ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ CHECKLIST FOR AUTISM IN TODDLERS (CHAT)

1. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİCHECKLIST FOR AUTISM IN TODDLERS (CHAT)

2. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) • S. Baron-Cohen, J. Allen ve C. Gillberg tarafından 1992 yılında geliştirilmiştir. • Otizm tanısı alma riski olan çocukların 18 aylıktan itibaren belirlenmesi için kullanılır. • Birinci basamak “tarama” ölçeğidir.

3. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) • CHAT’in Türk örneklemi üzerindeki geçerlik çalışması Aylin Tetik-Kabil tarafından yapılmıştır (2005).

4. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) CHAT Neyi Değerlendirir? • Çocuğun “Otizm geliştirme riskinin” derecesi

5. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) HANGİ YAŞTAN İTİBAREN UYGULANABİLİR? • On sekiz aylıktan itibaren çocuklara uygulanabilir.

6. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) UYGULAMA NE KADAR SÜRER? 5 dak. ile 15 dak. arasında tamamlanabilir.

7. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) CHAT’İ HANGİ UZMANLAR UYGULAYABİLİR? • Psikologlar, çocuk psikiyatristleri, pediatristler, nörologlar, hekimler, hemşireler gibi çocuk sağlığı alanında çalışan uzmanlar tarafından uygulanabilir. • İngiltere, İspanya, Çin, Hollanda, Portekiz, Amerika Birleşik Devletleri gibi pek ülkede kullanılmaktadır.

8. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) CHAT’İN DAYANDIĞI TEMEL NEDİR? On sekiz aylığa kadar ilk basamakları gelişmiş olması beklenen “mış gibi oyun” ve “ortak dikkat geliştirme” becerilerini baz alarak oluşturulmuştur.

9. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) ORTAK DİKKAT • İşaret etme • Gösterme • Göz ile takip etme

10. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) İŞARET ETME • İlgi alanlarını paylaşmak için (Sosyal amaçlı) işaret etme • İsteğini elde etme amaçlı (İsteğini gösterme) işaret etme

11. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) “MIŞ GİBİ” OYUN • Hayale dayalı özelliklerin insanlara, nesnelere ya da olaylara ithaf edilmesi.

12. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) “MIŞ GİBİ” OYUN • Semboliktir • Bir nesnenin başka bir nesne yerine kullanılabilmesi • Ortamda olmayan bir nesne ya da özellik varmış gibi davranılması

13. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) “MIŞ GİBİ” OYUN • Farklı gelişim basmaklarında farklı şekillerde görülebilir

14. ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ(CHAT) CHAT’İN İÇERİĞİ NELERDEN OLUŞUR? İki bölümden oluşur. • İlk bölüm (Bölüm-A) Ebeveyne sorulan 9 soruyu kapsar. Ebeveynden “Evet-Hayır” şeklinde cevap alınır • İkinci bölüm(Bölüm-B) Klinisyenin çocuğun davranışlarını gözlemlemesine dayanır. Gözlem sonucunda “Evet-Hayır” şeklinde işaretlenir. • Toplam 14 maddeden oluşmaktadır.

15. CHAT MADDELERİ BÖLÜM A: ANNE – BABAYA SORUNUZ: • 1. Çocuğunuz kucakta sallanmaktan ya da dizinizde hoplatılmaktan hoşlanır mı? Evet/Hayır • 2. Çocuğunuz başka çocuklarla ilgilenir mi? Evet/Hayır • 3. Çocuğunuz bir şeylerin üzerine tırmanmayı mesela merdiven çıkmayı sever mi? Evet/Hayır • 4. Çocuğunuz “Ce-e” ya da saklambaç oynamaktan hoşlanır mı? Evet/Hayır • *5.Çocuğunuz sembolik oyunlar (Örneğin, oyuncak araba/bebekle oynarken sanki arabayı sürerek bir yerden başka bir yere götürüyormuş gibi/ bebeğini uyutuyormuş gibi) oynar mı? Evet/Hayır

16. CHAT MADDELERİ • 6. Çocuğunuz bir şey İSTEMEK için hiç işaret parmağını kullanır mı? Evet/Hayır • 7. Çocuğunuz bir şeyle İLGİLENDİĞİNİ göstermek için hiç işaret parmağını kullanır mı? Evet/Hayır • 8.Çocuğunuz küçük oyuncaklarla (Araba ya da küpler gibi.) onları ağzına almadan, kurcalamadan ya da düşürmeden düzgün bir şekilde oynayabilir mi? Evet/Hayır • 9.Çocuğunuz size bir şey GÖSTERMEK için nesneleri alıp size getirir mi? Evet/Hayır

17. CHAT MADDELERİ BÖLÜM B: GÖZLEYİNİZ • i- Görüşmeniz sırasında çocuk sizinle göz kontağı kurdu mu? EVET/HAYIR • ii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ardından odanın diğer köşesindeki ilginç bir nesneyi gösterin ve “Aaa bak! Bir …… (oyuncağın adı) var.” deyin. Çocuğun yüzüne bakın. Çocuk işaret ettiğiniz şeyi görmek için odanın diğer tarafına bakıyor mu?** EVET/HAYIR • iii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ona bir oyuncak araba/bebek vererek “Arabayı sürer misin/bebeği uyutur musun?” deyin. Çocuk arabayı sürüyormuş/bebeği uyutuyormuş gibi sembolik davranışta bulunuyor mu?** * EVET/HAYIR

18. CHAT MADDELERİ • iv- Çocuğa “Işık nerede?” ya da “Bana ışığı göster.” deyiniz. Çocuk işaret parmağıyla ışığı GÖSTERİYOR mu?**** EVET/HAYIR • iv- Çocuk küplerle kule yapabiliyor mu? (Eğer yapabiliyorsa kaç küple?) (Küplerin sayısı:…) EVET/HAYIR

19. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 1. Çocuğunuz kucakta sallanmaktan ya da dizinizde hoplatılmaktan hoşlanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır. evet başarılı hayır başarısız

20. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI(BÖLÜM A) Madde 2. Çocuğunuz diğer çocuklarla ilgilenir mi? Bu maddeotizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu maddede, ebeveyne ‘diğer çocuklarla ilgilenme haliyle’ ilgili açıklama yapılmalıdır.

21. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Diğer çocuklarla ilgilenme halinin gözlemlendiği bazı davranışlar: • Diğer çocukların olduğu yöne bakma • Diğer çocuklarla bir arada olmayı isteme • Diğer çocuklarla oyuncağını paylaşma • Diğer çocuklarla birlikte oyun oynamayı isteme • Diğer çocukların oyun davetine karşılık verip onlara katılma

22. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Diğer çocuklarla ilgilenmeme halinin gözlemlendiği bazı davranışlar: • Çocuğun diğer çocukların yanına gitmemesi • Onların olduğu tarafa bakmaması • Diğer çocukların oyunlarına katılmaması • Diğer çocuklar sanki yokmuş gibi davranması

23. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk diğer çocuklarla ilglenme halini gösteren davranışlar sergiliyorsa evet başarılı sergilemiyorsa hayır başarısız

24. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 3. Çocuğunuz merdiven vb. nesnelere tırmanmaktan hoşlanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır. evet başarılı hayır başarısız

25. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 4. Çocuğunuz “Ce-e” ya da saklambaç oynamaktan hoşlanır mı ? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde açıklanırken her seferinde ce’-ee oyunu uygulayıcı tarafından gösterilmelidir.

26. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk karşılıklı olarak ce’-ee oyunu ya da saklambaç oynayabiliyorsa evet başarılı oynayamıyorsa ya da bu oyunlarla hiç ilgilenmiyorsa hayır başarısız

27. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 5. Çocuğunuz sembolik oyunlar (örneğin, oyuncak araba/bebekle oynarken sanki arabayı sürerek bir yerden başka bir yere götürüyormuş gibi/bebeğini uyutuyormuş gibi) oynar mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde mış gibi oyun (sembolik oyun) becerisini sorgular. Ebeveyne sorgulanan alanla ilgili mutlaka açıklama yapılmalıdır.

28. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Kız çocuklar için ‘mış gibi oyun’un gözlenebildiği davranışlar: • bebeğe oyuncak bardakla su içiriyormuşgibi yapma • oyuncak kaşıkla mama yediriyormuşgibi yapma • bebeği sallayarak uyutuyormuşgibi yapma • Kalemi mikrofonmuşgibi yaparak şarkı söyleme • Oyuncak bebeğin annesi ya da ablasıymış gibi davranma

29. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Erkek çocuklar için ‘mış gibi oyun’un gözlenebildiği davranışlar: • oyuncak arabayı sürerken araba ‘düdüüüüüüüüt’ vb bir ses çıkarıyormuşgibi yapma • arabaları yarıştırıyormuşgibi yapma • iki arabayı çarpıştırıyormuş gibi, park ediyormuşgibi, köprünün altından ya da üstünden geçiriyormuşgibi yapma • Tabağı direksiyonmuş gibi kullanma • Süpürgeyi atmışgibi kullanma

30. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocukların oyuncaklarla işlevsel olarak oynamadıkları ancak sadece oyuncakların tek bir parçasıyla ilgilendikleri ya da oyuncakları kullanarak yineleyici davranışlar sergiledikleri bazı davranışları bulunabilir. Bunlar ‘mış gibi oyun’un dışında olan durumlardır.

31. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Örneğin kız çocuklar için; • Bebeğin sadece gözü, kolu ya da saçı gibi herhangi bir parçasıyla tekrarlayıcı bir şekilde oynaması • Bebeği sadece elinde taşıması onun dışında işlevsel olarak oynamaması • Oyuncak tabağı sadece döndürmesi

32. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Erkek çocuklar için • Arabanın sadece tekerleği ya da kapısı gibi tek bir parçasıyla ilgilenmesi • Arabayı sadece tekrarlayıcı bir şekilde ileri geri sürmesi • Arabaları ya da oyuncakları tekrarlayıcı bir şekilde yanyana dizmesi

33. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Eğer çocuk ‘mış gibi oyun’ oynuyorsa evet başarılı oynamıyorsa hayır başarısız

34. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 6. Çocuğunuz bir şey İSTEMEK için hiç işaret parmağını kullanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Çocuk istediği bir şeyi işaret parmağını kullanarak gösteriyorsa evet başarılı

35. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk istediği bir şeyi göstermek amacıyla işaret parmağını kullanmıyorsa, tüm elini uzatarak ya da anne babanın elini alıp istediği şeyin üzerine götürerek isteklerini belirtiyorsa hayır başarısız

36. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 7. Çocuğunuz bir şeyle İLGİLENDİĞİNİ göstermek için hiç işaret parmağını kullanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Ebeveyne sorgulanan alanla ilgili mutlaka açıklama yapılmalıdır.

37. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Bu maddede, bir önceki maddeden farklı olarak çocuk işaret parmağını, isteklerini belirtme dışında sevdiği bir çizgi film kahramanını, bir oyuncağı ya da hoşlandığı, ilgisini çeken herhangi bir şeyi sosyal amaçlı olarak, sadece etrafındaki insanlarla paylaşmak için kullanmalıdır. Örneğin, yolda gördüğü, ilgisini çeken bir kediye işaret edebilir. Böylelikle, annesinin de dikkatini kedi üzerine yönlendirerek ilgisini onunla paylaşabilir.

38. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk işaret parmağını ilgi alanlarını gösterme amaçlı kullanıyorsa evet başarılı Çocuk işaret parmağını gösterme amacıyla hiç kullanmıyorsa sadece isteklerini elde etme amaçlı kullanıyorsa hayır başarısız

39. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 8. Çocuğunuz küçük oyuncaklarla (arabalar ya da küpler gibi) onları ağzına almadan, kurcalamadan ya da düşürmeden düzgün bir şekilde oynayabilir mi? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır.

40. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk arabaları işlevsel bir şekilde sürerek, çarpıştırarak; küpleri üst üste dizerek ya da köprü yaparak oynuyorsa evet başarılı Çocuk küçük oyuncaklarla bu şekilde oynamak yerine amaçsız bir şekilde sürekli ağzına sokuyorsa, sık sık elinden düşürüyorsa, işlevsel oynayamıyorsa hayır başarısız

41. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 9. Çocuğunuz bir şey GÖSTERMEK için size herhangi bir nesne getirir mi? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

42. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk ebeveynleriyle paylaşmak, onlara göstermek için hoşuna giden, ilgisini çeken bir nesneyi alıp ebeveynlerine getiriyorsa evet başarılı Örneğin, karaladığı herhangi bir kağıdı ya da ilgisini çeken renkli bir topu annesine getirebilir.

43. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk sadece isteğini elde etme amacıyla (Örneğin dışarı çıkmak için ayakkabılarını annesine getirebilir) ya da anlamsız bir şekilde hiçbir sebep olmadan nesneleri alıp ebeveynlerine getiriyorsa hayır başarısız

44. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Madde i- Görüşmeniz sırasında çocuk sizinle göz kontağı kurdu mu? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

45. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Çocukla etkileşiminiz sırasında sizinle normal gelişimde beklendiği gibi iletişim amaçlı (Bir şey istemek, onay vermek ya da ne yaptığınızı izlemek amacıyla olabilir) göz kontağı kuruyorsa evet başarılı Çocuğun iletişim amaçlı olmayan, boşluğa bakarmışcasına delip geçici bakışları varsa ya da hiç göz kontağı kurmuyorsa hayır başarısız

46. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Maddeii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ardından odanın diğer köşesindeki ilginç bir nesneyi gösterin ve “Aaa bak! Bir …… (oyuncağın adı) var.” deyin. Çocuğun yüzüne bakın. Çocuk işaret ettiğiniz şeyi görmek için odanın diğer tarafına bakıyor mu? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde işaret edileni göz ile takip etme becerisini sorgular.

47. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Uygulanışı: Değerlendirme yaparken çocuğun ilgisini çekebileceğini düşündüğünüz her türlü nesneyi kullanabilirsiniz. Kız çocukları için bebek, ayıcık, erkek çocuklar için araba seçeneklerden olabilir. • Belirlediğiniz nesneyi sizden ve çocuktan en az 1,5 metre uzakta olacak ve etrafında başka nesne olmayacak şekilde odanın bir köşesine yerleştirin.

48. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) • Çocuğun dikkatini size yoğunlaştırmasını sağlayın. Bunun için çocuğun karşısında diz çöküp göz kontağı kurmaya çalışabilir ya da çocuğu kucağınıza oturtabilirsiniz. • Daha sonra işaret parmağınızla odanın bir köşesine koyduğunuz nesneyi göstererek ve ismini söyleyerek “Aaa bak! Bir …… (nesnenin adı) var.” deyin.

49. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) İstenen davranış: Çocuğun işaret ettiğiniz nesneye bakması İstenmeyen davranış: İşaret ettiğiniz nesneye değil de işaret parmağınızın kendisine ya da başka bir yere bakması ya da yaptığınız aktiviteyle ilgilenmemesi Çocuğun işaret ettiğiniz nesneye mi yoksa parmağınıza ya da başka bir yöne mi baktığına dikkat edin.

50. CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Bu beceriyi test ermek için en az beş defa tekrarlamak gerekmektedir. Çocuk 5 denemenin en az ikisinde işaret ettiğiniz nesneye bakıyorsa  evet  başarılı