznie W zależności od typu i lokalizacji zmian w DNA wyróżnia się: • aberracje chromosomowe • choroby monogenowe • choroby poligenowe (wieloczynnikowe)

  8. Aberracje chromosomowe Zmiany struktury chromosomów -delecja -inwersja -duplikacja -translokacja -pęknięcie centromeru -chromosom pierścieniowy -mikrodelecje Zmiany liczby chromosomów -poliploidie -aneuploidie

  9. Aberracje chromosomowe Implikacje kliniczne Zarówno niedobór, jak i nadmiar materiału genetycznego zawsze ma poważne następstwa kliniczne Aberracje chromosomowe ujawniają się zawsze jako zespół objawów chorobowych , nigdy jako wada izolowana Na zespół objawów najczęściej składa się: -upośledzenie umysłowe -nieprawidłowy rozwój somatyczny -dysmorfia -wpółistnienie wad rozwojowych Aberracje chromosomów płci nie powodują tak ciężkich objawów klinicznych, jak aberracje autosomalne

  10. Choroby spowodowane aberracją chromosomów Aberracje autosomów -z.Downa -z.Pataua -z.Edwardsa -z.Warkany’ego -z.kociego oka -z.Angelmana -z.cri –du-chat(z.krzyku kota) Aberracje allosomów -z.Turnera -z.Klinefeltera -z.XXX(superkobieta) -z.XYY(dawniej z.supersamca)

  11. Zespół krzyku kota(cri-du-chatsyndrome)-jako przykład aberracji chromosomowej Częstość i etiologia Częstość 1:50 000 urodzeń Szacuje się, że zespół ten występuje u około 1% upośledzonych umysłowo pensjonariuszy zakładów pomocy społecznej Przykład aberracji strukturalnej- przyczyną występowania zespołu objawów klinicznych jest częściowa delecja krótkiego ramienia chromosomu 5 Aberracja może powstać de novo lub może być odziedziczona po rodzicu, który jest nosicielem translokacji zrównoważonej

  12. Zespół krzyku kota(cri-du-chat syndrome)-cechy charakterystyczne Nazwa zespołu pochodzi od charakterystycznego płaczu przypominającego miauczenie kota, który stwierdza się u chorych w okresie noworodkowym Cechy fenotypowe chorych mała masa urodzeniowa upośledzenie umysłowe małogłowie, owalna twarz, zmarszczki nakątne, antymongoloidalne szpary powiekowe niedorozwój żuchwy nisko osadzone i zniekształcone małżowiny uszne oraz wyrostki przeduszne niekiedy wady serca przepukliny pachwinowe, przegroda odbytu deformacje kośćca bruzda poprzeczna dłoni

  13. Zespół krzyku kota(cri-du-chat syndrome)-przebieg kliniczny Bez pośrednio po urodzeniu stwierdza się cechy dystrofii wewnątrzmacicznej oraz charakterystyczny koci płacz Zaburzenia oddychania, trudności w karmieniu oraz współistniejące wady rozwojowe najczęściej są przyczyną zgony chorych w okresie noworodkowym lub niemowlęcym Chorzy, którzy przeżyją pierwszych 12 miesięcy w kolejnych latach charakteryzują się głębokim upośledzeniem umysłowym oraz deformacjami kręgosłupa

  14. Zespół krzyku kota(cri-du-chat syndrome)-ryzyko genetyczne Ryzyko ponownego urodzenia dziecka z zespołem cri-du-chat jest zależne od rodzaju mutacji (de novo lub aberracja odziedziczona) W przypadkach powstałych de novo ryzyko jest małe(około 1%) W przypadkach będących wynikiem translokacji zrównoważonej u jednego z rodziców ryzyko ponownego urodzenia dziecka z tym zespołem jest duże (3-15%)

  15. Zespół krzyku kota jako przykład napiętnowania genomowego Zespól krzyku kota jest przykładem napiętnowania genomowego (ang. genomic imprinting) -jest to zjawisko różnej ekspresji genów w zależności od ich pochodzenia rodzicielskiego Jak wiadomo materiał genetyczny jest przekazywany potomstwu przez oboje rodziców, jeżeli u rodziców występuje zmutowany gen lub aberracja chromosomowa, to może ona zostać przekazana potomstwu, a pochodzenie (matczyne lub ojcowskie) takiego nieprawidłowego fragmentu DNA może powodować różne skutki kliniczne Brak informacji genetycznej pochodzenia ojcowskiego jest odpowiedzialny za wystąpienie zespołu cri-du-chat Innym przykładem napiętnowania genomowego jest delecja podcentromerowa ramion długich chromosomu 15-jeśli aberracja zostanie przekazana dziecku przez matkę (klinicznie zdrową) wówczas rozwija się zespół Angelmana, a jeśli aberracja zostanie przekazana dziecku przez ojca wówczas u potomka stwierdza się zespół Williego-Pradera

  16. Choroby monogenowe Choroby spowodowane zmianami materiału genetycznego w obrębie pojedynczego genu mogą ujawnić się w różnym wieku i wykazują dużą zmienność objawów klinicznych. Choroby te dziedziczą się zgodnie z prawami Mendla. Sposoby dziedziczenia chorób jednogenowych: -autosomalne dominujące -autosomalne recesywne -recesywne sprzężone z płcią -dominujące sprzężone z płcią

  17. Choroby monogenowe Choroby spowodowane zmianami materiału genetycznego w obrębie pojedynczego genu mogą ujawnić się w różnym wieku i wykazują dużą zmienność objawów klinicznych. Choroby te dziedziczą się zgodnie z prawami Mendla. Sposoby dziedziczenia chorób jednogenowych: -autosomalne dominujące -autosomalne recesywne -recesywne sprzężone z płcią -dominujące sprzężone z płcią

  18. Choroby monogenowe o dziedziczeniu autosomalnym Choroby o dziedziczeniu autosomalnym dominującym choroba Recklinghausena zespól Marfana achondroplazja hipercholesterolemia rodzinna Choroby o dziedziczeniu autosomalnym recesywnym fenyloketonuria galaktozemia mukowiscydoza

  19. Choroby monogenoweo dziedziczeniu sprzężonym z płcią Choroby o dziedziczeniu recesywnym sprzężonym z chromosomem X daltonizm hemofilia A dystrofia mięśniowa Duchenne’a Choroby o dziedziczeniu dominującym sprzężonym z chromosomem X zespół ustno-twarzowo-palcowy I incontinenetia pigmenti krzywica hipofosfatemiczna witamino-D-oporna

  20. Mukowiscydoza(Torbielowate zwłóknienie trzustki)ang.cysticfibrosis-jako przykład choroby monogenowej Częstość i etiologia Najczęstsza choroba o dziedziczeniu autosomalnym recesywnym u osobników rasy kaukaskiej Częstość 1:2300-2500 urodzeń Przyczyną występowania heterogennego zespołu objawów klinicznych jest mutacja genu CFTR(ang. cysticfobrosistransmembrane regulator) zlokalizowanego na chromosomie 7 W wyniku mutacji dochodzi do zaburzenia transportu jonów chlorkowych przez błony komórkowe co prowadzi do zwiększenia lepkości śluzu (łac.mucus-śluz, viscid-lepki)

  21. Mukowiscydoza(Torbielowate zwłóknienie trzustki)ang.cystic fibrosis-przebieg kliniczny Objawy kliniczne o różnym nasileniu występują od okresu noworodkowego do wieku dorosłego Wyróżnia się następujące postaci kliniczne choroby: -płucną -brzuszną -mieszaną Choroba jest nieuleczalna, ma charakter przewlekły i postępujący, co prowadzi do skrócenia czasu życia chorych na mukowiscydozę

  22. Mukowiscydoza(Torbielowate zwłóknienie trzustki)ang.cystic fibrosis-obraz kliniczny Zaleganie lepkiego śluzu w układzie oddechowym, pokarmowym oraz rozrodczym prowadzi do rozwoju charakterystycznych objawów klinicznych choroby Układ oddechowy- męczący, uporczywy kaszel często od okresu niemowlęcego, nawracające zakażenia dolnych dróg oddechowych prowadzące do postępującego uszkodzenia układu oddechowego, obciążenia układu krążenia, rozwoju niewydolności oddechowej i przedwczesnego zgonu Przewód pokarmowy-u około 10% noworodków chorych na mukowiscydozę występuje niedrożność smółkowa (zatkanie dalszego odcinka jelita krętego gęsta , lepką smółką), która wymaga leczenia chirurgicznego Charakterystyczne dla mukowiscydozy jest upośledzenie drożności przewodów trzustkowych, które prowadzi do zwłóknienia i postępującej niewydolności narządu Układ rozrodczy-zaburzenia płodności

  23. Mukowiscydoza(Torbielowate zwłóknienie trzustki)ang.cystic fibrosis-ryzyko genetyczne Ryzyko powtórzenia się choroby u rodzeństwa wynosi 25% Obecnie obowiązuje w Polsce badanie przesiewowe noworodków w kierunku mukowiscydozy

  24. Choroby poligenowe Najliczniejsza grupa spośród wszystkich chorób uwarunkowanych genetycznie Szacuje się, że choroby poligenowe mogą dotyczyć 5%populacji do 25 roku życia 20% wszystkich wad rozwojowych i 1/3chorób przewlekłych w populacji dorosłych jest uwarunkowanych poligenowo Wady wrodzone uwarunkowane poligenowo zawsze są wadami izolowanymi Czynnik genetyczny w tej grupie schorzeń decyduje nie o chorobie, ale o skłonności (predyspozycji) do choroby Do ujawnienia się choroby dochodzi w wyniku - istnienia predyspozycji genetycznej (nie jeden, ale liczne geny) -oraz oddziaływania czynników środowiskowych. Im silniejszy czynnik środowiskowy, tym liczniejsza będzie grupa osób, u których ujawnią się objawy choroby

  25. Choroby poligenowe-przykłady kliniczne Wady wrodzone: wady serca rozszczep wargi i/lub podniebienia stopy końsko-szpotawe choroba Hirschprunga choroba Pertesa wady ośrodkowego układu nerwowego wrodzone zwężenie odźwiernika Choroby przewlekłe: choroby atopowe łuszczyca schizofrenia padaczka nadciśnienie tętnicze

  26. Dziedziczenie mitochondrialne Zasadnicza część materiału genetycznego podlegającego dziedziczeniu znajduje się w jądrze komórkowym, jednak pewna pula genów umiejscowiona jest w mitochondriach Obecność mitochondriów w żeńskich komórkach płciowych powoduje, że zmiany w obrębie mitochondrialnego DNA są przekazywane potomstwu wyłącznie przez matkę (komórki płciowe męskie nie zawierają tych organelli)-dlatego ten sposób dziedziczenia bywa nazywany dziedziczeniem matczynym Defekty w obrębie mitochondrialnego DNA są przekazywane zarówno synom(XY), jak i córkom (XX), ponieważ jeden chromosom X zawsze jest pochodzenia matczynego W 1988 roku po raz pierwszy udowodniono, że defekt chromosomu mitochondrialnego jest przyczyna choroby (zanik nerwu wzrokowego typu Lebera)

  27. Zespół Leigha-jako przykład dziedziczenia matczynego Zespół Leigha , encefalopatia dziecięca zmartwiająca (ang. subacute necroticans encephalopathy) Zaburzenie o nieustalonym patomechanizmie, rozpoznane na podstawie typowego obrazu anatomopatologicznego, który obejmuje się martwicę neuronów w okolicy pnia mózgu i rdzenia przedłużonego z proliferacją naczyń Klinicznie zespół ujawnia się około 6m.ż wymiotami, zahamowaniem wzrostu, napadami hiperwentylacji, hipotonią mięśniową, oczopląsem Skóra niemowlęcia jest cienka, pokryta delikatnym meszkiem, potliwa W badaniach laboratoryjnych stwierdza się zwiększenie stężenia mleczanu i alaniny w surowicy oraz w płynie mózgowo-rdzeniowym Początkowo występuje zasadowica oddechowa(hiperwentylacja), która stopniowo przechodzi w kwasice oddechowo-metaboliczną (faza bezdechów) Rokowanie jest niepomyślne, zgon następuje na skutek niewydolności oddechowej

  28. Poradnictwo genetyczne-definicja wg Fresera Poradnictwo genetyczne to działanie mające na celu udzielenie informacji w związku z wystąpieniem lub ryzykiem wystąpienia choroby genetycznej w rodzinie Jest to forma specjalistycznej pomocy medycznej, a optymalnym czasem na udzielenie porady genetycznej jest okres przed planowaną ciążą

  29. Poradnictwo genetyczne-cele 1. dostarczenie pełnej informacji o rozpoznanie chorobie genetycznej, jej przebiegu oraz istniejących możliwościach terapii 2. przekazanie informacji o ryzyku jej ponownego wystąpienia u potomstwa oraz o możliwościach zmniejszenia tego ryzyka 3. zmniejszenie częstości występowania chorób genetycznych w populacji

  30. Poradnictwo genetyczne-wskazania 1. narażenie ciężarnej na działanie teratogenu 2. pokrewieństwo pomiędzy małżonkami(partnerami) 3. występowanie określonej choroby genetycznej w wywiadzie rodzinnym 4. urodzenie dziecka z izolowaną wada wrodzoną (np.rozszczep wargi, wada serca, wada cewy nerwowej) 5.urodzenie dziecka, u którego wystąpiła choroba o niejasnej etiologii i niejasnym obrazie klinicznym, zwłaszcza jeśli rodzina zagrożona jest rozpadem z tego powodu 6.wątpliwości dotyczące zasadności i wskazań dotyczących wykonania badań prenatalnych w istniejącej lub planowanej ciąży

  31. Literatura 1. Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec, Pediatria, PZWL, Warszawa 2003, rozdział 6 Choroby genetyczne 2.Bolesław Górnicki, Barbara Dębiec, Jan Baszczyński, Pediatria, PZWL, Warszawa 1995, rozdział 13 Najczęstsze choroby wrodzone 3. Anna Dobrzańska, Józef Ryżko, Pediatria, Urban&Partner, Wrocław,2005, rozdział 2 Genetyka

More Related