De zoektocht naar barrières in handhygiëne

1. De zoektocht naar barrières in handhygiëne Werken aan de kloof tussen ‘weten’ & ‘doen’ F. Germeys (Hogeschool-Universiteit Brussel) Symposium “U bent in goede handen” FOD Volksgezondheid 3 mei 2010

2. Barrières in handhygiëne… (complex geheel) • 1. beperkingen in kennis & kunde mbt veilige gedrag • wanneer? • hoe? • basisvereisten? (sierraden, vingernagels, etc.) • waarom? (objectieve risico’s & mogelijke gevolgen) • 2. “cognitieve kramp” die iedereen kan overkomen • momentane vergeetachtigheid • afgeleid

3. Barrières in handhygiëne… (complex geheel) • 3. verlaagde risicoperceptie • direct percipieerbare negatieve gevolgen van het eigen onveilige gedrag (voor patiënt) blijven uit en versterken geloof “het zal mij niet overkomen” • Vanuit risicoperceptie-onderzoek weten we dat risicopercepties vaak dalen bij toegenomen werkervaring • hoe meer we weten over een risico, hoe minder angst het ons inboezemt • gevaren (besmetting) die we kunnen verklaren en die we zelf kunnen beïnvloeden doen de risicoperceptie dalen

4. Barrières in handhygiëne… (complex geheel) • 4. interpersoonlijke factoren • mensen nemen risico’s omdat collega’s dit ook doen • mensen volgen gedrag van gezaghebbenden • specialisten, dokters als rolmodel? • 5. burnout & aangeleerde hulpeloosheid • burnout door aangehouden stressoren • aangeleerde hulpeloosheid door aangehouden gebrek aan autonomie en betrokkenheid in allerhande beslissingen • verlaagt veiligheidsgedrag door sluimerende gevoelens: “wat ik ook doe, het doet er niet toe, whatever will be will be” • vermindert kans om mensen op de safety-wagon te krijgen tijdens en na interventie

5. Barrières in handhygiëne… (complex geheel) • 6. invloed van directe motivationele factoren bij keuze (on)veilig gedrag ? vóórgedrag situatie gedrag (on)veilig consequenties (on)veilig Consequenties die zullen volgen door stellen van een gedrag zijn (de)motiverende motivationele krachten voor dat gedrag en die verschillen in sterkte (en verschillen van persoon tot persoon).

6. Barrières in handhygiëne… (complex geheel) Immediate (directe) & Certain (zekere) consequentieshebben de sterkste motivationele impact op gedragskeuze + PIC aard consequenties Positive / Negative Immediate / Future Certain / Uncertain PIU PFC PFU Motivationale kracht NIC NIU NFC NFU voorbeeldpersoon x -

7. Barrières in handhygiëne… (complex geheel) onveiliggedrag • - tijdswinst • - hogere productiviteit • - meer comfort bij handeling + PIC • overste tevreden door snelheid PIU PFC PFU Motivationale kracht NIC NIU NFC NFU • mogelijke besmetting • mogelijke berisping -

8. Barrières in handhygiëne… (complex geheel) veiliggedrag • geen besmetting van zichzelf + PIC • geen besmetting van patiënt PIU PFC PFU Motivationale kracht NIC NIU NFC NFU • overste ontevreden door traagheid • - vergt extra tijd • - minder comfort -

9. Barrières in handhygiëne… (complex geheel) • onveilig gedrag (door PICs) zit van nature vaak in sterkere positie dan het veilige gedrag (door NICs) • wanneer zal veilig gedrag meer kans hebben? • indien NIC’s van veilig gedrag weggenomen/gereduceerd  niet altijd mogelijk, soms wel (vb. tijdsreductie door alcoholgel) • maar voornamelijk wanneer de gedragskeuze niet meer onder de invloed van de (positieve & negatieve) directe & zekere consequenties komt te staan, dan maakt het veilige gedrag meer kans

10. Barrières in handhygiëne… (complex geheel) • wanneer is dit het geval? • indien veilige gedrag een gewoonte geworden is • het bewust evaluerende brein is uitgeschakeld en de automatische piloot neemt over… handen wassen bij intrede nieuwe patiëntenkamer vs. handen wassen tussen 2 patiënten in zelfde kamer • Logische vraag is dan: • Hoe maak je van veilig gedrag een gewoonte? • Laat ons eerst eens kijken naar de campagne, hoe komt ze tegemoet aan onze barrières?

11. De nationale campagne • Hoe komt ze tegemoet aan onze barrières? • beperkingen kennis & kunde • “cognitieve kramp” • verlaagde risicoperceptie • interpersoonlijke factoren • burnout & aangeleerde hulpeloosheid • directe motivationele factoren (reduceren door gewoontevorming)

12. De nationale campagne • Watvoorspelt de literatuurmbteenaanpakwaarinkennis & kunde, dwzwaarin het wanneer, hoe, en waarom (risico’s) van handhygiënecentraalstaat? •  meestalinitiëleredelijkestijgingveiligegedrag • daarnauitdovend effect van de winst, maarmeestalweleen (klein) netto effect • (hier 10% na 2 campagnes) • Deelsomdatwijalsmensennietvaakhandelenvanuitoverdachteoverwegingenmaarvanuitonbewuste routine. Tijdensinterventie is bepaaldekennisgoedgeactiveerd (bewusterhandelen), maardezeactivatiedaalt en gaatonshandelen minder beïnvloedeneens we terug in de routinemoduszitten. ”De kloof tussen denken & doen”

13. De nationale campagne: waarheen? • Aanhouden van deze inspanningen (al is het een traag proces) • Bijkomende aandacht naar oversten of autoriteitsfiguren (artsen): vervullen voorbeeldfunctie en kunnen elke wijziging van risicoperceptie en gedrag op de werkvloer op korte tijd teniet doen. Specifiek programma dat hen hiervan bewust maakt. • Bestaande programma’s mbt stress, burnout en aangeleerde hulpeloosheid aanhouden, zo niet opvoeren of opstarten. Een gevoel van ‘leven zelf in handen te hebben’ (en niet ‘geleefd te worden’) is een fundament voor de ontvankelijkheid en het zelf toepassen van de inhoud van elk interventieprogramma. o.a. aandacht voor: • programma’s gericht op het copen met ‘emotionallabour’ • inspraak & overleg: verpleegkundigen betrekken, ‘empowerment’ • uiteraard adequate taakbelasting en shift-regelingen • Component die sterke toegevoegde waarde zou hebben: • INTERVENTIES GERICHT OP GEWOONTE-VORMING VAN GEDRAG

14. Interventies gericht op gewoonte-vorming van veilig gedrag • Huidige programma wil alle soorten onveilig handhygiëne- gedrag samen aanpakken • Niet mogelijk om zo tot gewoontevorming te komen binnen interventieperiode, dus bijkomende inspanning gewenst: • start kleinschalige interventies met focus op specifiek gedrag om dit om te zetten in gewoonte en bouw daarna gewoonterepertorium verder uit • basis = bekrachtigen van specifiek veilig gedrag (langdurig) zodat het toeneemt, om uiteindelijk een gewoonte te worden • Inspiratie: BBS-approach (behavioral based safety)

15. Interventies gericht op gewoonte-vorming van veilig gedrag: BBS concreet voorbeeld • Een bestaand team verpleegkundigen • maakt lijst van veilige handhygiëne gedragingen (situaties) • selecteert 1 of 2 gedragingen die ze relevant vinden en waar progressie mogelijk en haalbaar is • maakt precieze definitie van het gedrag + scorekaarten • anonieme peer-observatie tijdens gewone werk • einde week worden ze verzameld en % veilig gedrag van de groep wordt op grafiek geplot en besproken op volgende vergadering • er worden tussentijdse doelen gezet (vb. 50%  75%  95%) om motivationele redenen

16. Interventies gericht op gewoonte-vorming van veilig gedrag: BBS • na bereiken volledige doel (bv. 95% veilig gedrag) kleine sociale viering • daarna opnemen nieuw handhygiënegedrag uit initiële lijst • zijn de observatiemomenten te beperkt omwille van individueel werk, dan kan men het geheel ook in een zelf-observatie-procedure gieten, met groeps-data en groepsbesprekingen. • deze aanpak komt tegemoet aan • het probleem van de motivationele kracht van directe & zekere consequenties • de “cognitieve krampen” (gewoonten zijn hier minder onderhevig aan)

17. Interventies gericht op gewoonte-vorming van veilig gedrag: BBS • Voor meer info over BBS-aanpak zie o.a. • Geller, S.E. (2001). The psychology of safety handbook. CRC Press • Agnew, J., & Snyder, G. (2008). Removing obstacles to safety: A behavior-based approach. Performance Management Publications.