1 / 57

Skynjun, heili, boðefni, heilsa: Ný þekking um “nýja” barnið

Máttur tengslanna, Akureyri 3. október 2008. Skynjun, heili, boðefni, heilsa: Ný þekking um “nýja” barnið. Linn Getz, MD, PhD Trúnaðarlæknir, Landspítali og

javen
Download Presentation

Skynjun, heili, boðefni, heilsa: Ný þekking um “nýja” barnið

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. Máttur tengslanna, Akureyri 3. október 2008 Skynjun, heili, boðefni, heilsa: Ný þekking um “nýja” barnið Linn Getz, MD, PhDTrúnaðarlæknir, Landspítali og Dósent, Institutt for samfunnsmedisin og Allmennmedisinsk forskningsenhet, Norwegian University of Science and Technology

  2. Boðskapur í hnotskurn • Líkaminn er ekki líffræðileg “vél”! • Upplifanir okkar og tengsl við aðra virðast hafa djúpstæð áhrif á líkama okkar, alveg niður á lífeðlis- og lífefnafræðilegt plan. • Á síðastliðnum áratug hafa margar rannsóknir sýnt hvernig “existential” lífsskilyrði geta haft áhrif á þroska heilans og leiða til sjúkdóma og atferlisröskunar. • Mikilvægt er að reyna að fyrirbyggja óæskilega þróun. Ef skaðin er skeður, bendir margt til að styrkjandi samskipti bæti ástandið – einnig frá líffræðilegu sjónarmiði.

  3. Yfirlit Fyrsti Þáttur: Hugmyndafræðin Annar Þáttur: Vísindin (nokkur dæmi) Tvær “meta-analýsur”: Van Morrison (f. Belfast, 1945)

  4. “Van Morrison is a painfully introverted figure who rarely gives interviews and is often at a loss to explain his own lyrics.” - The Rolling Stone Encyclopedia of Rock & Roll, 2001 “The healing game” (1997) “Keep it simple” (2008)

  5. Fyrsti þáttur: Hugmyndafræðin

  6. “Vélræn” læknisfræðileg hugmyndafræði... René Descartes (1596-1650) • Líkaminn sem líffræðileg vél (“automaton”) - Umhverfi og tengsl við aðra ekki með í myndinni - Læknirinn skoðar - sjúklingurinn er skoðaður

  7. Dæmi http://www.adhd.is/default.asp?sid_id=26357&tre_rod=004|&tId=1

  8. “Orsakirnar eru líffræðilegar (e.t.v. genetískar)” – hvað þýðir það (ekki)? “Orsakir þunglyndis eru líffræðilegar” “Tónlist er eðlis-fræðilegt fyrirbæri”

  9. “Vélræn” læknisfræðileg hugmyndafræði ? René Descartes (1596-1650) • Líkaminn sem líffræðileg vél (“automaton”) - Umhverfi og tengsl við aðra ekki með í myndinni - Læknirinn skoðar - sjúklingurinn er skoðaður

  10. Við erum öll “100% líffræðilegar” verur - en þar með er sagan ekki öll sögð The “mind-body problem” Frjáls vilji? Máttur tengslanna... Hið “heilaga”?

  11. Hver er veruleiki drengsins? ...frá huganum til heilans (personal appraisal)...

  12. Hver er veruleiki drengsins? ...frá huganum til heilans (personal appraisal)... “Mig langar að læra að þjálfa hund!” “Pabbi (sem lamdi mig svo oft áður en við mamma fluttum út) var að kaupa sér alveg eins hund...” ?

  13. Psycho-nevro-endocrino-immunology: Hvaða ‘kerfi’ setur hugurinn af stað í líkamanum?

  14. Psycho-neuro-endocrino-immunology 1 • Nálgast og kynnast

  15. Psycho-neuro-endocrino-immunology 2 • Forða sér - flýja? • Adrenalín • Cortisol • “Inflammasjón” • Gefa skít í ?

  16. Psycho-neuro-endocrino-immunology 3 • Eða...? • (Bara drengurinn getur sagt okkur hvaða þýðingu ‘senan’ hefur fyrir hann...)

  17. 1. Jákvæð streita (positive stress) • Alveg nauðsynleg til að móta ‘karakter’ og sköpunarhæfileika...

  18. 2. “Þolanleg” streita (tolerable stress) • Streita sem getur skaðað þróun heilans ef stuðning vantar • Einhver traustvekjandi aðili þarf að vera með í myndinni • Einstaklingurinn verður að “ná sér á strik” á milli átaka • “Ég gat alltaf talað við afa” • Listamanna-reynsla...? (“The school of hard knocks”)

  19. 3. Skaðvænleg streita (toxic stress) • Viðvarandi “alarm” þar sem einstaklingurinn nær ekki að jafna sig (líffræðilega: “allostatic overload” • Virðist geta haft margvíslegar afleiðingar á þroska heilans og líkamans; “inflammation” í blóði (mælanleg interleukin, cortisól, o.s.frv.) • Örugglega misjafnt hversu viðkvæm við erum (erfðir skipta máli)

  20. Psycho-nevro-endocrino-immunology: Hvaða líkamleg ‘kerfi’ er um að ræða? Bornstein SR et al. Cell 2008 (in press) HPA axis Ónæmiskerfið, endotel o.fl. Áhrif á allan líkamann þar með talið heilann Autonomic nervous system

  21. Sálræn / hugræn upplifun Líffræðilegt ‘svar’ (spegilmynd af huganum) Elenkov IJ, Neurochemistry International 2007

  22. Underlying mechanisms of chronic detrimental stress:“Allostatic overload”: a model for chronic overtaxation of the body’s stress-response systems McEwen B, New England Journal of Medicine, 1998

  23. “The mystery of health” - Salutogenesis “Af hverju halda sumir heilsu við mjög erfiðar aðstæður, en aðrir ekki?” Kenning Aaron Antonovsky’s “Sense of coherence” (1987) The foundation for health (salus) seems to lie in an experience of - - Meaningfulness - Comprehensibility - Manageability

  24. Trust Betrayal Belonging and nourishment Isolation and neglect Respect Humiliation Care Leaving behind Honour and pride Guilt and shame ”Existential” upplifanir (sálrænar?), sem virðast hafa bein áhrif á allan líkamann, m.a. á þroska heilans Source: Anna Luise Kirkengen, 2005

  25. Traust Svik Að tilheyra og dafna Einmanaleiki og vanræksla Reisn Vanvirðing - niðurlæging Vernd og umhyggja Höfnun Stolt og heiður Sektarkennd og skömm ”Existential” upplifanir (sálrænar?), sem virðast hafa bein áhrif á allan líkamann, m.a. á þroska heilans Heimild: Anna Luise Kirkengen, 2005

  26. Hvernig getur fagfólk talað um þetta? (Það er alla vega ekki rökrétt að hugsa um ‘sálrænt’ áfall eða álag sem einangrað fyrirbæri) “Embodiment” “Embodied minds” “Mindful bodies” ...?

  27. Meta-analysis (1)Van Morrison : Soul Soul is a feeling, feeling deep withinSoul is not the colour of your skinSoul is the essence, essence from withinSoul is where everything begins Soul is what you’ve been throughWhat’s true for youWhere you going to What you’re gonna do - (2008) “I was educated by the school of hard knocks” Soul can be your station for the folk of your nationSomething that you wear with prideSoul can be your vision It’s not something that is hiddenIt’s not something that you want to hide…

  28. Annar þáttur: Vísindin

  29. Psycho-neuro-immunology: Hugur - heila/tauga - ónæmis/innkirtla-kerfin Brain, Behavior and Immunity, 2008

  30. Conclusion: ... Sem betur fer, tilheyra nú ágreiningsmál um það, hvort sálrænir prósessar geti haft áhrif á ónæmiskerfið nú sögunni til – þar eð vísindaleg sönnun liggur nú fyrir.”

  31. Þroski heilans í hnotskurn: “Samspil gena, upplifana og reynslu mótar arkitektúr heilans. Samskipti barns við mikilvæga fullorðna í lífi þeirra vega sérstaklega þungt í þessu ferli.” • Jack P. Shonkoff, professor of child health, Harvard: A science-based framework for Early Childhood Policy, Jan 2008

  32. ”… if a mother is stressed while pregnant, her child is substantially more likely to have emotional or cognitive problems, including an increased risk of ADHD, anxiety, and language delay.”

  33. Biol Psychiatry. 2008 Aug 8. Epub ahead of print Andlegt ofbeldi í formi niðurlægjandi orðalags foreldra virðst eitt og sér getað skaðað þroska heilans..... Mælanlegt með MRI

  34. Biol Psychiatry. 2008 Aug 8. Epub ahead of print

  35. Neuropsychiatry Clin Neurosci 2008; 20: 292-301 Preliminary evidence for sensitive periods in the effect of childhood sexual abuse on regional brain development. Andersen SL, Tomada A, Vincow ES, Valente E, Polcari A, Teicher MH. Department of Psychiatry, Harvard Medical School, Belmont, MA 02478, USA. Volumetric MRI scans from 26 women with repeated episodes of childhood sexual abuse and 17 healthy female comparison subjects (ages 18-22 years) were analyzed for sensitive period effects on hippocampal and amygdala volume, frontal cortex gray matter volume and corpus callosum area. Hippocampal volume was reduced in association with childhood sexual abuse at ages 3-5 years and ages 11-13 years. Corpus callosum was reduced with childhood sexual abuse at ages 9-10 years, and frontal cortex was attenuated in subjects with childhood sexual abuse at ages 14-16 years. Brain regions have unique windows of vulnerability to the effects of traumatic stress. Ofbeldi svo sem kynferðisleg misnotkun í æsku virðist geta skemmt heilann á mismunandi svæðum. Það fer m.a. eftir aldri og þroskastigi barnsins.

  36. J Pediatrics 2008 (in press)

  37. The ACE Study

  38. The Adverse Childhood Experience study(ACE) Kaiser Permanente California/CDC Atlanta Abuse: Emotional, Physical, contact Sexual Neglect: Emotional, Physical Household dysfunction: Mother treated violently Household substance abuse (alcohol or drugs) Household member in prison Household member was chronically depressed, suicidal, mentally ill, in psychiatric hospital Parental separation or divorce “ACE score”: the number of reported factors per individual (score 0-8)

  39. The ACE Study shows a clear dose-response relationship between adverse childhood events and future disease

  40. Ótímabær dauði Sjúkdómar ++ (líkamlegir og ‘andlegir’) “Áhættuhegðun” ‘Brengluð’ hugsun; flókin og erfið samskipti Röskun í þróun heila- og tauga-kerfisins - áhrif á allan líkamann ACE experiences

  41. Ný hugsun um orsaka-tengsl í skráningarkerfunum Kynferðisleg misnotkun í æsku ==> depurð og kvíði==> alcoholismus og lyfjamisnotkun ==> obesitas (offita með BMI > 30), ==> háþrýstingur, ==> sykursýki, ==> Slys (endurtekin smáslys) Dermatitis (eksem), hugsanlega vegna áfalla í æsku.

  42. Meta-analýsis 2: Máttur brenglaðra tengsla Van Morrison: Rough God goes riding Oh the mud splattered victimsHave to pay out all along the ancient highway Torn between half truth and victimisationFighting back with counter attacks It’s when that rough God goes ridingWhen the rough God goes glidingAnd then the rough God goes ridingRiding on in...

  43. Á siðustu árum hafa margar rannsóknir sýnt samband á milli “existential” niðurbrots, sjukdóma og dauða - ....And it’s a matter of survivalWhen you’re born with your back against the wall... ....Won’t somebody hand me a Bible, won’t you give me that number to call... Þekkingin um samband tilvistar (existence) og líffræði (biology) getur hjálpað okkur að sjá hvernig hlutirnir hanga saman og hvernig er hægt að vinna nánar úr málunum...

  44. Góðu fréttirnar eru… En ef þetta er svona – er þá eitthvað hægt að gera?

  45. “Change the mind and you change the brain”: Góð og skapandi samskipti geta mótað heila (og líkama...) - mælanlegt með MRI

More Related