BÖLGESEL PLAN, POLİTİKA VE TEHLİKELİ ATIK MEVZUATI Banu GÖZET

1. BÖLGESEL PLAN, POLİTİKA VE TEHLİKELİ ATIK MEVZUATIBanu GÖZET Çevre ve Orman Uzmanı

2. İÇERİK • AB ATIK MEVZUATI İLE ATIK YÖNETİMİNE İLİŞKİN ULUSAL MEVZUAT • AB ATIK MEVZUATININ TÜRK MEVZUATINA UYUMLAŞTIRILMASI ÇALIŞMALARI • MEVCUT DURUM ( ATIK MİKTARI VE BERTARAFI) • BÖLGESEL YÖNETİM PLANLARI

3. AVRUPA BİRLİĞİ ATIK YÖNETİM POLİTİKASI Özel Atık Grubu Atık Yağların Bertarafı (75/439/EEC) Titanyum Dioksit Endüstrisi Atıkları (78/176/EEC) Arıtma Çamuru (86/278/EEC) Pil ve Akümülatörler (91/157/EEC) Ambalaj ve Ambalaj Atıkları (94/62/EC) PCB/PCT’lerin Bertarafı (96/59/EC) Hurda Araçlar (2000/53/EC) Liman Kabul Tesisleri (2000/59/EC) Atık Elektrik , Elektronik Ekipmanlar (2000/95/EC and 2000/95/EC) Atık Çerçeve Mevzuatı Atık Çerçeve Direktifi (75/442/EEC) Atık Kataloğu (2000/532) Tehlikeli Atık Direktifi (91/689/EEC) Arıtma ve Bertarafa İlişkin Direktifler Evsel Atık Yakma (89/429/EEC & 89/369/EEC) Tehlikeli Atık Yakma (94/67/EC) Atıkların Yakılması (2000/76/EC) (repeals the 3 directives above) Atıkların Düzenli Depolanması (99/31/EC) Entegre Kirliliğin Önlenmesi ve Kontrolü (96/61/EC) Atıkların Taşınması Atıkların Sınırötesi Taşınması ve Kontrolü (Regulasyon 259/93)

4. AB ATIK POLİTİKASI Temel hedef ilkeler

5. AB ATIK POLİTİKASI

6. TÜRKİYEDE KATI ATIK MEVZUATI Basel Sözleşmesi (1994) Çevre Kanunu (2872-1983) (5491-2005)

7. Avrupa Birliği Mevzuatına Uyum Planı

8. TEHLİKELİ ATIK DİREKTİFİ Bilindiği gibi, Tehlikeli Atık Direktifi sanayiciyi doğrudan etkileyen direktiflerdendir. Bu direktifin (91/689/EEC) kilit hükümleri, birtakım altyapı uygulamalarını gerekli kılmaktadır. Bu hükümler, özellikle tehlikeli atıkların bilinçli bir biçimde işleme tabi tutulması ve yönetimiyle ilintilidir. Düzenli depolama, geri kazanım ve yakma tesislerinin teknik ve işletimsel ihtiyaçları göz önüne alındığında, bu direktife uyumun ciddi bir maliyeti olacağı anlaşılmaktadır.

9. TEHLİKELİ ATIKLARIN, TEHLİKELİ ATIK DİREKTİFİNE UYGUN OLARAK YÖNETİLMESİ İÇİN ARAÇ VE TEKNOLOJİLER • Modern sistemler kullanarak (depolar, araçlar, atölyeler, bakım ve onarım tesislerinin yanı sıra, aktarma istasyonları ve toplu nakil sistemleri) ayrıştırarak toplama, taşıma ve geçici depolama Atıkların geri dönüşümü, kaynağında geri kazanımı ve azaltılmasına yönelik tesisler Yakma ve depolama tesislerinde nihai uzaklaştırma Sanayicinin sorumluluğu

10. TEHLİKELİ ATIKLAR ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ MEVZUAT a) Yönetmelik Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (14.03.2005) (27.08.1995 tarihli Yönetmelik yürürlükten kalkmıştır.) b)- Tebliğ Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ (22.06.2005) Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği (2008/3) c)- Genelge Tehlikeli Atık Taşıma Genelgesi (2005/11) d) Uluslararası Taraf Olunan Basel Sözleşmesi: Ülkemiz Sözleşmeyi 22.05.1989 tarihinde imzalamış ve 22.06.1994 itibariyle taraf olmuştur. Bakanlığımız Yetkili otoritedir.

11. TEHLİKELİ ATIK ATIK ÖZELLİKLERİ H1-H14 • Tehlikeli Atık???? ATIĞIN KAYNAĞI ATIĞI ÜRÜNDEN AYIRAN KRİTERLER ATIK TEHLİKELİ ATIK TEHLİKELİ ATIK LİSTESİ A- ATIKLAR TEHLİKELİ BERTARF YÖNTEMİ EŞİK KONSANTRASYON M- ATIKLAR

12. ATIĞI ÜRÜNDEN AYIRAN KRİTERLER • Q1 Aşağıda başka şekilde belirtilmemiş üretim veya tüketim artıkları, • Q2 Standart dışı ürünler, • Q3 Son kullanım süresi geçmiş olan ürünler, • Q4 Dökülmüş, niteliği bozulmuş ya da yanlış kullanıma maruz kalmış olan maddeler (örneğin, kaza sonucu kontamine olmuş maddeler ve benzeri), • Q5 Aktiviteler sonucu kontamine olmuş ya da kirlenmiş maddeler (örneğin, temizleme işlemi atıkları, ambalaj malzemeleri, konteynırlar ve benzeri), • Q6 Kullanılmayan kısımlar (örneğin, bozuk piller ve bitik katalizörler ve benzeri), • Q7 Yararlı performans gösteremeyen maddeler (örneğin, kontamine olmuş asitler, kontamine olmuş çözücüler, bitik yüzey işlem tuzları ve benzeri), • Q8 Endüstriyel işlem kalıntıları (örneğin, cüruflar, dip tortusu ve benzeri), • Q9 Kirliliğin önlenmesi işlemlerinden kaynaklanan kalıntılar (örneğin, yıkama çamurları, filtre tozları, kullanılmış filtreler ve benzeri), • Q10 Makine/yüzey işlemleri kalıntıları (örneğin, torna atıkları, frezeleme kırıntıları ve benzeri), • Q11 Hammadde çıkarılması ve işlenmesinden kaynaklanan kalıntılar (örneğin, petrol sahası slopları, madencilik atıkları ve benzeri), • Q12 Saflığı bozulmuş materyaller (örneğin, PCB'lerle kontamine olmuş yağlar ve benzeri), • Q13 Yasa ile kullanımı yasaklanmış olan ürün, madde ve materyaller, • Q14 Sahibi tarafından artık kullanılmayan ürünler (örneğin, tarımsal, evsel, ofis, ticari ve market kalıntıları ve benzeri), • Q15 Arazi ıslahı ve iyileştirilmesi faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan kontamine olmuş madde, materyal ve ürünler, • Q16 Yukarıdaki kategorilerde yer almayan herhangi madde, materyal ve ürünler.

13. ATIĞIN KAYNAĞI • (01)        Madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar, • (02)        Tarım, bahçıvanlık, deniz ürünleri üretimi, ormancılık, avcılık ve balıkçılık, gıda hazırlama ve işleme sonucu ortaya çıkan atıklar, • (03)        Ahşap işleme, sunta ve mobilya üretimi, selüloz, kağıt ve karton üretiminden kaynaklanan atıklar, • (04)        Deri kürk ve tekstil endüstrisi atıkları, • (05)        Petrol arıtma, doğal gaz saflaştırma ve kömürün pirolitik işlenmesinden kaynaklanan atıklar, • (06)        İnorganik (organik olmayan) kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar, • (07)        Organik kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar, • (08)        Astarların (boyalar, vernikler ve vitrifiye emayeler) yapışkanlar, yalıtıcılar ve baskı mürekkeplerinin üretim, formülasyon tedarik ve kullanımından (İFTK) kaynaklanan atıklar, • (09)        Fotoğraf endüstrisinin atıkları, • (10)        Isıl işlemlerin atıkları, • (11)        Metal ve diğer materyallerin kimyasal yüzey işlemi ve kaplanması ve demir madeni dışındaki hidro-metalürjinin yol açtığı atıklar, • (12)        Metallerin ve plastiklerin biçimlenmesi ve fiziki ve mekanik yüzey işlenmesi atıkları, • (13)        Yağ ve sıvı yakıt atıkları (yenebilir yağlar, 05 ve 12 hariç), • (14)        Organik çözücüler, soğutucu ve itici gazların atıkları, • (15)        Aksi belirtilmemiş ise ambalaj maddeleri, absorbanslar, silme bezleri, filtre malzemesi ve koruyucu giysi atıkları, • (16)        Listede belirtilmeyen atıklar, • (17)        İnşaat ve yıkım atıkları (kirlenmiş alanlardan çıkartılan hafriyat dahil), • (18)        İnsan ve hayvan sağlığına ve/veya bu konulardaki araştırmalara ilişkin atıklar (doğrudan sağlığa ilişkin olmayan mutfak ve restoran atıkları hariç), • (19)        Atık bertaraf tesislerinin atıkları, saha dışı atık su arıtma tesislerinin ve insan tüketimi için ve endüstriyel kullanım için kullanılan su hazırlama tesislerinin atıkları, • (20)        Belediye atıkları (evsel atıklar ve benzer ticari, endüstriyel ve kurumsal atıklar) ayrı toplanmış kısımlar dahil.

14. TEHLİKELİ KABUL EDİLEN ATIKLARIN ÖZELLİKLERİ • H1 'Patlayıcı`: • H2 'Oksitleyici`: • H3-A 'Yüksek oranda Tutuşabilenler `: • H3-B 'Tutuşabilen`: • H4 'Tahriş edici`: • H5 'Zararlı`: • H6 ‘Toksik’: • H7 ‘Kanserojen’: • H8 ‘Korozif’: • H9 ‘Enfeksiyon yapıcı’: • H10 ‘Teratojenik’: • H11 ‘Mutajenik’: • H12 • Havayla, suyla veya bir asitle temas etmesi ile zehirli veya çok zehirli gazları serbest bırakan madde veya preparatlar. • H13 • Yukarıda listelenen karakterlerden herhangi birine sahip olan atıkların bertarafı esnasında ortaya çıkan madde ve preparatlar. • H14 ‘Ekotoksik’:

15. BERTARAF YÖNTEMLERİ. • (D3) Derine enjeksiyon (örneğin: pompalanabilir atıkların kuyulara, tuz kayalarına veya doğal olarak bulunan boşluklara enjeksiyonu ve benzeri), • (D4) Yüzey doldurma (örneğin: Sıvı yada çamur atıkların kovuklara, havuzlara ve lagünlere doldurulması ve benzeri), • (D5) Özel mühendislik gerektiren toprağın altında veya üstünde düzenli depolama( çevreden ve her biri ayrı olarak izole edilmiş ve örtülmüş hücresel depolama ve benzeri ), • (D8) (D3) ila (D12) arasında verilen işlemlerden herhangi biri ile bertaraf edilen nihai bileşiklere veya karışımlara uygulanan ve bu ekin başka bir yerinde ifade edilmeyen biyolojik işlemler, • (D9) (D3) ila (D12) arasında verilen işlemlerden herhangi biri ile bertaraf edilen nihai bileşiklere veya karışımlara uygulanan ve bu ekin başka bir yerinde ifade edilmeyen fiziksel-kimyasal işlemler (Örneğin: buharlaştırma, kurutma, kalsinasyon ve benzeri ), • (D10) Yakma, • (D12) Sürekli depolama (bir madende konteynırların yerleştirilmesi ve benzeri ), • (D15) (D3) ila (D12 ) arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar atığın üretildiği alan içinde geçici depolama (ara depolama tesisleri ve toplama işlemi hariç).

16. ATIK GERİ KAZANIMİŞLEMLERİ • GERİ KAZANIM İŞLEMLERİ • (R1) Enerji üretimi amacıyla başlıca yakıt olarak veya başka şekillerde kullanma, • (R2) Solvent (çözücü) ıslahı/yeniden üretimi, • (R3) Solvent olarak kullanılmayan organik maddelerin ıslahı/ geri dönüşümü ( Kompost ve diğer biyolojik dönüşüm süreçleri dahil), • (R4) Metallerin ve metal bileşiklerinin ıslahı/geri dönüşümü, • (R5) Diğer anorganik maddelerin ıslahı/geri dönüşümü, • (R6) Asitlerin veya bazların yeniden üretimi, • (R7) Kirliliğin azaltılması için kullanılan parçaların(bileşenlerin) geri kazanımı, • (R8) Katalizör parçalarının (bileşenlerinin) geri kazanımı, • (R9) Kullanılmış yağların yeniden rafine edilmesi veya diğer tekrar kullanımları, • (R10) Ekolojik iyileştirme veya tarımcılık yararına sonuç verecek arazi ıslahı, • (R11) (R1) ila (R10) arasındaki işlemlerden elde edilecek atıkların kullanımı, • (R12) Atıkların (R1) ila (R11) arasındaki işlemlerden herhangi birine tabi tutulmak üzere değişimi, • (R13) (R1) ila (R12) arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar atıkların stoklanması (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç).

17. TEHLİKELİ ATIK EŞİK KONSANTRASYONLARI • a) Parlama noktası ≤ 55 0C, • b) Yüksek seviyede zehirli olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %0,1 olması, • c) Zehirli olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %3 olması, • ç) Zararlı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %25 olması, • d) R35’e göre aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %1 olması, • e) R34’e göre aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %5 olması, • f) R41’e göre tahriş edici olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %10 olması, • g) R36, R37 ve R38’e göre tahriş edici olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %20 olması, • ğ) Kategori 1 ya da 2’de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddelerdeki toplam konsantrasyonun ≥ %0,1 olması, • h) Kategori 3’de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %1 olması, • ı) R60 ya da R61’e göre üreme yetisini azaltıcı olarak sınıflandırılan Kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun ≥%0,5 olması, • i) R62 ya da R63’e göre üreme yetisini azalttığı özelliği ile sınıflandırılan kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun ≥ %5 olması • j) R46’ya göre kalıtımsal değişikliklere yol açıcı olarak sınıflandırılan Kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun ≥ 0,1 olması, • k) R40’a göre kalıtımsal değişikliklere yol açıcı olarak sınıflandırılan Kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun ≥ 1 de olması

18. Amaç: Tehlikeli atıkların üretiminden nihai bertaraf edilmesine kadar çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanması Kapsam: Tehlikeli atıkların toplanması, tesis içinde geçici depolanması, ara depolanması, taşınması, geri kazanılması, nihai bertarafı ile ithalat ve ihracatına ilişkin yasak sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki teknik sorumluluklar TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ

19. GÖREV YETKİ VE SORUMLULUKLAR Bakanlılığın Görev ve Yetkileri (Ulusal ve Bölgesel Yönetim Planları Hazırlamak) Mülkü Amirlerce Alınacak Tedbirler Mahalli İdarelerce Alınacak Tedbirler Atık Üreticisinin Yükümlülükleri (Atık Beyan Formu, Tesis İçi Atık Yönetim Planı, Taşıma Formu) Bertaraf Edenin Yükümlülükleri (Atık Beyan Formu, Kütle-balans, Atık Yönetim Planı, Taşıma Formu) TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ

20. KİRLİLİĞİN ÖNLENMESİ SANAYİCİNİN SORUMLULUĞU KirliliğinÖnlenmesi Kaynak azaltılması Geri Dönüşüm Arıtma Bertaraf

21. Madde 9 Üreticinin Sorumlulukları (1): Atık üretimini en aza indir. Atık Beyan formunu (tür ve miktarını) Bakanlığa gönder. Üç yıllık atık yönetim planını bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren altı ay içinde hazırla. Valilikten onay al Atıklarını bu yönetmelikteki esaslara uygun olarak kendi imkanı ile veya kurulmuş lisanslı atık bertaraf tesisinde bertaraf et Atıkların fabrika sınırları içinde tesis ve binalardan uzakta beton saha üzerine yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz, emniyetli ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun konteynırlar içerisinde geçici olarak muhafaza et. ATIK ÜRETİCİSİNİN SORUMLULUKLARI

22. Üreticinin Sorumlulukları ATIK ÜRETİCİSİNİN SORUMLULUKLARI

23. TEHLİKELİ MADDE AMBALAJI ÜZERİNDEKİ SEMBOLLERDEN TANINABİLİR • Yanıcı • Patlayıcı • Zehirli • Tahriş edici • Korozif • Çevreye zararlı

24. Bertarafçının Sorumlulukları • Bakanlıktan Lisans almak ve lisans şartlarına göre çalışmak • Yıllık yönetim planlarını Bakanlığa sunmak • Tesise atığı kabul etmeden önce fiziksel ve kimyasal analiz yapmak • Acil durum için eğitimli personel bulundurmak • Atıkların taşınmasına ilişkin yükümlülükleri yerine getirmek • Atık üreticisi ile yaşanan anlaşmazlıkları 15 gün içinde ÇOB’a bildirmek • İşletmenin kapanması halinde kapanmadan 160 gün önce bildirmek • Kütle Balans tablolarını yıllık olarak İl Müdürlüklerine sunmak ve 5 yıl süreyle saklamak

25. İL MÜDÜRLÜĞÜNÜN SORUMLULUKLARI • İl sınırlarında atık yönetim planlarının mahalli çevre kurullarınca uygulanmasını sağlar • Kurulacak bertaraf tesislerinin yer seçimiyle ilgili başvuruları Bakanlığa iletir. • Ayda bin kilogramdan fazla atık üreten Atık üreticisine kendi alanlarında altı ay geçici depolamasına izin verir. • Atık taşıma formları ile ilgili olarak bu Yönetmelikle belirlenen işlemleri yerine getirir • Bu Yönetmelik kapsamına giren tesisleri tespit ederek Bakanlığa bildirir ve denetler • firmalara ve araçlara taşıma lisansı vermek, bu lisansı kontrol eder • her türlü acil önlemi aır • İl sınırları içinde bulunan atık ara depolama, geri kazanım tesisi ve/veya bertaraf tesislerinin Bakanlıkça verilen işletme lisansı belgelerindeki koşullar doğrultusunda işletilmelerini sağlar ve denetler. • Tehlikeli atık bertaraf tesisi kurulması için belirlenen yer mücavir alan dışında ise, bu yerin imar planına işlenmesini sağlar. • Atık üreticisinin hazırlamış olduğu atık yönetim planlarını onaylam • Üreticilerin göndermekle yükümlü olduğu atık beyan formunu değerlendirerek her yılın nisan ayında Bakanlığa gönderir • üç yıllık il tehlikeli atık yönetim planını hazırlayarak Bakanlığa rapor halinde sunar

26. Tehlikeli Atık Miktarı TOPLAM ATIK MİKTARI:1.2 MİLYON TON/YIL TUİK 2004

27. YAKMA VE DEPOLAMA - MEVCUT DURUM Lisanslı bertaraf tesisleri ve kapasiteleri

28. GENEL DURUM

29. GENEL DURUM??? Bakanlığımızdan Lisans almış işletmelerin sayısı Veriler: Kasım 2007

30. GENEL DURUM Lisanslı geri kazanım tesis sayısı ve toplam kapasiteler

31. GENEL DURUM

32. Çalışanlar* (1.000): < 1 1 - 3 3 - 10 10 - 30 30 - 100 100 - 300 > 300 * 10 veya daha fazla çalışanı olan Sanayi firmaları HAWAMAN Türkiye Çalışanlar / Şehir of waste-relevant industries Author: W. Denz Date: 2008-06-14

33. Atık (1.000 t/yıl): < 5 5 - 10 10 - 20 20 - 50 50 - 100 100 – 200 > 200 21 82 10 A2 81 83 42 90 A1 41 51 22 71 72 33 31 B2 52 B1 C2 63 61 32 62 C1 C3 42 328 35 6 172 25 13 2 30 134 93 4 30 63 7 105 4 23 39 37 8 7 44 25 16 49 HAWAMAN Türkiye Atık / Şehir First estimation (normalized) Author: W. Denz Date: 2008-06-14 NUTS2-Code XY

34. Atık (1.000 t/a): < 5 5 - 10 10 - 20 20 - 50 50 - 100 100 – 200 > 200 21 82 10 A2 81 83 42 90 A1 41 51 22 71 72 33 31 B2 52 B1 C2 63 61 32 62 C1 C3 NUTS2-Code XY

35. TEHLİKELİ ATIK BÖLGESEL YÖNETİM SİSTEMLERİ

36. PLANLAR ÇERÇEVESİNDE YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR Ön Lisans ÇED Sürecinde Ön ÇED aldı İnşaat aşamasınada Mahkeme Sürecinde Entegre bertaraf tesislerinin bölgesel planlamaya göre kurulacağı yerler ve durumları (2007)

37. İletişim Bilgileri • www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr • Telefon: 0 207 64 49 • Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Söğütözü cad. no:17/E Beştepe-Ankara