Geografi

1. Geografi http://dsc.discovery.com/tv-shows/other-shows/videos/powering-the-future-population-growth.htm

2. Menneska har levd lenge på jorda. Storparten av denne tida har folketalet vore lågt og folketalet har auka svært sakte. Vanskelege leveforhold, matmangel, uår, epidemiar og krigar førte ofte til massedød. På 1800-talet endra dette seg. Meir mat, betre mat og helsestellet vart betre. Folketalet auka i Europa, Nord-Amerika og i Kina. 1830 vart 1 milliard passert. 1930 vart 2 milliardar passert. 1960 vart 3 milliardar passert. 1974 vart 4 milliardar passert. Befolkningsutviklinga i verda

3. I 1994 var det 5,6 milliardar. I dag er det rundt 7 milliardar menneske. Kvart år kjem det 80 millionar fleire. Den totale folkeauka har gått ned, frå 2.1 prosent før 1970 til 1,2 etter 1970. Det vil seie at folketalet auke fort, men ikkje så fort som før 1970. Nokon land har ei folkeauke på over 3% i året. Med eit slik tal vil befolkninga ha fordobla seg på 20 år. I nokre rike land aukar befolkninga med 0,5 % i året, då vil det ta over 150 år å fordobla befolkninga. Befolkningsutviklinga i verda

4. Kvar bur alle desse menneska? Kina – 1,35 milliardar India – 1,22 milliardar USA – 314 millionar Indonesia – 239 millionar Brasil – 198 millionar Pakistan – 173 millionar. Norge – 4,9 millionar. Dei mest folkerike landa er i Asia. Befolkningsutviklinga i verda

5. Demografi – ein vitskap. Demografane studerer befolkningsutvikling. Naturleg tilvekst – skilnaden mellom talet på fødde og døde i eit land – kor mange fleire eller færre menneske det har vorte i landet i løpet av ei tid. Fødselsrate – talet på fødde per 1000 innbyggjarar per år i landet. Dødsrate – talet på døde per 1000 innbyggjarar per år i landet. For å få den totale folkeauka i eit land på ein rekne med kor mange innvandrarar og utvandrarar det er. Samla fruktbarheitstal (SFT) – kor mange barn kvar kvinne i gjennomsnitt kjem til å få i fruktbar alder (15-49). Må vere på 2,1 for at befolkninga skal halde seg like stor. Reproduksjonsnivået – kor mange barn kvar kvinne må føde i gjennomsnitt for at folketalet skal vere stabilt. Er knytt til SFT. I heile verden føder kvar kvinne i gjennomsnitt 2,7 barn. Gjennomsnitt rike land 1,6 barn. Gjennomsnitt fattige land er 3,3 barn. Folketal i rike land kan komme til å gå ned. Folketal i fattige land aukar. Befolkningsutviklinga i verdaDemografiske ord og uttrykk

6. Tal frå 2005. Niger 7,2 Guinea – Bissau 7,1 Afghanistan 7,1 Burundi 6,8 Norge 1,8 Hviterussland 1,2 Befolkningsutviklinga i verdaSamla fruktbarheitstal (SFT)

7. Spedbarnsdøying – kor mange barn som døyr i løpet av det første leveåret. Høg i fattige land. Låg i rike land. Tsjad 209 av 1000 Kongo 199 av 1000 Afghanistan 199 av 1000 Niger 160 av 1000 Norge 3 av 1000 Forventa levealder – kor gamle folk kan rekna med å bli. Høg i rike land. Låg i fattige land. Japan 84 år Sveits 83 år Island 82 år Norge 81 år Niger 54 år Tsjad 50 år Kongo 49 år Afghanistan 45 år. Befolkningsutviklinga i verda Demografiske ord og uttrykk

8. Teorien: Befolkninga utviklar seg frå høg mot låge fødsels- og dødsratar når samfunnet dei lever i, endrar seg til det betre. Utviklinga skjer i fire fasar. Befolkninga har utvikla seg i fasarTeorien Den demografiske overgangen

9. Høg dødsrate i befolkninga. Folk vart utsette for smittsame sjukdommar, som turberkolose, engelsk sjuke, polio, tyfus. Mangel på mat Dårleg kvalitet på maten Lite utvikla helsevesen Dårleg økonomi i landa Høg fødselsrate i befolkninga. Folk fekk mange barn, garanti for at somme av dei vaks opp. Befolkninga har utvikla seg i fasarFASE 1 - Før den industrielle revolusjonen.

10. Befolkninga har utvikla seg i fasarFASE 1 • Fase 1 = Høg dødsrate og høg fødselsrate = folketalet veks lite. • Noreg var på 1700- og 1800-talet i fase 1.

11. Økonomien vart betre Lettare å få mat – industriell produksjon av mat. Betre mat Betre bustad Helsestellet vart utvikla – fleire farlege sjukdommar vart uttrydda, den medisinske kunnskapen aukar, fokus på hygiene. Resultat: Fleire barn voks opp. Minkande dødsrate Framleis høg fødselrate Befolkninga har utvikla seg i fasarFASE 2 – Folk byrja å leve lenger etter den industrielle revolusjon

12. Befolkninga har utvikla seg i fasarFASE 2 • FASE 2 = dødsrate går ned, fødselsrate framleis høg = stor folkeauke. • Fleire afrikanske land er i denne fasen i dag. • Forklaring: Å få mange barn er knytt til kultur, å endre kulturen tar tid.

13. Dødsraten har stabilisert seg på eit lågt nivå. Fødselsraten går ned. Fortsatt stor folkeauke, men veksten er mindre enn tidlegare. Forklaring: Befolkninga har betre råd. Treng ikkje mange barn som ei ”livsforsikring”. Fleire barn veks opp. Kunnskap om familieplanlegging. Befolkninga har utvikla seg i fasarFASE 3 – Fruktbarheita går ned

14. Befolkninga har utvikla seg i fasarFASE 3 • FASE 3 = dødsrate stabilt låg, fødselsrate går ned =folkeauke, men mindre enn før, minkande. • Brasil er i denne fasen no.

15. Fødselsraten er låg Dødsraten er låg Låg folkeauke Forklaring: Folk vert lev lengre enn før Auka kunnskap om prevensjon Planlegg kor mange barn vil ha Nokre får berre eitt barn Befolkninga har utvikla seg i fasarFASE 4 – Folkeauken stoppar opp

16. Befolkninga har utvikla seg i fasarFASE 4 • FASE 4 = dødsrate låg, fødselsrate låg = låg folkeauke. • Noreg og andre rike land er i denne fasen.

17. Befolkninga har utvikla seg i fasar • Hovudforklaring: • Økonomisk og sosial utvikling gjer at folk får færre barn. • Økonomisk vekst gir folk betre råd, dei treng færre barn til å arbeide og til å forsørgje seg når dei blir eldre. • Større velstad føre til at det vert dyrare å ha barn. • Barn må gå på skule, og da skaffer dei ikkje inntekter gjennom arbeid.

18. Befolkninga har utvikla seg i fasar • Rike land har vore gjennom den demografiske overgangen, mens fattigare land har komme ulikt i utviklinga. • Fase 2: Mange land i Afrika sør for Sahara. • Fase 3: Sør-Asia, Nord-Afrika og Latin-Amerika. • Fase 4: Rike land + Kina, Thailand, Cuba og Chile.

19. Befolkninga har utvikla seg i fasar • FN meiner at den demografiske overgangen kjem til å bli fullført i alle land, men til ulik tid. • FN trur at tre firedeler av alle land kjem til å ha eit samla fruktbarheitstal på under 2,1 i 2050. Noko som vil føre til at den samla folkeauka stoppar opp og folketalet kjem til å gå ned.

20. Befolkninga har utvikla seg i fasarBefolkningsendring i dag • Demografane analyserer aldersfordelinga i befolkninga. • Viser kor mange personar det er og blir i dei ulike aldersgruppene. • Kvifor? For å seie noko om kva behov samfunnet kjem til å ha/få i framtida. T.d. kor mange skular og barnehagar me må ha. • I rike land er det relativt få personar under 15 år, i fattige er det mange. • I rike land er det mange som er over 65 år, i fattige er det relativt få. • Aldersfordelinga vert ofte vist i ein befolkningspyramide.

21. Befolkningspyramide

22. Folk flytter og flyktar • Den industrielle revolusjonen førte til ei urbanisering. Folk flytta frå landsbygda inn til byane for å få seg arbeid. • Urbanisering er at folk bur i ”byar”. • Nesten halvparten av alle menneske i verda bur i byar. • Talet på storbyar veks raskt. • 75 prosent av befolkninga i verda bur ved kysten.

23. Kart over befolkningstettleik • http://www.globalis.no/Tema/Befolkning • http://www.globalis.no/Video/AA-vokse-opp-i-byen-Dar-es-Salaam

24. Folk flytter og flyktar • Urbaniseringa er sterk i fattige land. I nokre storbyar aukar folketalet med 10 prosent i året -> befolkninga vert fordobla på 10 år!!! • Urbanisering i dag i fattige land VS urbaniseringa på 1800-talet. • I Europa reiste folk frå landsbygda fordi det var eit auka behov for arbeidskraft i industrien. Dei som reiste fekk seg nytt arbeid. • I fattige land forlet folk landsbygda fordi den er overbefolka og fattig. Dei fleste kjem frå fattigdom der, hamnar i ny fattigdom i byen.

25. Folk flytter og flyktar • 80 prosent av alle nordmenn bur i byar. • 2008 budde meir enn halvparten av befolkninga i verda på 6,7 milliardar menneske, i byar. • Det meste av urbaniseringa kjem ikkje lenger av tilflytting frå landsbygda, folkeauka skjer i sjølve byane. • 1 milliard menneske bur i slum.

26. Megabyar -> meir enn 10 millionar innbyggjarar. Verdens største byer Tokyo i Japan og Chongqing i Kina troner ganske ubestridt som verdens to største byer hvis alle forsteder inkluderes. Om vi holder oss til bygrensene er det Bombay i India og Seol i Sør-Korea som er de største. Tokyo, Japan 33 129 000 Chongqing, Kina 30 723 400 Seoul, Sør Kore 21 906 000 New York, USA 21 199 865 Folk flytter og flyktar

27. Folk flytter og flyktar • Problem: • Luftureining = snart 3,4 milliardar bilar. • Slum = nokre byar vekst så raskt at det ikkje finst hus til alle. • Ikkje reint vatn eller renovasjon.

28. Folk flytter og flyktar • Det har alltid vert folkevandringar på jorda. • Folk som er på vandring = migrantar (buset seg i eit anna land i lengre tid enn eitt år) • Folk som forlet heimlandet = emigrantar • Folk som kjem til eit land = immigrantar

29. Folk flytter og flyktar • Migrasjonar har alltid vore ein del av historia til mennesket. • Kvifor? • Betre levekår (arbeidsløyse, betre arbeid, høgare lønn, etc,) • Flykta frå svolt, forfølging (tru, politisk syn eller nasjonalitet) eller krig (ein av ti) • I 2006 var 200 millionar på vandring • Ein tredel drog frå eit u-land til eit anna u-land • Ein tredel drog frå eit u-land til eit anna i-land • Ein tredel drog frå eit i-land til eit anna i-land • Før var det mest menn som drog frå heimlandet sitt, i dag er det nesten 50/50.

30. Ein berekraftig folkeauke • Di fleire menneske det er på jorda, di større behov skal dekkjast. Folkeauken er eit trugsmål mot naturressursane i verda. • HAN ER IKKJE BEREKRAFTIG. • Kvifor? Med forbruket slik det er i dag, kan ikkje kommande generasjonar få dekt behova sine. • Rike land bruker mykje meir ressursar enn fattige land.

31. Ein berekraftig folkeauke • Verden treng ein ny politikk, ein plan, for korleis menneskeslekta skal overleva. Denne politikken må vere berekraftig, tryggje framtida for menneska og sikre alle eit godt liv. Planen må arbeide for : • At folkeauken går ned • Forbruket i rike land blir redusert • Fattige land frå utvikla økonomien sin • Naturressursane blir nytta på ein forsvarleg måte.

32. Ein berekraftig folkeauke • Ein innbyggjar i USA bruker like mykje energi som 2 nordmenn, 3 grekarar, 30 indarar eller 300 tanzanianarar. • Ein innbyggjar i Japan bruker 582 kilo stål per år og i USA 417 kilo. Bangladesh 8 kilo, Nigeria 5 kilo. • Ein person i USA bruker 34 gonger så mykje aluminium enn ein indar, 43 gonger meir petrolium, 184 gonger meir naturgass og 386 gonger meir trevirke til papir.

33. Ein berekraftig folkeauke • Det er nok mat til alle menneska på jorda i dag, men den vert ikkje fordelt på ein rettferdig måte. • I USA brukar ein person ca 800 kg korn og 70 kg kjøtt per år. I India brukar ein person ca 200 kg korn og 0,4 kg kjøtt. • Om folketalet i verda vert fordobla, er det eit ope spørsmål om bøndene i verda kan produsera nok korn. Dersom fattige land skal få den same levestandaren som rike land, kan verda knapt ha mat til meir enn den befolkninga ho har i dag. • Rike land må derfor vere villige til å og avkall på noko av velstanden sin.

34. Ein berekraftig folkeauke • Folkeauka må ned. • Når folk får utdanning, vel kvinner å få færre barn. Dei gifter seg seinare, frå meir kunnskap om helse og prevensjon og er i større grad med i yrkeslivet. Mange barn er ikkje lenger ei ”livsforsikring”. • Spebarnsdøyinga og fødselstalet går ned når folk får opplysning. • FN ynskjer å betra den økonomiske utviklinga, familieplanlegginga, skulestellet og helsestellet i fattige land. FN vil framskunde den demografiske overgangen. Mindre tid i fase 2 og 3. • Ulike andre måtar å avgrensa barnetalet: India = kvinner som steriliserer vert påskjønte økonomisk Kina = Berre tillat å få eitt barn, familiar som får meir enn det, vert straffa økonomisk. Svært mange ynskjer seg ein son, derfor vert jentebarn ofte drepne.

35. Ein berekraftig folkeauke • Dei rike landa i verda har eit ansvar for å betre den økonomiske situasjonen i fattige land. • Svært mange av dei fattige landa i verda er tidlegare kolniar. • Europearane henta matvarer og naturressursar som dei frakte til Europa til forbruk og fordeling. Mange land i Europa voks seg rike, dei vart økonomiske tyngdepunkt. Men land i t.d. afrika sokk ned i fattigdom. Det fekk konsekvensar for økonomien og befolkningsutviklinga. • Ulike løysningar kan du finne i kapittel 2.