REGUŁA SWOBODNEJ WYPOWIEDZI

Racjonalista to ktoś, kto dąży do rozwiązania konfliktu w drodze argumentacji, a jeśli trzeba, to kompromisu, aniżeli przemocy. • Woli nie odnieść sukcesu w negocjacjach, niż narzucić preferowane rozwiązanie siłą, groźbami czy choćby za pomocą skutecznej propagandy. • Karl Raimund Popper

W trakcie racjonalnej dyskusji zaangażowane strony przedstawiają stanowiska, zgłaszają wątpliwości, a następnie wymieniają argumenty, podając merytoryczne racje za przyjęciem, odrzuceniem czy zawieszeniem spornej tezy. Dyskusja taka osiąga cel, gdy jedna ze stron pod wpływem argumentów drugiej zmienia stanowisko, a przynajmniej wycofuje swe zastrzeżenia, bądź gdy obie strony zgodnie uznają spór za nierozstrzygnięty.

Przeciwieństwem dyskusji racjonalnej jest dyskusja retoryczna, w której żadna ze stron nie zmierza do przekonania drugiej, lecz usiłuje uzyskać psychologiczną przewagę nad oponentem, zmusić go do kapitulacji i zabłysnąć wobec audytorium. W dyskusji tego rodzaju przeważają nie tyle rzetelne argumenty, lecz różnorakie chwyty erystyczne obliczone głównie na zdezorientowanie, zastraszenie, skompromitowanie, zaskoczenie lub przechytrzenie przeciwnika.

REGUŁA SWOBODNEJ WYPOWIEDZI Reguła I racjonalnej dyskusji nakazuje obu stronom, by nie przeszkadzały sobie nawzajem w przedstawianiu stanowisk oraz wątpliwości i obiekcji.

“Jedynie moralny kaleka może postulować zniesienie misji humanitarnych w krajach ogarniętych wojną”.

argumentum ad personam. Regułę tą łamiemy, gdy staramy się wyeliminować oponenta wytykając mu bezpośrednio lub przez insynuację mało chwalebne postępowanie, przykry charakter, złą wolę, niekompetencję, brak równowagi psychicznej itp.

„Oczywiście , napisz co sądzisz, ale pamiętaj, że nasza partia nie toleruje najmniejszych odchyleń od oficjalnej linii”

argumentum ad baculum (dosł. odwołanie się do kija), czyli groźba

„Jeżeli będziecie nadal przekonywać, że projekt zbudowania tu autostrady to ekonomiczny knot, to bezrobotni w okolicy – gdy zabierze się im ostatnią nadzieję na pracę – zaczną pić, maltretować żony i dzieci … „

argumentum ad misericordiam, czyli wzbudzanie litości

Szczególnie nieprzyjemnym i obecnie często stosowanym sposobem łamania zasady swobody wypowiedzi jest brak reakcji i ignorowanie wypowiedzi rozmówcy. Na argumenty trzeba reagować szukając prawdy. Brak reakcji jest ukrytą formą łamania reguły swobody wypowiedzi. Rozmówca zostaje sam ze swoimi argumetami w dyskusji, która jest tylko pozorem.

II REGUŁA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA GŁOSZONE POGLĄDY Ponieważ nie można wieść racjonalnej dyskusji bez obustronnej gotowości do podawania argumentów, reguła II żąda bycia odpowiedzialnym za głoszone poglądy i nakazuje ich bronić, jeżeli zostaną zakwestionowane. Regułę tę łamiemy wtedy, gdy staramy się uchylić od onus probandi (ciężaru dowodzenia) bądź staramy się go przerzucić na przeciwnika.

„Już nawet uczniowie szkół podstawowych pojmują, że przyjęcie euro waluty zrujnuje Polskę”

Uciekamy od onus probandi, gdy prezentujemy swoje stanowisko jako całkowicie oczywiste, zgodne z poglądem powszechnym, naturą rzeczy itp.

„ Wizje szczęścia promowane w reklamach powoduję frustracje i złość niezamożnych ludzi. Pokaż mi choć jednego biedaka, w którym reklamy wzbudzają jakieś inne uczucia”.

Próby przerzucenia ciężaru dowodzenia na przeciwnika polegają najczęściej na domaganiu się, aby wykazał, iż to, co twierdzimy, jest fałszem.

„Zapewniam Państwa, że surowce używane w spółce pochodzą wyłącznie z upraw ekologicznych”.

Łamiemy onus probandi, gdy stosujemy „osobiste” gwarancje prawdy . Wtedy oponent musiałby podważać wiarygodność czy reputację rozmówcy, a nie każdy chce w taką polemikę wejść, np. ze względu na szacunek wobec rozmówcy.

III REGUŁA UCZCIWOŚCI WOBEC STANOWISKA PRZECIWNIKA Należy polemizować z rzeczywistym, a nie wyimaginowanym stanowiskiem oponenta. Przestrzegano tej zasady w średniowiecznych dysputach teologicznych, które rozpoczynały się od przedstawienia przez każdą ze stron tezy przeciwnika; na wymianę argumentów zezwalano dopiero wówczas, gdy obie strony zaaprobowały charakterystykę własnych poglądów.

Łamiemy ta regułę, gdy zniekształcamy poglądy przeciwnika. Wypaczamy te poglądy po to, aby łatwiej je zwalczać (karykatura, uproszczenie, schematyzm)

„Mój przedmówca nie widzi nic złego w paleniu marihuany. Najwyraźniej pragnie nam wmówić, że każdy ma prawo zażywać cokolwiek - klej stolarski, wodę brzozową czy heroinę. Ma w pogardzie życie ludzie i wszystkie wartości naszej kultury”.

Taki chwyt retoryczny nosi miano słomianej kukły czyli ustawianie sobie „chłopca do bicia”.

Zdarza się czasem i tak, że robimy to w niezamierzony sposób, gdy ulegamy emocjom, lub wtedy, gdy czujemy, że zagrożone zostały wartości uważane przez nas za święte. Zaczynamy bronić wiary, Dekalogu, wolnego rynku.

IV REGUŁA TRZYMANIA SIĘ MERITUM SPRAWY Ta reguła nakazuje każdej ze stron, by broniła swego stanowiska za pomocą tylko takich argumentów, które się naprawdę do niego odnoszą.

“Podobno część elektrowni atomowych grozi awarią. To chyba przesada. Ogromnie niebezpieczne bywa za to jedzenie. Co roku ponad trzystu obywateli naszego kraju dławi się na śmierć w czasie posiłku”.

Regułę trzymania się meritum łamiemy, gdy wpuszczamy do dyskusji czerwonego śledzia, tj. wdajemy się w dywagacje na jakiś temat zastępczy i odwracamy uwagę od przedmiotu sporu

Łódź brzydkim miastem? Totalne nieporozumienie. Mamy w Łodzi wspaniałe szkoły i uczelnie. Przeznaczamy masę pieniędzy na remonty dróg. Ogranizujemy imprezy z udziałem wybitnych artystów estrady...”

„Trzeba wreszcie pozwolić na jawny handel marihuaną. Znajduje ona w końcu różne zastosowania lecznicze. Łagodzi symptomy jaskry, pląsawicy i innych przykrych dolegliwości.”

Regułę trzymania się meritum można też łamać podając co prawda argumenty rzeczowe, które bądź nie pozostają w żadnym istotnym związku z zajętym stanowiskiem, bądź też tylko pozornie się do niego odnoszą.

REGUŁA SWOBODNEJ WYPOWIEDZI