Rodzina w starożytnym Izraelu

1. Rodzina w starożytnym Izraelu

2. Małżeństwo • Biblia nie zna stany bezżennego, tak więc każdemu człowiekowi przeznaczone było małżeństwo • Małżeństwo w społeczeństwie izraelskim niosło ważne konsekwencje społeczne, oznaczając narodziny przyszłych spadkobierców rodu oraz całkowitą zmianę statusu kobiety, która w wyniki małżeństwa stawała się członkinią klanu męża • Akt ślubu legalizował i uświęcał przejście z jednej rodziny do drugiej • Narzeczona stawała się własnością przyszłego małżonka i pana – baal • Związek małżeński był w zasadzie poligamiczny, choć oprócz legalnych małżonek dopuszczano istnienie tak zwanych zon drugorzędnych, a nawet konkubin (należały one do rodziny tak długo, jak długo ich właściciel utrzymywał z nimi stosunki płciowe • W praktyce ogromna większość rodzin była monogamiczna

3. Małżeństwo • Poligamii hołdowała tylko bogata mniejszość; było to symbolem siły witalnej oraz oznaką znaczenia i wpływów politycznych i społecznych • Ojciec narzeczonej mógł zastrzec w umowie ślubnej liczbę kobiet, która wolno było posiadać przyszłemu zięciowi • Wybór małżonki był uświęcony tradycją: decydowała o tym w równej mierze cala rodzina mężczyzny, co on sam • W okresie koczowniczym dochodziło często do małżeństwa w obrębie tego samego klanu lub plemienia (mogła to być nawet przyrodnia siostra przyszłego męża-ten sam ojciec) • Bardzo wcześnie zakazano jednak małżeństw pomiędzy bratem i siostrą zrodzonymi z tej samej matki, a z biegiem czasu zakaz rozciągnięto na całe rodzeństwo, siostry przyrodnie, ciotki, wujów, synowe, szwagierki, macochy, teściowe itd. • Po osiedleniu w Kanaanie, a w szczególności po niewoli babilońskiej prawo zakazywało małżeństw mieszanych z cudzoziemcami

4. Małżeństwo • Prawo biblijne rozróżniało narzeczeństwo (irusim) i małżeństwo (nisuim) • Narzeczonym zostawało się wpłacając posag, bądź wiano, którego przyjęcie pozwalało narzeczonemu poważnie myśleć o małżeństwie • Formuła narzeczeństwa była ważna, bowiem wyraźnie określała status kobiety w domu jej przyszłego męża: od tego zależało, czy będzie małżonką, czy konkubiną • Małżeństwo uważano za zawarte z chwilą wpłacenia ojcu panny młodej następnego, jeszcze znaczniejszego wiana, traktowanego jako cena kupna lub odszkodowania za uszczerbek, którego doznał klan (rodzina), tracąc kobietę • Ślub mógł trwać nawet siedem dni, ceremonia była wyłącznie ustna, nie podpisywano żadnego dokumentu, nawet wiano wypłacano „na słowo”, z ręki do ręki • Z biegiem czasu zaczęto spisywać intercyzę, ale tylko po to, aby zapewnić kobiecie odszkodowanie na wypadek rozwiązania małżeństwa przez odesłanie jej do domu rodziców

5. Małżeństwo • Posag oznaczał w praktyce kupno, a cena, jaką płaciło się za kobietę, wyznaczała jej przyszłe miejsce w domu czy haremie; wiano panny młodej mogło być przedmiotem negocjacji czy może raczej przetargu poprzedzającego zawarcie małżeństwa • Ceremonię ślubną kończył orszak weselny, uczta i błogosławieństwa • Po skonsumowaniu małżeństwa starannie ustalano dziewictwo narzeczonej • Płodność stadła była oczywistym dowodem, ze małżeństwo jest udane i Bóg mu błogosławi • Cudzołóstwo, prostytucja, sodomia, homoseksualizm, kazirodztwo, współżycie z kobietą miesiączkującą było surowo zabronione • W przypadku mężczyzny o cudzołóstwie można było mówić tylko wtedy, gdy w grę wchodziła mężatka; stosunków z kobietą stanu wolnego nie zabraniano, należało się tylko z nią ożenić lub zrobić z niej swoją konkubinę • Prawo dopuszczało oddalenie kobiety przez męża; oddalenie musiało być poprzedzone napisaniem i wręczeniem kobiecie „listu rozwodowego” • Kapłani i prorocy potępiali praktykę oddalania, żądając, aby mąż pozostawał wierny kobiecie, którą wybrał na towarzyszkę życia

6. Rodzina • Rodzinę tworzyli wszyscy zrodzeni z tego samego ojca • Dom ojca stanowił najmniejszą jednostkę rodzinną; była to instytucja trwała i właściwie niezniszczalna – po śmierci głowy rodu powstawało tyle nowych domów ojca, ilu miał on synów • Miszpacha – ród, pokolenie – przechowywało żywa pamięć o założycielu rodu • Rodzina biblijna była endogamiczna, patrylinearna, związana z miejscem zamieszkania ojca, rozrośnięta, patriarchalna i poligamiczna • Dom ojca obejmował jego małżonki, konkubiny, matkę rodu, jej synów wraz z ich żonami i potomstwem, córki, które nie wyszły za mąż lub owdowiały, ale nie posiadały dzieci, które mogłyby je utrzymać oraz niewolników, sługi i domowników należących do rodziny • Do domu ojca należeli też jego bracia i siostry, którzy jeszcze nie osiągnęli pelnoletności

7. Rodzina • Hebrajczyk/Żyd żenił się przeważnie w osiemnastym roku życia, pierwsze dziecko miał w wieku dwudziestu lat, w trzydziestym szóstym roku życia był dziadkiem, a w pięćdziesiątym szóstym pradziadkiem • Pierworodny syn stawał się dziedzicem całego majątku, nawet jeśli później przyszli na świat jego młodsi bracia; brat miał pierwszeństwo dziedziczenia przed siostrą • Władza ojca rodu była absolutna – mógł nawet sprzedać własne dziecko w niewolę lub złożyć z niego ofiarę • Prawo Mojżeszowe co prawda nakazywało, aby ojciec wszystkie swoje dzieci traktował sprawiedliwie i nie faworyzował jednych kosztem drugich • Prawo nie przewidywało adopcji: więzy rodzinne i związane z tym prawo dziedziczenia gwarantowane były wyłącznie przez więzy krwi

8. Dziecko • Dziecko należało wyłącznie do matki, która troszczyła się o jego wychowanie i karmiła piersią, często nawet do trzeciego roku życia, a nawet dłużej • Odłączenie dziecka od piersi matki było dla całej rodziny okazją do uczty, po czym córka nadal pozostawała pod opieką matki, syn zaś przechodził pod władzę ojca i zaczynał przyswajać sobie zwyczaje obowiązujące mężczyzn w klanie • Najważniejszą troską klanu było wychowanie dziecka zdrowego i dobrze rozwiniętego, a rozwój fizyczny jest przez Biblię stawiany na równi z rozwojem intelektualnym • Królowie i możni zatrudniali preceptorów, zaś na naukę zawodu i odpowiednie wychowanie społeczne, moralne, religijne oraz intelektualne dziecka z ubogiej rodziny łożył cały klan • W Biblii aż roi się od porad pedagogicznych dla rodziców • Nauka była niemal wyłącznie pamięciowa, klan dbał także o wychowanie fizyczne, organizował przeszkolenie wojskowe, umożliwiał zdobycie zawodu • Uczniowie musieli opanować sztukę pisania, znać Prawo, obrzędy religijne, historię swego narodu i mądrość starców • Dzieci oprócz nauki znały też zabawę, której zadaniem było nieraz przygotowanie do przyszłych zadań, np. służby w wojsku, a także pracy, która wykonywał ojciec – zawód stanowił element dziedzicznej schedy, podobnie jak umiejętność gry na instrumencie, taniec, sekrety sztuki czy techniki