TOPRAK, OLUŞUMU, ÖNEMİ VE YANLIŞ ARAZİ KULLANIMI

1. TOPRAK, OLUŞUMU, ÖNEMİ VE YANLIŞ ARAZİ KULLANIMI Prof.Dr. Mahmut YÜKSEL (ANK. ÜNİ.öGRETİM ÜYESİ)

2. 1. TOPRAK VE TOPRAK OLUŞUMU

3. Toprak: Yer küresinin yüzeyini ince bir tabaka halinde kaplayan, kayaların ve organik maddelerin değişik ayrışma ürünlerinin karışımından meydana gelen, içerisinde ve üzerinde geniş bir canlılar alemi barındıran, bitkilere durak yeri ve besin kaynağı olan, belli oranlarda su ve hava içeren üç boyutlu canlı bir varlıktır.

4. Toprak üzerinde tüm canlıların barınıp yaşadığı, insan ve hayvan beslenmesi için gerekli ürünlerin yetiştiği yaşayan canlı bir varlıktır ve yaşamın kaynağıdır. Toprak:

5. Toprak, hava, su ve diğer doğal kaynaklar gibi insan yaşamı için önem taşıyan kısıtlı bir değerdir. Toprak, doğal değişim döngüsü içinde atıkların emilmesini sağlayan bir filtre, organizmalar için genetik bir rezervuar, madenler ve suyun saklanması için bir depo ve sosyo-ekonomik faaliyetler için mekansal bir temel, tarihi, kültürel mirasımızı gözeten bir unsur olarak yararlı bir çok özelliğe sahiptir. Toprak:

6. Toprağın doğal oluşum sürecini değiştirmek olanaksız olduğu gibi, teknolojik usullerle yapay üretilmesi de mümkün değildir ve kaybedilmesi halinde yerinde başka bir kaynak da kullanılamaz. Yapılan araştırmalara göre bir parmak (2,5 cm) kalınlığındaki bir toprak tabakasının oluşması için 300 ile 1000 yılın geçmesi gerekmektedir. Toprak:

7. İdeal Bir Tarım Toprağının Fiziksel Bileşimi Hava %25 Katı Kısım %50 (Mineral madde, Humus, Toprak Canlıları) İnorganik Madde % 45 Gözenek %50 (Sıvı ve Gaz Faz) Su %25 Organik Madde %5

8. Ana Materyal (Kayalar, Mineraller, Org.Mat.) Toprak Oluş Faktörleri İklim (Yağış, Sıcaklık, Rüzgar) Zaman Orman Organizma (Bitkiler, Hayvanlar ve Diğer Canlılar) Topoğrafya (Yükseklik, Eğim, Yöney)

9. Aynı ana materyalden farklı özelliklerde topraklar oluşabileceği gibi, çeşitli ana materyallerden benzer özelliklerde topraklar oluşabilir.

10. Arazi Yetenek Sınıfları Eğim > % 20 Eğim % 10 - 20 Eğim % 0 - 10 Eğim % 0 - 2 Toplam: 77,8 Mil.Ha.

11. Toprak Oluşumu Süresi 1 cm toprak 200-1000 yıl ( ortalama 500 yıl ) 40 cm Toprak = 20.000 Yıl 40 cm

12. Canlı Üst Toprak ve İçindekiler

13. Toprağın Önemi

14. Yerkürenin İç yapısı ve Fiziksel Özellikleri Astenosfer Derinlik (km) Litosfer Kabuk 0 35 100 400 700 1.900 ºC Basınç KB Üst Manto 2.900 260 3.700 ºC 1.350 Dış Çekirdek Alt Manto Yumuşak Küre 5.150 İç çekirdek 4.500 ºC Yoğunluk (gr/cm³) 6.371 4,3 3,6 13,6 13,3 10,0 12,3 5,5 2,7 Taş Küre PROSFER BARİSFER

17. İnsanlar dünya üzerinde var oldukları andan itibaren doğrudan yada dolaylı olarak toprağa bağlı kalmışlardır. Dünyanın büyük bir kısmında insanlar, enerji gereksinimlerini, arz kabuğunun altında bulunan ve jeolojik devirlerde toprak üzerinde yetişmiş bulunan bitkilerin değişim ürünleri olan kömür , petrol veya gaz yakıtlarla karşılamaktadır.

18. İnsanlığın devamı bundan sonra da toprakların rasyonel bir şekilde kullanılmasına, uygun olarak gübrelenmesine ve doğal kuvvetlerle taşınmasına karşı alınacak önlemlere bağlı olacaktır.

19. Arazi sahibi geçmişte ve hatta bugün de, toprağını arzu ettiği şekilde kullanmaktadır. Artan nüfus karşısında birey başına düşen arazi birimindeki azalmalar, toprağın aşırı derecede sömürülmesine yol açmakta ve erozyon önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Toprakların verimlilik kapasitesi, aşırı derecede ürün üretimi ve ihmaller sonucu gittikçe gerileyebileceği gibi, uygun önlemlerle mevcut durum muhafaza edilebilir ve hatta bazı önlemlerle daha ileriye de götürülebilir.

20. İnsanların yaşaması ve refahı toprağa bağlı olduğuna göre, toprağın bugünkü sahipleri onları ileriki nesillere aynen teslim etmekle görevlidirler. Bunun için toprağın geçici sahipleri verimliliğin devamlılığını sağlamak ve erozyonla taşınmasına engel olmak için gerekli önlemleri almak zorundadır. Bu ulusal bir görevdir. Toprakların kabiliyetleri oranında en yüksek ürünü verebilmesi ve bunun devamlılığının sağlanması, doğa kuvvetleri ile taşınmalarına engel olunması ve gelecek nesillere üzerinde refah içinde yaşanabilir bir vatan teslim edilebilmesi için alınacak önlemlerin uygulanmasında toprakların tanınması, özelliklerinin bilinmesi birinci derecede önem taşımaktadır.

21. Yeni üretim alanlarının oluşturulması ile ilgili dünya ölçeğinde yapılan tüm çalışmalara rağmen en önemli üretim ortamı yinede topraktır. Toprağın üretkenliği çok yönlüdür.

22. Erozyon ; Bitki örtüsünün olmaması veya tahrip edilmesi nedeniyle ,yağmur, su ve rüzgâr etkisiyle; TOPRAĞIN; AŞINMASI, TAŞINMASI ve BİRİKMESİ olayıdır.

23. 25 cm Her Yıl 1 Milyar 400 Milyon Ton Toprağımızı Kaybediyoruz Bunun 500 Milyon Tonu Tarım Toprağı 600.000 Ton Buğday 30.000 Kamyon 2 milyon dekar Toprak

24. Toprak Erozyonu Çeşitleri 1. TEMEL EROZYON ÇEŞİTLERİ a. Jeolojik Erozyon b. Hızlandırılmış Erozyon 2. EROZYONU OLUŞTURAN DOĞAL KUVVETLERE GÖRE a. Su Erozyonu b. Rüzgâr Erozyonu c. Kitle Erozyonu 3. SUYUN AŞINDIRMA VE TAŞIMA ŞEKİLLERİNE GÖRE a. Damla Erozyonu b. Yüzey Erozyonu c. Oluk (Çizgi) Erozyonu d. Oyuntu Erozyonu e. Akarsu Kıyı ve Yatak Erozyonu

25. Su ve Rüzgar Erozyonuna İki Örnek Su Erozyonu Rüzgar Erozyonu

26. Bitki Örtüsü - Erozyon İlişkisi Oltu - Narman Yöresi bitki örtüsünden yoksun topraklarda şiddetli erozyon

27. Erozyonun Nedenleri (1) Doğal etmenler Toprak ve arazi amenajmanı ile ilgili etmenler Sosyo-ekonomik etmenler

28. Doğal Etmenler İklim Topografya Toprak özellikleri Türkiye’de her üçü de erozyonu teşvik eder niteliktedir.

29. Toprak ve Arazi Amenajmanı ile İlgili Etmenler Arazinin kullanıma uygun olması Nadas alanlarının azaltılması (Nadas yıllarında yem bitkilerinin yetiştirilmesi) Bitki ekim nöbeti Gübreleme Örtü bitkileri ve yeşil gübre uygulaması Mer’alarda kontrollü otlatma yapılması Uygun sürüm yöntemlerinin seçilmesi

30. Sosyo - Ekonomik Nedenler İmkansızlıklar nedeniyle orman ve mer’a tahribi Miras yoluyla arazilerin çok küçük parçalara ayrılması Kiracılık ve yarıcılık Eğitim ve bilgi noksanlığı

31. Erozyonun Nedenleri (2) Doğu Anadolu da kuru tarım yapılan alanların %21.7 si marjinal alanlara taşmıştır. Yanlış kullanım sonucu açığa çıkan ana kaya oranı 1 milyon Ha. dır Toplam tarım alanının % 41’ini küçük işletmeler oluşturmaktadır. Türkiye tarımsal işletme büyüklüğü ortalama 51.6 Ha. Kuru koşullarda geçimi sağlayabilecek en küçük işletme büyüklüğü, Adana’da 116,   Konya’da 253 da. dır. Tarım nüfusunun % 82 si bir aileyi geçindirecek büyüklükte değildir. Aktif tarım nüfusunun toplam nüfusa oranının %15 olması arzu edilir. Türkiye’nin ideal kırsal kesim nüfusunun 10 milyon dolayında olması gerekmektedir.

32. Bitki Örtüsünün Tahribi (Meralar)

33. Toprak Taşıyan Bir Nehir

34. Barajların Dolması Keban Barajı Girişi, Ekim 1997

35. Yanlış Arazi Kullanımı Yetenek Sınıflarına Uygun Kullanmamak Amaç Dışı Kullanım Hatalı Tarım Teknikleri

36. Arazi Kullanım Planlaması Arazi ve toprakların, gösterdikleri fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri ile birlikte çevresel, ekonomik ve sosyal değerlendirme sonucunda en iyi kullanım türlerine ayrılması (tahsis edilmesi) işlemine AKP (Arazi Kullanım Planlaması) denir.

37. Arazinin Sosyal Üniteleri  Ürün Yetiştirme Çayır – Mer’a (Otlakçılık) Ormancılık Rekreasyon Alanları Hammadde Kaynak Alanları Yerleşim Alanları Halk Hizmetleri Doğal Hayatı Koruma ve Devam Ettirme Alanları Koruma Alanları

38. Yetenek Sınıflarına Uygun Olmayan Kullanım Ormandan Tarım İçin Açılan Araziler

39. Yanlış Arazi Kullanımı Ormandan Açılan Tarım Arazileri

40. Amaç Dışı Arazi Kullanımı Tarım Alanlarına Sanayi Kurulması

41. Amaç Dışı Arazi Kullanımı

42. Amaç Dışı Arazi Kullanımı

43. Amaç Dışı Arazi Kullanımı Tarım Alanlarına Konut Yapımı

44. Amaç Dışı Arazi Kullanımı

45. Hatalı Tarım İşletmeciliği; Eğime Paralel Toprak İşleme - Erozyon İlişkisi

46. Yanlış Arazi Kullanımı Eğime Paralel Sürüm

47. Hatalı Tarım Tekniği Gördes – Demirci Arası (MANİSA)

48. Doğru Tarım Tekniği

49. Teraslı Arazi Kullanımı

50. Taş Setlerle Arazi Kullanımı