Ekonomi makinesi nasıl çalışıyor? Basitleştirilmiş bir finansal anlatım denemesi

1. Ekonomi makinesi nasıl çalışıyor?Basitleştirilmiş bir finansal anlatım denemesi R. Hakan ÖZYILDIZ Eylül 2014 hakanozyildiz.@gmail.com www.hakanozyildiz.com (Sunumun hazırlanmasında Ray Dalio’nun çalışmasından yararlanılmıştır)

2. İnsan?! • En temel ortak özellik: tüketmek • Tüketebilmek için üretmek, • Üretebilmek için yatırım, • Yatırım için kaynak (para), • Para için gelir ve tasarruf, lazım. Hepsi için bir ekonomik sınırları çizilmiş bir pazar, bir ülke lazım. hozyildiz.com

3. Bazı özellikler • Ekonomi insan davranışlarının bütünüdür. • 7 milyar insan 7 milyar farklı davranış demektir. • Ortak davranışlar içgüdüsel olanlardır: yemek, içmek, uyumak, barınmak vb. diğer bir deyişle tüketmek. • Ancak genç-yaşlı, Türk-Alman, erkek-kadın, şehirli-köylü, okumuş- cahil, zengin-fakir farklı davranış ve tüketim kalıplarına sahiptir. • Tüketmek için gelir lazım. Yoksa veya az ise tüketmeden yaşayabilir miyiz? Yaşamalı mıyız? • “Hayat kısa hocam. Yaşamana bak. Böyle şeylere kafanı takma. Ye, iç, eğlenmene bak. Paran yoksa kredi kartında mı yok?” • O zaman şu sorunun cevabını vermek zorundasınız: Ödediğin faiz kime gidiyor? www.hakanozyildiz.com

4. Ekonomide 4 temel hedef • Kaynakların tam olarak istihdamı • Fiyat istikrarının sağlanması • İstikrarlı ve hızlı ekonomik büyüme • Ödemeler dengesi istikrarının sağlanması hozyildiz.com

5. Diğer hedefler • Faiz oranlarında istikrar • Finansal piyasalarda istikrar • Döviz piyasalarında istikrar • (MAKRO EKONOMİK İSTİKRAR) Uzun vadeli yatırım kararları, nakit akışı tahminlerinin önemi • Gelir ve servet dağılımını düzeltmek • Faktör dağılımını düzeltmek • Kamusal ihtiyaçları karşılamak • Bazı sektörlere öncelik tanımak ve onları gözetmek (gıda güvenliği, tarımsal destekleme) • Özel tüketim alışkanlıklarını düzeltmek, • Temel mallar arzını güvence altına almak (yine gıda ) hozyildiz.com

6. Bu temel hedeflere ulaşılması, • bir ülkenin jeopolitik konumu, • siyasi ve kültürel yapısı, • sağlık ve eğitim sistemlerinin kalitesi, • Yapısal düzenlemelerle şekillenen ekonominin alt yapısı, • Yönetişimin kalitesi gibi faktörlerle birlikte • Para ve maliye politikalarına bağlıdır. hozyildiz.com

7. EKONOMİ ASLINDA ÇOK BASİTTİR: ARZ / TALEP Bir insan davranışları manzumesidir. Yüz milyarlarca değişimden oluşur. Modern kapitalist ekonomilerde bir birine benzeyen mal ve hizmetlerin değişimi bir piyasada/pazarda yapılır. www.hakanozyildiz.com

8. Değişimler ekonomiyi yönlendiren üç temel gücü oluştururlar. Ekonominin bulunduğu evreyi anlayabilmek için ekonomik aktivitenin nereden kaynaklandığını anlamak için bu güçlere yakından bakmak gerekir. Verimlilik artışı (prodüktivite ile büyüme) Kısa vadeli borçlanma Uzun vadeli borçlanma GYSH Zaman www.hakanozyildiz.com

9. Temel tanımlar • Para + Kredi = Toplam Harcama (Ekonomiyi harekete geçiren tüketim ve yatırım harcamalarıdır) • Ekonomik kesimler: • Kamu • Merkezi hükümet • KİT’ler • Belediyeler • Sosyal Güvenlik Kurumu • Bütçe dışı fonlar (TMSF, Özelleştirme, Tanıtma, Savunma SF) • Döner sermeyeler • Reel sektör • Finansal sektör • Hanehalkı • Dış alem • Toplam Harcama / Toplam mal ve hizmet miktarı = Fiyat www.hakanozyildiz.com

10. Değişim www.hakanozyildiz.com

11. Pazar / Piyasa • Değişim işin özüdür. • Belli mal ve hizmete yönelik alıcı ve satıcıların bir araya geldiği yerdir. Binlerce / milyonlarca alıcı ve satıcı piyasada nakit ve kredi karşılığında mal ve hizmet alır. • Araba pazarı, buğday pazarı, silah piyasası, hisse senedi piyasası (Borsa), Döviz piyasası vb. • Bütün piyasalar bir araya gelir, ülke ekonomisini oluştururlar. • Burada önemli olan; • Piyasalar iyi çalışıyor mu? • Tam rekabet var mı? Değişim en ucuz ve verimli bir şekilde mi yapılıyor? • Devlet müdahale ediyor mu? Kural koyuyor mu? Gözetim ve denetimi sağlıklı bir şekilde yapıyor mu? • ARSA ….İNŞAAT…RANT, • VERGİ…. KAYITDIŞILIK …. RANT, • MADEN RUHSATI …. DENETİMSİZLİK….. RANT mekanizmaları ne kadar çalışıyor? www.hakanozyildiz.com

12. Değişim yapanlar • İnsanlar, • Şirketler • Bankalar • Devlet • Dış alem (ithalat/ihracat) Dışarıdan sadece mal ve hizmet satın alınmaz. Yanı sıra dövizli finansal işlemler de önemlidir. www.hakanozyildiz.com

13. MAKRO EKONOMİK SEKTÖRLER hozyildiz.com

14. En büyük alıcı/satıcı devlettir.Kamu piyasadan mal ve hizmet satın alır/satarmerkez bankası ise piyasadaki para ve kredi miktarını kontrol eder. Merkez Bankası www.hakanozyildiz.com

15. MerkezBankası • Para otoritesidir. Para basmayetkisinesahipolantekotoritedir. Yetkiparlamentolartarafındanverilir. • Bu yetkisisayesinde, ekonomidekredigenişlemesiniyönetebilecekaraçlarasahiptir. • Ekonomidenasılalıcı / satıcıvarsavedeğişimyapıyorlarsa, finansalpiyasalarda da; BORÇ VEREN BORÇ ALAN www.hakanozyildiz.com

16. Krediilişkisinde • Borçveren, parasıylaparakazanmaktadır. Gelirininbirbölümünüharcamamış, tasarrufetmiş, bankayamevduatolarakyatırmıştır. • Eğeriçtasarruflaryetersizisevehükümet, şirketlerveya hanehalkı dahafazlakredi /borçtalepediyorsa, dışarıdantasarrufithaledilir. Yanidışborçalınır. (CARİ AÇIK) • Yabancıtasarrufsahibikendiülkesindekifaizlerindüşüklüğünedeniyle, yüksekgetirieldeedebilmekiçinyatırımınıdiğerülkelereyönlendirir. www.hakanozyildiz.com

17. ÖnemliolanBorçAlandır • Genellikle satın almakistediğibirşeyvardır. • Ya o an içinnakitsorunuvardır, nakitzamanlamasıiçinborçalır. Parasıgelinceborcunuöder. Böylesikısavadeliişlemlersınırlıboyutlardadır. • Borçalanlarya TÜKETİM ya da YATIRIM yapmakiçinkreditalepederler. • Bu ayrımönemlidir. www.hakanozyildiz.com

18. Kreditüketimharcamasıiçinalınmışsa • Parasıolantalebiyükseltir. • Piyasadayeterikadar mal vehizmetarzıvarmı? • Yoksa; • Ithalatartar • Enflasyonyükselir. • Veya her ikisi de aynıandagerçekleşebilir. • İthalatartarsadövizdengesibozulur, ülkenindövizihtiyacıartar, cariaçıkbüyür. Dövizaçığınınfinansmanıiçin, dövizsıkıntısınıgidermekiçindışarıdanborçalınır. Yabancıtasarrufsahipleriyüksekgetiritalepeder, reel faizyükselir. (REEL FAİZ = NOMİNAL FAİZ – ENFLASYON) Yanienflasyonyükseldikçefaizleryükselmekzorundadır. www.hakanozyildiz.com

19. Enflasyonyükseliyorsa • Taleparzdanfazlaise mal/hizmetinfiyatıyükselir. • Önceden 1 TL olanekmekten10 TL ye10 tanealınabilirken, ekmek 1,1 TL olunca9,1 tanealınabilir. • Dar vesabitgelirlilerdahaaztüketebildikleriiçinfakirleşirler. • Gelirdağılımızenginlerinlehinebozulur. • Nominal faizleryükselir, • Tüketimazalır, • Büyümedüşer. www.hakanozyildiz.com

20. Krediyatırımharcamasıiçinalınmışsa • Özelliklegelirgetiren, istihdamyaratanyatırımlar (fabrika, ithaledilenmalıiçerideüretentesis) içinalınankredi/borçistihdamyaratır. (Buradakonutve AVM gibibirdefalıketkisiolanyatırımlaradikkatetmektebüyükyarar var.) • Artanüretimithalatıazaltır. • Ekonomikalıcıolarakbüyür • Toplumunrefahıyükselir. www.hakanozyildiz.com

21. Krediolayınayenidendönelim • Borçalanbelirlibir vade sonundayanigelecekte; KREDİ = ANAPARA + FAİZ ödemesiyapacak. • Eğerekonomidefaizoranlarıyükseliyorsakredilerpahalılaştığıiçinborçlanmaisteğiazalır. Çünkübirmalıveyahizmetikrediylealmakpahalılaşır. • 1.000 TL liktelefonyıllık % 10 faizliborçlaalınınca 1.100 TL ödenir. • Amafaiz % 15 olursa 1.150 TL ödenecektir. • Tersiolur, faizlerdüşersekreditalebiartar. www.hakanozyildiz.com

22. Kredi; bankaiçinalacakamadevlet/şirket/insaniçinborçtur • Vadesigelincegeriödenecektir. • Ancakborçalanınharcamakabiliyetiniartırır. • UNUTMAYIN HER HARCAMA KARŞI TARAF/ SATICI İÇİN GELİRDİR. • Bankadankredialan; • Bakkaldanekmekalıncabakkalıngeliri, • BakkalınödemesiyleFırıncınıngeliri • ArdındanZahireciningeliri • Sonra Un taşıyankamyoncunungeliri vb. artar. • Böylelikleekonomicanlanır, büyür. Yanibirileri ne kadarharcarsaötekileringeliri o kadarçoğalacaktır. www.hakanozyildiz.com

23. Kredibilite • Ekonomibüyüdükçeşirketlerin/insanların/devletingeliriçoğalıyor. • Geliri / servetiartanın; • Borçgeriödeyebilme • Veipotek/teminatverebilmeyeteneğibüyüyor. • Ekonomidekredibılmüşterisayısıçoğalıncabankalardahaçokkredivermeyebaşlıyor. (Bankalarartankreditalebinihangikaynaktankarşılıyor? Dışarıdandövizliborçalıyorlarsaülkenindövizdengesietkileniyor) • Böylece; gelirveborçlanmakabiliyetiyükseliyordolayısıylaharcamakapasitesiyükseliyor. Çoğalanharcamatüketimitetikliyor. Ekonomik büyümesağlanıyor. • AMA her borç alışın bir de geri ödeyişi var.(EKONOMİDE DEVREVİ HAREKET) www.hakanozyildiz.com

24. Ekonomide dönemsel / dalga hareketleri • Üretimde iniş, çıkışlar GSYH Zaman www.hakanozyildiz.com

25. Verimlilik ile büyüme • Ekonomide değişim bir şey alırken para vermektir. • Aynı para ile ne kadar mal alacağınızı üretim belirler. Bol ve ucuz üretebiliyorsanız daha çok mal/hizmet satın alabilirsiniz. • Üretim artışı verimlilikle/ üretkenlikle doğrudan ilişkilidir. • Verimlilik artışı işgücünün eğitimi ve kullanılan teknoloji ile ilişkilidir. • Bilgisini ve araştırma/geliştirme ile teknolojisini üst düzeylere çıkaran ekonomiler kalıcı olarak büyür. • ANCAK; bu uzun vadeli bir süreçtir. Dolayısıyla bir sonraki seçimi düşünen siyasetçiler çoğunlukla kısa vadeli, borçla büyüme modellerinden hoşlanırlar. • Ülke içi tasarruflar yetmezse dışarıdan borç alarak büyümeye yönelirler. www.hakanozyildiz.com

26. Ekonomik devreler: Kısa vadede 8-10 yıl arasındaki bir süreci işaret ediyor. GSYH ÜRETİM Borçlar geri ödenince üretilenden daha az tüketiliyor Kredi olunca Ürettiğinden Daha fazlası tüketiliyor ZAMAN www.hakanozyildiz.com

27. Kredilerin etkisine bakalım Kredi işlemlerinin olmadığı bir ekonomide ne kadar nakdin/gelirin varsa o kadar harcarsın. Bir şirket/insan gelirini büyütmek için daha çok üretmesi gerekir. Ne kadar çok üretiyorsa o kadar çok kazanıyor demektir. Diğer bir deyimle böylesi bir yapıda verimlilik artışı büyümenin tek yoludur. Eğer benim harcamam ötekinin geliri ise gelir çoğaldıkça ekonomi büyüyecek demektir. Böyle bir büyüme süreklidir. GSYH Üretim Zaman www.hakanozyildiz.com

28. Fakat • Borçlanma = Ekonomik dalgalanma Borçlanarak, özellikle tüketim harcamalarıyla büyüyen ekonomide dönemsel hareketler oluşur. Yatırım için borç alınınca ekonomik dalgalanmalara etkisi daha sınırlı olur. www.hakanozyildiz.com

29. Borçlanma nedir? Gelecekteki gelirin harcanmasıdır. Borcun vadesi geldiğin, şirketin/ailenin/devletin gelirleri ödenecek taksit kadar büyümüyorsa, harcamadan kısıntılar başlayacaktır. (Fakirleşme) Örneğin, 10 yıl vadeli konut kredisi alınsın. Aylık taksit 1,500 TL olsun. Eğer aylık kira 1.000 idiyse aile bütçesine 500 TL ek yük geldi demektir. Eğer maaş/gelir de bu kadar artarsa sorun olmaz. Aksi halde fakirleşme artar. Daha can alıcı örnek borçla otomobil almaktır. Hiçbir gelir etkisi yok, ama harcama çoğaltan bir mal. Borç geri öderken harcaman azalıyor demektir. www.hakanozyildiz.com

30. Nakit ile kredinin büyümeye etkisi Devlet/hanehalkı/şirket borçla harcama yaptığı zaman ekonomi büyüme dönemine girer. Ancak geri ödeme zamanı gelince hareket tersine etki gösterir. Küçülür. Nakit ile borç/kredi arasındaki fark budur. Borçlanma ekonomik dalga/devre hareketine neden olur. Geri ödeme Borçlanma www.hakanozyildiz.com

31. Türkiye’de ekonomik dalgalanmalar • Kayıtlı tasarrufları yetersiz olan ekonomide devlet önceli çoğunlukla dışarıdan, sonra da yanı sıra içeriden borçlanmaktadır. Son 12 yılda kamu borcunun artış hızı yavaşlarken şirketler ve hanehalkları borçlanmıştır. Ödeme dönemleri hep sıkıntılı geçmiştir. • 1950 dış borç, 1958 Kriz, 1960 Darbe • Dışarıdan borçlanma, 1971 Darbe, • 24 Ocak Kararları 1980 Darbe, • Yüksek dış borçlanma, bütçe açığı, 1994 Kriz • Bütçe açığı, cari açık, 2001 Kriz • Ülke genellikle dışarıdan borçlanır, geri ödeme zamanı gelince ekonomi krize girer. www.hakanozyildiz.com

32. Neden kredi ekonomide dalgalanma yaratıyor? Müşteri Krediyle yaptığın harcama aslında paran olmadan yapılan bir değişim. Para/nakitle bir bira aldığın zaman değişim hemen tamamlanıyor. Ancak krediyle değişim yapınca işlem tamamlanmıyor. Bir borç (yükümlülük) ve buna karşılık alacak (varlık) ilişkisi ortaya çıkıyor. Ödeme bir vade sonuna kadar öteleniyor. Barmen Bira Kredi Varlık (Alacak) Yükümlülük (Borç) www.hakanozyildiz.com

33. Kredi kötü bir şey mi? • Aslında günümüz ekonomilerinde nakit işlemden çok kredili işlem yapılıyor. • Örnek ABD ekonomisi; • Emisyon yaklaşık 4 trilyon dolar (paranın dolaşım hızı ne kadar? Para kaç kere el değiştiriyor?) • GSYH yaklaşık 16 trilyon dolar • Kredi hacmi 50 trilyon dolardan fazla • Eğer özellikle gelir getiren yatırımlar için kredi / borç alınıyorsa iyi bir şey yapılıyor demektir. www.hakanozyildiz.com

34. Dolayısıyla tüketime giden krediler kamu otoritelerince iyi yönetilmelidir. • Gerekirse pahalılaştırılmalıdır. (kredi karşılıkları artırılabilir, ek vergi konabilir vs.) • Örneğin binek otomobil olarak Mercedes almak masraftır, giderdir. Ancak aynı aracı ticari amaçla almak, turist taşımak, ticari taksi yapmak ekonomiye katkı sağlar. www.hakanozyildiz.com

35. Unutmayalım birinin harcaması diğerinin geliridir. Örnek; • Zinciri devam ettirin… • A KİŞİSİ • 100.000 TL geliri var. Borcu yok. • 10.000 TL kredi kullanıyor. • Geliri bundan az olmasına rağmen 110.000 TL yıllık harcama kapasitesi oluştu. • B KİŞİSİ • 110.000 TL geliri var. Borcu yok. • 11.000 TL kredi kullanıyor. • Geliri bundan az olmasına rağmen 121.000 TL yıllık harcama kapasitesi oluştu. www.hakanozyildiz.com

36. Ancaaaak. Unutmayın Her borçlanmanın geri ödemesi olacak. Kredilerle finanse edilen harcamalar yapılırken büyüyen ekonomi, geri ödeme döneminde küçülür. Geri ödeme Borç www.hakanozyildiz.com

37. Gelelim diğer sorunlara • HARCAMA (Nakit + Kredi) / MAL VE HİZMET MİKTARI = FİYAT • Eğer ekonomiye fazla kredi verip, aynı zamanda üretim artırılamıyorsa artan talep nedeniyle fiyatlar genel seviyesi yükselmeye başlayacaktır. Buna ENFLASYON diyoruz. • Merkez bankaları yüksek enflasyondan pek hoşlanmazlar. • Çünkü; gelir dağılımı bozulur, ekonomide reel faizler yükselir, yatırım maliyetleri artar, işsizlik çoğalır vb. www.hakanozyildiz.com

38. Krediler pahalılaşınca • Yatırımlar düşer • Yanı sıra eski borçluların kredi taksitleri büyüyeceği, yenileri pahalı krediden kaçışı nedeniyle daha az insan borçlanabileceği için tüketim azalır • Birinin harcaması ötekinin geliri olduğuna göre gelirler de azalacak ve ekonomik büyüme yavaşlayacaktır. • Talep azalacak, fiyatlara olan baskı düşecek enflasyonun tersi bir durum DEFLASYON görülecektir. www.hakanozyildiz.com

39. RESESYON • Azalan talep ekonomik küçülmeyi uzatırsa, iki çeyrek yıl üst üste ekonomi negatif büyürse (küçülürse) resesyona girilmiş demektir. (ABD – NBER tanımı) • Merkez Bankaları küçülmeden de hoşlanmazlar. EĞER ENFLASYON SORUN DEĞİLSE; Hemen faizleri düşürmeye başlarlar. Ekonomiye daha çok para vererek kredilerin bollaşmasını hedeflerler. • Ucuz ve bol para kredileri de ucuzlatır, şirketler insanlar krediye daha rahat ulaşabilir ve daha rahat harcamaya başlar. • Böylelikle ekonomi tekrar toparlanmaya başlar. www.hakanozyildiz.com

40. CARİ AÇIK VE DÖVİZ TALEBİMERKEZ BANKASININ DURUMU • İçeride tasarruf yetmeyince dışarıdan ithal edilir. Yani borç alınır, sıcak para davet edilir. Kendi ülkesinde % 2-3 faiz alabilenler paralarını «Emerging Marketlere» (gelişmekte olan piyasalara) yatırıp, yüzde 8-10 faiz geliri elde ederler. • Faizler düşer gelirleri azalırsa o ülkeden çıkan döviz piyasada arzı azaltacaktır. Eğer dövize olan talep te aynı oranda azalmazsa, dövizin fiyatı / kur yukarı gidecektir. • Yukarı giden kur döviz borcu olanların maliyetini etkileyecek, kredi taksiti için daha çok yerli para bulmak zorunda kalacaklardır. • Ekonomide dengeler bozulacaktır. • Merkez Bankası böylesi bir durumda ekonomi küçülmekte olsa bile faiz indiremeyecek, hatta çok döviz çıkışı varsa kur aşırı yükseldiyse faiz yükseltmek zorunda kalabilecektir. www.hakanozyildiz.com

41. KISA VADELİ BORÇ DÖNGÜSÜ/DALGASI Krediye ulaşmak kolay ise büyüme, tersi ise resesyon Ekonomi makine gibi çalışıyor. Kısa vadede harcamaları belirleyen insanların borçlanma arzusu. Aynı dönemde finansal sistem yeteri kadar kredi arz edebiliyorsa ekonomide büyüme başlayacaktır. DİKKAT SÜREÇ FAİZ VE PARA ARZI SAYESİNDE MERKEZ BANKASI TARAFINDAN KONTROL EDİLİYOR. www.hakanozyildiz.com

42. Borçla büyümenin etkisi Aslında her küçülme döneminde borcun bir kısmı ödense bile uzun vadede şirketlerin/ailelerin/ devletin borcu bir önceki döneme göre biraz daha büyüyor. İNSANLARIN DAHA FAZLA HARCAMA EĞİLİMİ GELİRLERİ YETERLİ OLMAYINCA ONLARI BORÇLANMAYA YÖNLENDİRİYOR. www.hakanozyildiz.com

43. Yine ANCAAAAK • Krediyle gelen büyümenin arkasında gelir yok. Kredi/borç var. Her alacak, sahibi için bir VARLIK olduğundan ayrıca krediyle hisse senedi vb finansal varlıkların fiyatları şiştiğinden para ve sermaye piyasalarında BALON oluşmaya başlıyor. www.hakanozyildiz.com

44. BORÇ YÜKÜ • Peki nereye kadar? • Ekonomide borç/gelir = Borç Yükü oranı önemlidir. Eğer şirketlerin/ailelerin borç yükü artıyorsa sorun var demektir. • Örnek: • 1,000 TL gelir 100 borç taksit borç yükü = 100/1.000 = %10 • 10,000 TL gelir 500 TL borç taksiti borç yükü = 500/10,000 = % 5 • Hangisi daha kolay öder? Hangisinin ödeme yapmak için vaz geçeceği harcama miktarı, refahını daha çok nasıl etkiler? • Borç yükü çoğalınca insanlar/şirketler /devlet gelirlerindeki artıştan daha fazlasını borç geri ödemek için kullanır. Daha az harcama yapar. Birinin harcaması diğerinin geliri ise, az gelirli ortamda daha az harcama olacağı için ekonomi küçülme sürecine girer. www.hakanozyildiz.com

45. KRİZ: Fasit daire www.hakanozyildiz.com

46. Evreler • Daha az gelir elde etmeye başlayan insanlar daha önce edindikleri varlıkları (konut, otomobil, arsa, altın, hisse senedi) elden çıkarmaya başlarlar. Arz çoğalınca varlıkların fiyatı hızla düşer ve piyasalar çöker. • Fiyat düşüşleriyle serveti azalanlar paniklemeye başlar. Satılabilir varlıklarını hızla elden çıkarma çabası güçlenir. Servet kayıpları oluşur. • Geliri/serveti azalanların kredibilitesi düşer. İpotek/teminat vermede zorlanırlar. • Daha az borçlanırlar. www.hakanozyildiz.com

47. Resesyon mu? • Bu düşüş resesyona benziyor. AMA büyük bir fark var. Artık insanlar/şirketler borç azaltma sürecine girmiştir. • Resesyon ortamında çalışan düşük faizler bu aşamada çalışmaz. Çünkü insanlar/şirketler düşen faize rağmen daha fazla borçlanmak istemezler. • Geliri artmayan, borç almayan insan/şirket faiz sıfıra inse bile daha çok harcamaz. Ekonomiye olumlu etkisi olmaz. • Bugün ABD FED faizi % 0,25; AMB faizi ise % 0,15. • Fakat en önemlisi; EKONOMİDE TÜM BİRİMLER KREDİBİLİTESİNİ KAYBEDİNCE ÜLKE EKONOMİSİ DE AYNI KONUMA GELİR. KREDİBİLİTESİ DÜŞER. www.hakanozyildiz.com

48. Ekonomide borç yükünü azaltmak için • Devlet/ şirket/ hanehalkı harcamalarını azaltır. • Devlet/ şirket/ hanehalkı borcunu düşürür (ödemez, temerrüde düşer veya yeniden yapılandırır) • Servet / zenginlik tekrar dağıtılır (vergi politikası) • Merkez Bankası para basar • İlk seçeneğin diğer adı İSTİKRAR PROGRAMI dır. Devlet harcamalarını kısar, daha az maaş öder, daha az alım yapar, daha az yatırım yapar. Gelirler azalır. • İstikrar programlarının uzun vadeli yararları konusunda tartışma var. Harcama azaltmak diğerinin gelirini azaltmak anlamına geldiği için deflasyonist etki yapar. www.hakanozyildiz.com

49. Temerrüt ve yeniden yapılandırmanın bankacılığa etkisi • Banka şirkete/insana/devlete kredi (AKTİF) verirken mudinin mevduatını (PASİF) kullanır. • Kredi geri ödenmezse vadesi dolunca parasını geri isteyen mudiye ne denecektir? • Sizin parayı şimdi ödeyemeyiz, biraz bekleyin. (BANKAYA HÜCUM OLMAMALI) • Bankaya sermaye konup para ödenecektir. • Bankalar arası para piyasasından borç alınarak mudinin parası ödenecektir, • Merkez bankasından borç alınacaktır, • Mevduat faizleri yükseltilerek yeni mevduat çekilmeye çalışılacaktır. Faizler yükselmeye başlayacaktır. www.hakanozyildiz.com

50. Borcu silmek mi yeniden yapılandırmak mı? • Kapitalist bir ekonomide en önemli sorun varlıkların/servetin değerini kaybetmemesidir. • Bankalar kredilerini tahsil edemezlerse, varlıklarının/alacaklarının hepsini veya bir bölümünü silmek durumunda kalırlarsa yerine para koymak zorundadırlar. (Zarar yazmak) • Bu nedenle bakalar genelde alacaklarını silmek yerine yeniden yapılandırmayı tercih ederler. • Daha uzun vadede daha düşük faizle daha az para tahsil etmeyi kabul ederler. • Böylelikle borç azalır. Ancak borç yeniden yapılandırması varlık değerlerinin ve servetten/varlıktan sağlanan gelirlerin hızla azalmasına yol açar. www.hakanozyildiz.com