Tregu unik financiar dhe sistemi monetar Evropian Prof. dr. Besim Beqaj

1. Tregu unik financiar dhe sistemi monetar EvropianProf.dr. Besim Beqaj

2. Marrëveshja e Romës • CONTENTS • Treaty establishing the European Community as Amended by Subsequent Treaties: • Preamble • Part One. Principles (Arts. 1-7) • Part Two. Citizenship of the Union (Art. 8) • Part Three. Community Policies (Arts. 8-130) • Title I. Free Movement of Goods (Arts. 9-37) • Title II. Agriculture (Arts. 38-47) • Title III. Free Movement of Persons, Services and Capital (Arts. 48-73) • Title IV. Transport (Arts. 74-84) • Title V. Common Rules on Competition, Taxation and Approximation of Laws (Arts. 85-102) • Title VI. Economic and Monetary Policy (Arts. 102a-109m) • Title VII. Common Commercial Policy (Arts. 110-116) • Title VIII. Social Policy, Education, Vocational Training and Youth (Arts. 117-128)

3. Marrëveshja e Romës • Title IX. Culture (Art. 128) • Title X. Public Health (Art. 129) • Title XI. Consumer Protection (Art. 129a) • Title XII. Trans-European Networks (Art. 129b-d) • Title XIII. Industry (Art. 130) • Title XIV. Economic and Social Cohesion (Arts. 130a-e) • Title XV. Research and Technological Development (Arts. 130f-p) • Title XVI. Environment (Arts. 130r-t) • Title XVII. Development Cooperation (Arts. 130u-y) • Part Four. Association of the Overseas Countries and Territories (Arts. 131-6) • Part Five. Institutions of the Community (Arts. 137-208) • Title I. Provisions Governing the Institutions (Arts. 137-198e) • Title II. Financial Provisions (Arts. 199-209) • Part Six. General and Final Provisions (Arts. 210-248)

4. Kalimi nga TP në Tregun Unik • Rendësi të posaçme integrimi i tregut financiar • Vendet e kishin shumë të vështirë të humbin autonominë financiare • Integrimi financiar ka shkuar shumë me ngadalë • Ecuritë në ekonominë botërore ndikojnë në liberalizimin financiar • Kriza e dollarit dhe e naftës rikthejnë kontrollin e qarkullimit të kapitalit.

5. Kalimi nga TP në Tregun Unik • SHBA lëshojnë konvertibilitetin e dollarit në ari, prandaj në evropë hyjnë shumë dollarë spekulativ • BEE vendosë kursin e përbashkët rrëshqitës të valutave evropiane ndaj dollarit • Kriza e naftës rikthen kontrollin devizor

6. Tregu unik – Marrëveshja e Romës • Shkaqet kryesore • BEE duhet të mbrohet nga ndikimet e çrregullimeve të jashtme si dhe nga konkurrenca e SHBA dhe Japonisë • Vitet 80-ta shënojnë një ekspanzion të tregjeve financiare ndërkombëtare • Ndryshohet struktura e tregut financiar ndërkombëtar (currencyswap, interest rate swap, swap options) – shpejtohet qarkullimi i parasë dhe kapitalit • Swap – ndërkëmbim valutor – shitje e menjëhershme e valutës por me data të ndryshme levrimi. • Currency rate swap – kundërkëmbim i normës së interesit • Currency swap – ndërkëmbim valutor • Teknologjia e re mundëson këmbime anëmbanë botës brenda 24 orësh • BEE tenton të behët qendër e hapur dhe efikase e tregut financiar

7. Tregu unik financiar përmban: • Lirinë e qarkullimit të kapitalit • Bartja e vlerës nga një shtet në tjetrin • Lirinë e shërbimeve • Shërbimet e kryera me kompensimnga një shtet në tjetrin • Shërbimet financiare • Lehtësimet e pagesave • Ndërmjetësim rreth huazimit • shërbimet bankare, qarkullimi i letrave me vlerë, sigurimi • Lirinë e hapjes së ndërmarrjeve të vogla • Themelimi i ndërmarrjeve në shtetin tjetër • Këto liri realizohen në tregun unik financiar dhe kjo nënkupton se secili qytetar i BEE mund të investojë si rezident në shtetet e BEE.

8. Sistemi monetar Evropian • Një decenie e unionit doganor ve në pah çrregullime të shpeshta monetare të cilat ndikonin në bashkëpunimin ekonomik. • 1970 marrëveshja për union të vërtetë monetar i cili duhej të realizohej deri në vitin 1980. • Unionin monetar do te shpejtojë integrimin e unionit ekonomik. • Pas këtij vendimi vie deri tek zgjerimi i BEE dhe thellimi i krizës monetare ndërkombëtare që edhe ndikon në shtyerjen e vendosjës së unionit monetar për një periudhë të gjatë. • Meqënëse kjo nuk funksionoi në afat të shkurtës u mor vendimin për Sistemin Monetar Evropian (SME) • Edhe me tutje ka probleme për transferimin e sovranitetit nacional në sferën e politikës monetare në organet e përbashkëta të BEE.

9. Formimi dhe zhvillimi i SME • Konferenca e Hagës në dhjetor të 1969 parashihet ideja për formimin e unionit ekonomik • Fazat e realizimit: • Konsultimet paraprake për masat e politikës ekonomike • Standardizimi fiskal dhe harmonizimi i tatimeve • Harmonizimi i buxheteve nacionale • Vendosja e procedurës për rregullimin e marrëdhenieve me organeve të BEE • Eliminimin e kufizimeve devizore dhe i barrierave për qarkullimin e kapitalit • Standardizimi i instrumenteve të politikës monetare me rolin aktiv të Guvernatorëve të Bankave Qendrore

10. Raporti i Vernerit • "Raporti i Vernerit“ • Ky dokument flet për domosdoshmërinë e unionit ekonomik dhe monetar • realizimi gradual-në formë të qarkullimit plotësisht të lirë të fuqisë punëtore, mallit, shërbimeve dhe kapitalit • pa kufizimin e konkurrencës dhe pa jobalansimet strukturale dhe rajonale

11. Politika e përbashkët monetare • Në sferën e politikës monetare është: • planfikimi i formimit të një mekanizmi unik monetar në kuadër të sistemit ndërkombëtar • që do të bazohej në konvertibilitetin e plotë të valutave • Eliminimi i fluktuimit të kurseve devizore • Krijimi i kushteve për aplikimin e njësisë së përbashkët monetare • Organizimi i Bankave Qendrore në nivel të BEE-së • Kompetencat: • politika monetare dhe kreditore • politika monetare ndaj vendeve jashtë Unionit • politika në tregun e përbashkët të kapitalit,qarkullimi i kapitalit • politika buxhetore dhe tatimore,si dhe • masat rajonale për zhvillimin e balansuar të Unionit

12. Koncepcionet e politikës së përbashkët monetare • koncepcioni i "monetaristëve" të cilët shrehnin interesat e Francës • insistimi në përcaktimin e kurseve fikse devizore në kuadër të BEE-së • kontrolli rigoroz i qarkullimit të kapitalit • Qëndrimi i “monetaristëve: • koordinimi dhe harmonizimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare- duhet të aplikohet vetëm në fazat e mëtejme të integrimit • koncepcioni i përfaqësuar nga "ekonomistët“ • shprehje e interesit të Gjermanisë • preferohet qarkullimi krejtësisht i lirë i kapitalit • koordinimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare • Qëndrimi i “ekonomistëve”: • vetëm në këtë mënyrë do të krijoheshin kushtet për vendosjen e kurseve fikse devizore

13. Fazat e bashkëpunimit monetar • Raporti i Vernerit - përpjekje drejt intensifikimit të integrimit monetar në kuadër të BEE-së • Qëllimi: në një periudhë të ardhme - të arrihet unioni monetar • Aktualizimi i integrimit monetar - për shkak të krizës së sistemit monetar ndërkombëtar • Përkrahja e procesit të integrimit monetar me qëllim të vendosjes së reformës së sistemit monetar ndërkombëtar • integrimi monetar - mjet për arritjen e unitetit politik në BEE • Faza e parë e bashkëpunimit monetar – 1972 • valutat e vendeve anëtare mund të këmbeheshin me devijime prej +- 2,25% • këmbimi i valutave kryesisht ishte i lidhur për dollarin • u formua Fondi Evropian për Kooperimin Monetar (EMCF) • embrioni i Bankës Qendrore Evropiane • detyra: rregullimi i mekanizmit valutor dhe aranzhmanet kreditore • Vendet anëtare pajtohen se për valutën e përbashkët mund të flitet vetëm pasi të përfundojë procesi i vendosjes së UME • Arrihet marrëveshja për veprim në kushtet jostabile të marrëveshjeve ndërkombëtare monetare

14. vendosja e aranzhmaneve që vendeve anëtare të BEE-së do t'i mundësojë: • koordinimin e politikës ekonomike • fiksimin e kurseve të tyre devizore deri në kufijt e lejuar nga ana e FMN-së • Ky aranzhman monetar krijoi hapësirën për aplikimin e skemës valutore të BEE-së • braktisja e Britanisë së Madhe, Italisë (1973), Francës (1974) • Nevoja për nxitjet reja në sferën e bashkëpunimit monetar • domosdoshmëria e marrjes parasysh të dallimeve strukturale dhe rajonale mes vendeve anëtare • Firencë 1977- ringjallje e koncepcionit të unionit monetar mes vendeve anëtare (Roy Jenkins) • propozohen masa të reja për forcimin e koordinimit afatshkurtër të politikës ekonomike mes vendeve anëtare • për përsosjen e tregut të përbashkët • Qëllimi: arritja e stabilitetit monetar në Evropë • Argumente ekonomike për përtërirjen e idesë mbi forcimin e bashkëpunimit monetar në kuadër të BEE-së:

15. Politika e përbashkët monetare - kushti themelor për zgjidhjen e problemeve kryesore ekonomike • zvogëlimi i dallimeve strukturale rajonale • ndihma rajoneve më pak të zhvilluara në disa vende anëtare • Propozohet Deklarata për formimin e Sistemit Monetar Evropian (6 -7 korrik 1978- Bremen) • Miratimi i Deklaratës nga Këshilli Ministror (15.12.1978,Bruksel)

16. Qëllimet dhe mekanizmat e SME-së • SME – është paramenduar si element fundamental i strategjisë së orientuar drejt zhvillimit ekonomik kontinuel dhe stabil • Sigurimi i punësimit të plotë, harmonizimi i standardit jetësor • Zvogëlim i dispariteteve rajonale në kuadër të BEE-së • Nxitje e procesit të integrimit evropian me ndikim në stabilizimin e marrëdhënieve ndërkombëtare ekonomike dhe monetare • Qëllimi kryesor i SME-së ishte: • vendosja e bashkëpunimit më të ngushtë monetar mes vendeve anëtare • valuta e përbashkët dhe udhëheqja e përbashkët monetare • shpejtimi i ecurisë drejt unionit monetar dhe zonës së stabilitetit monetar në Evropë

17. SME – është shprehje e përpjekjeve të përbashkëta për tejkalimin e kufizimeve • nevojë e vendeve anëtare për një kurs stabil devizor dhe harmonizimin e politikës monetare • Shndërrimi i Fondit Evropian për Kooperim Monetar - në Fondin Monetar Evropian • Përdorimi i njësisë valutore evropiane (ECU) • miratohet më 17 shkurt 1986 në Luksemburg • Motivet e formimit të SME-së janë: • Vendosja e kurseve devizore fleksibile shkaktoi pasiguri dhe moskënaqësi të përgjithshme • Kurset devizore karakterizoheshin me fluktuime të tepërta • Subjektet ekonomike humbën besimin në stabilitetin monetar • efekte negative në investime • Jostabiliteti i theksuar i dollarit amerikan • konvertimi masovik i dollarit në markën gjermane • marka gjermane i ekspozohet presioneve të forta për revalvim, e valutat tjera - për devalvim • lëvizjet e tilla- të papranueshme për Gjemaninë • kërcënohet zvogëlimi i eksportit dhe profitit • Gjermania – e motivuar për forcimin e bashkëpunimit monetar evropian • ofrimi i mundësisë reale për ndarjen e presionit artificial në markën gjermane me valutat e vendeve tjera evropiane

18. SME u vendos më 13.3.1979 • me përjashtim të Britanisë së Madhe, Norvegjisë • Greqia - nuk u pranua menjëherë në SME • Karakteristikat kryesore të mekanizmit të SME-së: • formë e bashkëpunimit monetar • si një aranzhman monetar mes vendeve evropiane • Parakushtet esenciale për integrimin e mëtejmë ekonomik mes vendeve të BEE-së: • Krijimi i zonës së stabilitetit në Evropë duhet bazuar në shpenzime dhe çmime fikse • zhvillimi ekonomik, zvogëlimi i dallimeve në shkallën e zhvillimit

19. Shkurt 1986 - vendet anëtare vendosën që të realizojnë tregun e brendshëm të përbashkët deri më 1992 • eliminimi i plotë i barierave në qarkullimin e mallit, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore • një hap përpara në zvhillimin e integrimit - në drejtim të ndërtimit të unionit ekonomik • Përsosja e mëtejme e SME-së • shndërrimin e tij në Union Monetar-pjesë e pandarë dhe e paevitueshme e Unionit Ekonomik

20. Humbja e sovranitetit nacional monetar • mundësisë që politika monetare të shfrytëzohet si instrument i politikës ekonomike nacionale • me krijimin e UME-së, pushtetet nacionale humbin një pjesë të mundësive që të udhëheqin politikën nacionale ekonomike • pushtetet nacionale humbin instrumentin kryesor për kontrollin e kërkesës • Politikën e UME-së do ta zbatojë SEBQ • do të ndryshonte edhe mekanizmi i koordinimit ndërkombëtar të politikave monetare dhe devizore

21. Përparësitë dhe dobësitë • Përparësitë e SME-së: • me aplikimin e valutës unike BEE avancon statusin e saj në tregun ndërkombëtar financiar dhe në marrëdhëniet monetare ndërkombëtare • valuta e BEE-së - njëra nga tri valutat më atraktive në botë • kontributi në pavarësimin monetar të vendeve evropiane • kursi i valutave evropiane ndaj dollarit • Dobësitë e SME-së janë: • nuk arriti t'i mbledhë të gjitha valutat e vendeve anëtare • nuk ishte tërheqës për vendet tjera anëtare që ishin jashtë SME

22. UNIONI MONETAR EVROPIAN (UME) • Procesi i formimit të UME- fillon nga viti 1979 me formimin e SME • Shtetet anëtare shpejtojnë procesin e ndërtimit të "tregut unik" • krahas "tregut unik" – krijimi i unionit ekonomik monetar dhe politik • Tendencë që BEE- të shndërrohet në një Union Evropian me të gjitha atributet ekonomike, politike dhe ushtarake të një superfuqie

23. Unioni Ekonimik si parakusht i Unionit Monetar • Elemente themelore të Unionit Ekonomik janë: • tregu unik i mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore • politika e konkurrencës dhe masat tjera për sigurimin e funksionimit normal të mekanizmave të tregut • politika e përbashkët ndaj ndryshimeve strukturale • harmonizimi i shkallës së zhvillimit në kuadër të BEE-së • koordinimi i politikës makroekonomike (rregullat e politikës buxhetore) 

24. Përmbajtja e Unionit Monetar Evropian (UME) • Unioni monetar nënkupton: • valutën unike • bankën qendrore dhe politikën monetare unike • krahas unionit ekonomik - edhe ate politik • UME-heqje dorë nga sovraniteti monetar e pjesërisht edhe nga ai politik • ndërtimit të unionit monetar duhet t’i paraprijë unioni ekonomik • gjatë aprovimit të vendimeve vlen parimi i subsidiaritetit,kjo d.m.th. se: • në organet e BEE-së barten vetëm punët të cilat më mirë kryhen në kuadër të BEE-së, se sa në instanca më të ulëta (kombëtare, rajonale apo lokale) • vendimet duhet marrë në një nivel sa më të afërt me qytetarët • Kompetenca e BEE është reziduale ndërsa ajo e vendeve – themelore • Rrespektimi i specificitetit të anëtarëve në aspektin ekonomik dhe në shkallën e inflacionit

25. Vendosja e UME-së dhe Sistemi Evropian i Bankave Qendror • qeverisja në sferën monetare • ruajtja e stabilitetit të çmimeve • vendosja dhe shfrytëzimi i instrumenteve të politikës monetare • Kushtet e domosdoshme për aplikimin e valutës unike: • stabiliteti i çmimeve - shkalla e inflacionit jo më shumë se 1,5% të mesatares së 3 vendeve anëtare me shkallë më të ulët të inflacionit • norma e kamatës - normat afatgjata të kamatës-më së shumti 2% mbi mesataren e normave të kamatës së 3 vendeve anëtare me normë më të ultë kamatore • deficiti i buxhetit - deficiti i buxhetit nacional nuk mund të jetë mbi 3% të bruto produktit shoqëror • borxhi publik - borxhet publike të gjithmbarshme- të mos kalojnë 60% të bruto produktit njëvjeçar të vendit; • stabiliteti i parasë - valuta nacionale të mos jetë e devalvuar në 2 vitet e fundit • divergjencat eventuale të kursit të saj- në suaza plus - minus 2,25%

26. Unioni monetar evropian • Kriteriumet e konvergjencës dhe Marrëveshja e Mastrihtit • lejohet mundësia diskrete e të drejtës së vendeve anëtare që t’i vlerësojnë kushtet për inkuadrimin në valutën unike • anëtare e UME-së mund të bëhej edhe vendi anëtar që nuk i plotësonte një ose dy kushte • nëse ai vend kishte realizuar përparim të dukshëm drejt plotësimit të tyre • Etapat e vendosjes së Unionit Monetar Evropian • UME është rezultat i procesit të integrimit ekonomik • Qarkullim i lirë i mallrave, njerëzve, shërbimeve dhe kapitalit • Valutë unike evropiane (ECU) • procesi i formimit të unionit monetar - kufizimi i sovranitetit monetar dhe atij politik • adaptimi psikologjik, politik dhe ekonomik • Etapat e realizimin të Unionit Monetar dhe Ekonomik: • Etapa e parë (1990- 1993) • Etapa e dytë (1994-1999) • Etapa e tretë (pas vitit 1999)