دكتر سيد مهدي ميرغضنفري پزشك، دكتري تخصصي فيزيولوژي عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش

2. دكتر سيد مهدي ميرغضنفري پزشك، دكتري تخصصي فيزيولوژي عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش رئیس هیات موسس انجمن تحقيقات طب سنتي ايران (دانشگاه علوم پزشكي تهران) عضو هیات مدیره انجمن علمی طب سنتی ایران (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) عضو شاخه تاریخ و مبانی گروه حکمت، طب اسلامی و سنتی (فرهنگستان علوم پزشکی) کارشناس صدا و سیما در حوزه طب سنتی ایران S.M. Mirghazanfari MD , PhD mirghazanfari@TUMS.ac.ir

3. دوره‌ آموزشیتوانمندسازی پزشکان عمومی سراسر کشوربا دانش «طب سنتی ایران» کلیات و مقدمات پیرامون طب سنتی و مکمل (تعاریف، تاریخچه مختصر، وضعیت موجود) آذر ماه 1392- تهران

4. منابع قابل استفاده

5. منابع قابل استفاده

6. منابع قابل استفاده

7. منابع قابل استفاده قانونچه چغميني (فارسي، عربي) خفی علایی اغراض الطبیه و المباحث العلائیه خلاصه الحکمه حفظ الصحه ناصری

8. منابع قابل استفاده

9. منابع قابل استفاده

10. منابع قابل استفاده

11. منابع قابل استفاده

12. منابع قابل استفاده NCCAM

13. نكات ضروري معرفي صحيح و علمي مكتب طب سنتي ايران پايه هاي نظري (فلسفه، واژه شناسي) تشابه واژه هاي قديم و رايج تطبيق مفاهيم طب سنتي با طب رايج

14. نمود طب سنتی و مکمل در طب رایج An East Indian medical system, derived from Persian medicine, practiced primarily in the Muslim community, also called “hikmat” Harrison - Principles of Internal Medicine 16th (2004) Edition: Vol 1, P 66-70 17th (2008) Edition: Vol 1, P 62-66 18th(2012) Edition: Vol 1, e2: Complementary, Alternative, and Integrative Medicine

15. Harrison - Principles of Internal Medicine 18th (2012) Edition: Vol 3, P 1912 – Figure 234- 6 نمود طب سنتی و مکمل در طب رایج Hemodynamic profiles in patients with Acute Heart Failure علائم: ادم بدن یا ریه، افزایش قطر وریدهای گردن، رال ریوی درمان: دیورتیک، وازودیلاتور   علائم: کاهش خونرسانی بافتی، انتهاهای سرد درمان: مایعات SVR: Systemic Vascular Resistance

16. پیشینه مکاتب عمده طبی • 8000ق.م: اولین شواهد طبی در میان شکارچیان ایران باستان (پل هایسن)؛ مزدیسنا، اوستا، ترتا، بئشه زه • شکل گیری روش ها و سنت های متنوع طبی در مناطق مختلف دنیا (انواع طب سنتی) • انتقال طب از ایران به یونان(سیریل الگود، پل هایسن) • 355-460ق.م: بقراط (طب یونانی) • 330ق.م: (حمله اسکندر، ورود مجدد طب به ایران) • 199-129م: جالینوس (رکود تدریجی طب در یونان (هنری زیگریست، پی یر روسو)) ؛ ترجمه به فارسی، جندی شاپور(242م) (نجم آبادی)؛395م: سقوط روم و آغاز قرون وسطی (دوره تاریک غرب مسیحی) • 636م: فتح بیت المقدس و مدرسه جندی شاپور ایران توسط اعراب مسلمان (انتقال طب به مسلمانان)؛ تاسیس بیمارستان بغداد توسط عباسیان (762م)، ترجمه به عربی، طب عربی (الگود، ادوارد براون، جرجی زیدان، نجم آبادی) • احيا و تكميل طب توسط ايرانيان مسلمان: تحشیه، تفسیر و دگرگونی؛ اکتشافات و اختراعات (دارو، روش و ابزار)؛ دانشمندانی چون رازی (قرن 9و10م) و بوعلی (قرن 10 و 11م) • انتقال طب سنتي ايران به هندوستان (نیر واسطی، سید ظل الرحمان، پل هایسن)

17. پیشینه مکاتب عمده طبی • 1078م: استیلای ترک ها بر بیت المقدس (آزار مسیحیان) • 1270-1095م: جنگ های صلیبی (افزایش تمدن، علم، ثروت و سلطه غرب) انتقال طب سنتي ايران به اروپا:ترجمه به لاتین (گوستاولوبون، براون) • قرن 14م: شکل گیری نهضت رنسانس (متون قدیمی یونان، ترجمه به لاتین، تعصبات مسیحی در برابر مسلمانان) (نجم آبادی، ویلیام دویت، جلال مصطفوی، گوستاولوبون) • 1453م: فتح قسطنطنیه (مرکز تمدن اروپا) توسط ترکان عثمانی (پایان قرون وسطی)، انقراض امپراطوری روم شرقی، مهاجرت دانشمندان به غرب اروپا (ایتالیا) • قرن 16م: اوج رنسانس (داوینچی، هاروی، پاراسلسوس(1541-1493م))، برهنگی، اومانیسم، صنعت چاپ (1457م)، علوم یونانی به جای علوم اسلامی، شکل گیری طب شیمیایی رایج (Allopathic) • ورود طب رايج به ايرانِ معاصر وطرد طب سنتي ايران از زادگاهش: نفوذ غرب در ایران دوره صفویه و قاجار (قرن های 18و19م)، دارالفنون، مریضخانه دولتی، پروانه طبابت(اویل قرن 20م) • 1970م: طب جایگزین ( Alternative medicine) • اوایل دهه 90 : طب مکمل (Complementary Medicineیا Complementary and AlternativeMedicine=CAM) • سالیان اخیر: طب تلفیقی یا فراگیر (Integrated Medicine )

18. طب مکمل (CAM) تعریف WHO : به مجموعه اي از روش هاي تشخيصي و درماني اطلاق مي‌شود كه با تفكر حاكم بر سيستمهاي بهداشتي رايجتفاوت كلي دارد. اغلب اين روشها تاريخچة بسيار طولاني و حتي چند هزار ساله دارند كه نياكان انسانها براساس دريافتها، باورها و تجربيات هر فرهنگي به آن دست يافته و به كار برده‌اند.

19. طب سنتی (TM) • تعاریف WHO: • 1978م: مجموعه تمامي علوم نظري و عملي كه در تشخيص طبي، پيشگيري و درمان بيماريهاي جسمي، ذهني يا ناهنجاريهاي اجتماعي به كار مي‌رود و به صورت گفتاري يا نوشتاري از نسلي به نسل ديگرانتقال يافته است. • 2000م: ‌طب سنتي واژه‌اي كلي است كه هم به سيستمهاي طب سنتي مانند طب سنتي چين، آيرووداي هند و طب يوناني ـ عربي و هم به انواع مختلف طب بومي اطلاق مي‌شود. درمانهاي طب سنتي شامل دارو درماني ( استفاده از گياهان دارويي، اجزاء حيواني و معدني) و روشهاي غير دارويي( مانند طب سوزني، ماساژ، درمانهاي روحي رواني) مي‌باشد. در مجموع شامل كليه اقدامات بهداشتي، رويكردها، اطلاعات و باورهايي كه به اشكال مختلف دارويي و غير دارويي، برايحفظ سلامتيو همچنين درمان، تشخيص و پيشگيري از بيماريها به كار مي‌روند. در صورتيكه اين اعمال جزئي از سنت يك كشور يا در بطن سيستم خدمات پزشكي رسمي آن كشور نباشد واژه‌هاي مكمل، جايگزين، غير‌متعارف يا موازي به كار مي‌رود. • طب سنتی: آفریقا، آمریکای لاتین، آسیای جنوب شرقی، کشورهای غرب اقیانوس آرام • طب مکمل: اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا نکات مهم: مکتب و روش درمانی، اشتقاق مکاتب از یکدیگر، طب مردمی (Folk medicine)، نام کشور نام دقیق: طب یونانی، طب عربی، طب اسلامی، طب سنتی ایران (Traditional Iranian Medicine)

20. انواع مطرح طب مکمل • بیش از 150 مکتب و روش درمانی • ترمینولوژی های اختصاصی هر مکتب و اصالت آن ها • مهم ترین (معروف ترین) شاخه ها: • هومیوپاتی (Homoeopathy) • ماساژدرمانی (Massage therapy): دلک • رایحه درمانی (Aromatherapy): روغن های فرار • کایروپراکتیک (Chiropractic): فقرات، مفاصل و عضلات • رفلکس درمانی (Reflexology) • یوگا (Yoga): ریشه در آیورودا، ذهن و جسم • طب سوزنی (Acupuncture): نقاط و کانال های انرژی • طب معنوی (Spiritualism) و دعا درمانی (therapeutic prayer) • طب گیاهی (Herbal Medicine) • عنبیه شناسی (Iridiology) • طب سنتی (Traditional Medicine=TM)

21. سازمان جهانی بهداشت • حوزة قارة آمریکا (AMR): 48 کشور، جمعیت کل > 850 میلیون نفر • بومی> % 40 : بولیوی، اکوادور، گواتمالا،پرو • % 20-5 بومی: بلیز، شیلی، السالوادور، گویان، هندوراس، مکزیک، نیکاراگوآ، پاناما، سورینام • % 5 > بومی: برزیل، ایالات متحدة آمریکا، اروگوئه و ونزوئلا • حوزة قارة اروپا (EUR): 51 کشور: 25 کشور عضو اتحادیة اروپا • حوزة قارة آفریقا (AFR) • حوزة آسیا: • حوزة آسیای جنوب شرقی (SEAR): 5 میلیون کیلومتر مربع؛ برونئی، کامبوج، اندونزی، لائوس، مالزی، میانمار، گینة نو، فیلیژین، سنگاپور، تایلند، تیمور شرقی، ویتنام • حوزة شرق مدیترانه (EMR): 22 کشور: افغانستان، بحرین، جیبوتی، مصر، ایران، عراق، اردن، کویت، لبنان، لیبی، مراکش، عمان، پاکستان، فلسطین، قطر، عربستان سعودی، سومالی، سودان، سوریه، تونس، امارات متحدة عربی، یمن

22. جایگاه CAM در جهان • وضعيت اجتماعي و خدمات: ميزان مراجعة مردم براي استفاده از طب مكمل، تعداد ویزیت ها، ميزان فعاليت پزشكان و درمانگران تجربي، میزان مصرف فرآورده ها، پر مراجعه ترین رشته های طب مکمل، شایع ترین بیماری های تحت درمان با طب مکمل • حمايت هاي دولتي: قوانين دولتي، استراتژي هاي ملي، بيمه ها، مراكز خدماتي یا ارائة دارو • وضعيت اقتصادي:بودجه ها و هزينه ها، خريد و فروش فرآورده ها و ابزار، مبلغ ویزیت ها، صنایع وابسته • وضعيت علمي: تعداد دانشگاه ها و مراكز آموزشي، انجمن ها، مراكز تحقيقاتي، همايش ها، مقالات

23. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان استفاده مردم ازخدمات طب سنتی و مكمل حداقل يك بار در سال (% جمعیت) • آمریکا: 42 • یک نفراز هر سه نفر (مجله پزشکی نیوانگلند) • کانادا: 70 (2008 : 73-42) • اروپا • ایتالیا (2001): 24 (بزرگسالان) • انگلستان (2001): 12/5(%90 تمایل به استفاده مجدد). %70 قبول دارند. • آلمان: 77 (1992: 30-20 ؛ 2002: 41-26) • فرانسه (2002): 75 • دانمارک (1987: 23 ؛ 2000: 43/7) • بلژيك: 31

25. in the USA

26. in the USA

27. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان استفاده مردم ازخدمات طب سنتی و مكمل حداقل يك بار در سال (% جمعیت): • آفریقا • اتیوپی، بروندی: 90 • بورکینافاسو، کنگو، آفریقای جنوبی: 80 • بنین، غنا، مالی، روآندا: 70 • تانزانیا و اوگاندا: 60 • آسیا:80- 70 • هند، پاکستان: 70 • روسیه: 70-60 • ژاپن (2004): 65/6 • اندونزی (1995): 53-24 • ایران: در ادامه • استراليا: 48 (2007: یک چهارم جمعیت)

28. در ایران • تحقیقی در سال 1382 با هدف تعیین میزان آگاهی و استفادة مردم ایران از طب مکمل: 4123 نفر از افراد بالای 15 سال ؛ 83/2درصد حداقل از یکی از روش های طب مکمل آگاهی داشتند. • میزان آگاهی از هر یک از روش های مطالعه به ترتیب عبارت بودند از: طب گیاهی (75/6درصد)، طب سوزنی (43/6درصد)،هیپنوتیزم (39/2درصد)، انرژی درمانی (28/1درصد)، یوگا (22/1درصد)، مراقبه (5/3 درصد) و هومیوپاتی (4/1درصد). • 42/2درصد از جمعیت تحت مطالعه از یکی از روش های طب مکمل استفاده کرده بودند. • میزان استفاده از هرکدام از روش ها به ترتیب اولویت استفاده از آنها عبارت بودند از: طب گیاهی (38/4درصد)، انرژی درمانی (3/4درصد)، یوگا (3 درصد)، طب سوزنی (2/7درصد)، مراقبه (1/3درصد)، هیپنوتیزم (1/2درصد) و هومیوپاتی (0/4درصد)

29. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان پر مراجعه ترین رشته های طب مکمل • آمریکا: گیاهان دارویی > کایروپراکتیک (2001= 10 تا 15٪ از کل جمعیت) • کانادا (2005): کایروپراکتیک > ریلکسیشن > ماساژ > دعا درمانی > گیاهان دارویی • اروپا: هومیوپاتی > گیاه درمانی > درمان آنتروپوسوفیک > ناتروپاتی > طب سنتی چین (از جمله طب سوزنی) > استئوپاتی > کایروپراکتیک • آلمان (2002):ناتروپاتی (شامل گیاهان دارویی > طب سوزنی > هومیوپاتی > درمان های تغذیه ای > تکنیک های ماساژ > ریلکسیشن • ایتالیا: هومیوپاتی (%5 = 3 میلیون نفر) > طب سوزنی > طب گیاهی > انرژی درمانی > آنتروپوسوفیک > کایروپراکتیک • انگلستان: طب سوزنی > رایحه درمانی > کایروپراکتیک > هومیوپاتی > هیپنوتراپی > درمان های گیاهی > استئوپاتی > بازتاب درمانی • فرانسه:هومیوپاتی > طب سوزنی > داروهای گیاهی > آب درمانی > کایروپراکتیک > تالاسوتراپی > استئوپاتی > ایریدولوژی • هومیوپاتی: 16٪ در1982  29٪ در 1987  32٪ در 1992 • بلژيك:شیاتسو • هلند:هومیوپاتی > گیاه درمانی > کایروپراکتیک > طب سوزنی > رژیم درمانی > آنتروپوسوفیک . شیاتسو

30. in the USA- 2007 وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان

31. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان in the USA- 2007

32. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان پر مراجعه ترین رشته های طب مکمل (ادامه) • آفریقا: داروهای گیاهی (80٪) > درمان های معنوی (13٪) > درمان های دستی مانند ماساژ درمانی (5٪) > هومیوپاتی و کایروپراکتیک (کمتر از 1٪) • آسیا • روسیه: طب بومی روسیه (folk) = % 70-60 • چین: TCM = %50 – 30 • ژاپن (2001): کمپو (% 70) > کایروپراکتیک، رایحه درمانی، هومیوپاتی، درمان با چشمه های آب معدنی، آیورودا، هیپنوتیزم، گُل درمانی، تالاسوتراپی، داروهای گیاهی، کی گونگ، رژیم درمانی، مدیتیشن، هنر درمانی و دعا درمانی • اندونزی (1995): گیاهان دارویی = % 50 • ویتنام: طب سنتی ویتنام = طب بومی ویتنام (folk) + طب گیاهی + طب چینی و سوزنی • هند: آیورودا = % 71 > یوگا، طب یونانی، سیدها، هومیوپاتی (AYUSH) • پاکستان: طب یونانی > هومیوپاتی > گیاه درمانی > درمانگری معنوی • ایران : در ادامه • استراليا (2007): طب چینی ( 2/8 میلیون مشاورة سالانه ) > کایروپراکتیک، استئوپاتی، طب سوزنی = % 25

33. پر مصرف ترین روش های طب مکمل در ژاپن

34. توزيع فراواني استفاده از روش هاي مختلف طب مکمل / سنتي به طور کلی و در طی یک سال (1387) در تهران- حجم نمونه: 6148 نفر

35. ويژگي های زمينه ای، سطح تحصیلات و چگونگی یادگیری عطاری در بین 206 نفر از عطاران شهر تهران (1385- 1384) عطاری ها • بیش از 6000 عطاری در سطح کشور • مطالعاتی در تهران: جامعه عطاران از میانگین سنی بالایی برخوردار نبوده و، 40% آنان زیر 40 سال سن دارند. حداقل سواد آنان نیز در 60% موارد دیپلم و بالاتر بوده،طوریکه 20% عطاران تحصیلات دانشگاهی داشتند و تنها 8% آنان بی سواد بودند. 64% عطاران اطلاعات خوبی راجع به گیاهان سمی دارند، ولی 36% باقی مانده، اطلاعات مناسبی در این زمینه خطرساز و مشکل آفرین ندارند. نحوه تجویز داروهای گیاهی معمولاً به صورت شفاهی و بر حسب تجربه عطار می باشد. امتياز پاسخ دهندگان به تفکيک حيطه مورد بررسی در عطاران شهر تهران

36. حجامت • در سال 1382، 4 میلیون مورد و در سال1385،5 میلیون مورد حجامت در کل کشور انجام گرفته است. • در مطالعه ای که جهت بررسی رضایت­مندی بیماران مراجعه کننده به مرکز درمانی صورت گرفته است، 81% از بیماران تاثیر حجامت را در بهبود بیماری خود زیاد(41/8 %) و بسیار زیاد (40/5 %) ذکر کرده‌اند. بیشترین علت مراجعه نیز سردردهای شدید بوده و طول مدت بیماری اکثریت آنان (45/6%)،بیش از چهار سال بوده است • در مطالعه ای که بر روی 150 نفر از پزشکان استان چهار محال و بختیاری جهت ارزیابی میزان آگاهی آنان نسبت به حجامت صورت گرفته است، تنها 34% پزشکان آگاهی خوب و بسیار خوبی در این مورد داشتند.

37. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان شایع ترین بیماری های مراجعه کننده به طب مکمل • آمریکا: در ادامه • کانادا: سیستم عضلانی- اسکلتی و بافت همبند • اروپا • آلمان (2005): سرفه و سرماخوردگی ( % 24/6) > اختلالات گوارشی ( % 15/3) > بیماری های قلبی- عروقی ( % 14/3 ) > اضطراب و بی خوابی ( % 11/8) > درد ( % 7/6) = بیماری های ادراری- تناسلی (% 7/6) • فرانسه: بیماری های مزمن (% 54) > بیماری های کم اهمیت مانند سرماخوردگی (% 49)، پیشگیری از بیماری و ارتقاء سطح سلامت (% 17) > بیماری های خطرناک مانند سرطان (% 3) • آفریقا: ایدز و عفونت های فرصت طلب، بیماری های اسهالی، عفونت های دوران کودکی، بیماری های دستگاه تناسلی، آسم، مشکلات معدی- روده ای، دیابت، پرفشاری خون، آنمی سلول داسی شکل، بیماری های روانی و تشنج • آسیا: • آسیای جنوب شرقی: بیماری های مزمن پوستی، متابولیک و روانی

38. in the USA- 2007

39. in the USA- 2007

40. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان تعداد ویزیت های طب سنتی و مکمل • آمریکا: • - 1978: 130 میلیون ویزیت کایروپراکتیک (9 الی 10 میلیون نفر) • % 72 پزشکان طب رایج از استفاده از درمان های مکمل توسط بیمارانشان آگاه نبودند. • % 61/5 بیماران، پزشک طب رایج خود را از مصرف داروهای طب مکمل مطلع نمی کردند. • آسیا • چین: سالانه % 33/4درصد از ویزیت های سرپایی ( 1/03 میلیارد ویزیت) • ژاپن: % 78/9 بیماران، پزشک طب رایج خود را از مصرف داروهای طب مکمل مطلع نمی کردند. تعداد ویزیت ها در سیستم طب مكمل و پزشکی رایج در آمریکا بين سالهاي 1990 تا 1997(مجله پزشکی نیوانگلند)

41. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان ميزان فعاليت پزشكان و درمانگران در عرصه طب مکمل • آمریکا: • حدود 50 هزار درمانگر مجرب ماساژ درمانی (45 میلیون جلسة یک ساعتة درمانی در سال) • حدود 50 هزار درمانگر انرژی درمانی (18 میلیون جلسة درمانی در سال) • > 45000 کایروپراکتر دارای مجوز ؛ 1993 • 32000 پزشک استئوپات (> % 60 = پزشک عمومی) ؛ 1993 • > 12000 متخصص طب سوزنی و 3000 پزشک آلوپات دوره دیده طب سوزنی • > 1000 پزشک ناتروپات • بولیوی: 1600 درمانگر طب مکمل و سنتی • نیکاراگوآ: 2500 درمانگر • کانادا (2005): فعالیت رسمی: 10000 ماساژ تراپیست، >6000 کایروپراکتر، 2000 درمانگر طب سوزنی، 900 ناتروپات، 250 پزشک طب چینی • اروپا • آلمان (2005): 10٪ کل پزشکان (30000 نفر) در زمینة شاخه ای از طب مکمل آموزش دیده اند: 13000 پزشک ناتروپات، > 12000 متخصص درمان های دستی (کایروپراکتیک و ...)، 4500 پزشک هومیوپات، حدود 1000 پزشک متخصص آنتروپوسوفیک. حدود 18000 درمانگر غیر پزشک (هیل پراکتیکر)-- % 70 پزشكان عمومي در نسخه هاي خود داروي گياهي نيز تجويز مي‌كنند. • ایتالیا: 5000 نفر از پزشکان طب رایج؛ 1300 نفر از آن ها: طب سوزنی ؛ 2001 • انگلستان: • حدود 50000 درمانگر؛ 10000 نفر آن ها فاقد مدارک رسمی (1999) • 1300 کایروپراکتر (2001) • حدود 12000 مطب و مرکز پزشکی مکمل در مقایسه با 29000 پزشکان عمومی- خانوادگی (1986) • اغلب درمانگران طب مکمل فاقد مدرک آکادمیک هستند. (2000 نفر در سال 1987بدون مدرک دانشگاهی)

42. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان ميزان فعاليت پزشكان و درمانگران در عرصه طب مکمل (ادامه) • آفریقا: تعداد درمانگران طب سنتی چند برابر تعداد پزشکان طب رایج • تانزانیا (1982) بین 30000 تا 40000 نفر درمانگر طب سنتی، 600 نفر پزشک طب رایج • غنا: یک پزشک برای 20000 نفر جمعیت و یک درمانگر طب سنتی برای 200 نفر جمعیت • موزامبیک: یک پزشک برای 50000 نفر جمعیت و یک درمانگر طب سنتی برای 200 نفر جمعیت • آسیا • بنگلادش: 56000 درمانگر رسمی • هند (2007): تعداد کل درمانگران: 725000 نفر: 454000 درمانگر آیورودا، 218000 درمانگر هومیوپاتی • اندونزی: 281500 درمانگر جامو • میانمار: 8000 درمانگر رسمی • مالدیو: 1000 درمانگر رسمی • سریلانکا: 1100درمانگر رسمی • نپال: 4000 درمانگر رسمی آیورودا • تایلند: 37000 درمانگر طب سنتی تای • ژاپن (2001): تمام پزشکان از کمپو به عنوان طب مکمل استفاده می کنند (96٪). • چین: تعداد 213919 پزشک سنتی و 18304 داروساز سنتی • روسیه: 40000 نفر فعالیت در عرصه طب مکمل: حدود 2000 پزشک متخصص رفلکسولوژی، 1000 پزشک متخصص درمان های دستی (کایروپراکتیک)، 5000 نفر درمانگر رسمی طب عوام، پزشکان متخصص طب سوزنی > 1000 نفر

43. وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان بیماری های خاص مراجعه کننده به طب مکمل

44. حمايت هاي دولتي از طب مکمل • آمریکا: • 1993: تاسیس ادارة طب جايگزين (Office of Alternative Medicine) در سازمان ملي سلامت آمريكا (NIH) 1996 : مركز همكاري با سازمان جهاني بهداشت در زمينة طب سنتي 1998: ارتقاء به NCCAM 1999: تبدیل به بيست و پنجمين مركز مستقل NIH2005: ارائه برنامه راهبردی تحت عنوان "گسترش افق هاي مراقبت سلامت براي سال هاي 2009- 2005 ”  2007: راه اندازی سرويس مشاورة طب فراگير در مركز كلينيك NIH • مارس 2000: تشكيل كميسيوني در كاخ سفيد براي بررسي روش هاي شناخت و دستيابي به طب مكمل و اولويت هاي پژوهشي و آموزشي ، انتشار در 2002 • پانزده کشور دارای بخش یا واحد دولتی مربوط به TCAM در محدودة وزارت بهداشت می باشند. • وجود انجمن های تخصصی در زمینة هومیوپاتی، طب سوزنی و گیاه پزشکی در تمام کشورهای این حوزه به جز جمهوری دومینیکن و سورینام • صدور مجوز رسمی: ناتروپاتی در 13 ايالت، ماساژ درمانی در 33 ایالت، هومیوپاتی در 15 ایالت، طب سوزنی در 33 ایالت و طب شرقی در 3 ایالت • بیمارستان های ارائه دهندة CAM : از 8٪ در سال 1998 به 27٪ در سال 2005 • اغلب بيمه ها، CAM را به طور كامل پوشش نمي دهند (ميزان پوشش متفاوت در ايالات مختلف آمريكا)؛ كايروپراكتيك، طب سوزني، ماساژ درماني، بيوفيدبك و ناتروپاتي تحت پوشش بيمه مي باشند. • در آمریکای شمالی، 10 کلینیک و یک بیمارستان آیورودا وجود دارد که بین سال های 1985 تا 1994، 25 هزار مراجعه داشته اند • کانادا: • درمان به روش کایروپراکتیک در تمام ایالت ها و ماساژ درمانی، ناتروپاتی، طب سوزنی و طب چینی نیز در برخی ایالت های کانادا قانونی است. • درصد پوشش توسط بیمه: کایروپراکتیک 75٪ ، ماساژ درمانی٪ 36 ، طب سوزنی ٪ 41

45. حمايت هاي دولتي از طب مکمل - ادامه • اروپا • فعالیت در زمینة TCAM تنها محدود به پزشکان طب رایج: کشورهای فرانسه، قرقیزستان، لاتوِیا، لیتوانی، لوگزامبورگ، لهستان، رومانی، صربستان، مونته نگرو، اسلووانی و اسپانیا. در فرانسه درمانگران غیر پزشک، تحت تعقیب قانونی قرار می گیرند. • فعالیت های درمانگران غیر پزشک غیر قانونی نیست (همراه با محدودیت): انگلستان، بلژیک، مجارستان، قزاقستان، هلند، تاجیکستان، اوکراین، ایرلند شمالی • ترکیبی از دو سیستم فوق: سوئد، فنلاند و دانمارک • وجود کمیته یا دپارتمان مخصوص TCAM در داخل وزارت بهداشت: انگلستان، روسیه، دانمارک، گرجستان، لهستان، اسلووانی، اوکراین • تقریبا ً در تمام کشورهای اروپایی، TCAM به نوعی تحت پوشش بیمة ملی قرار قرار می گیرد (متفاوت در کشورها) • ارائه حداقل یک رشتة TCAM به طور رایگان در بیمارستان دولتی: رومانی و روسیه (طب گیاهی، تغذیه، ماساژ درمانی، کایروپراکتیک، نور درمانی و آب درمانی)، کروواسی و مالت (طب سوزنی)، گرجستان (طب گیاهی) • ایتالیا: پوشش بیمه ای کامل برای داروهای هومیوپاتی • انگلستان: تنها کشور دارای بیمارستان دولتی مخصوص TCAM (هومیوپاتی) در اروپا. مراجعه بیش از 100 هزار بیمار در سال به بخش های سرپایی شش بیمارستان هومیوپاتی • آلمان: تمام درمانگران پزشکی دارای مجوز (اعم از آلوپاتیک یا غیر آلوپاتیک) می توانند به طبابت طب مکمل بپردازند. فیتوتراپی، هومیوپاتی و آنتروپوسوفی تحت پوشش بیمة ملی قرار دارند. بيشترين سابقه در بررسي كارآيي و ايمني داروهاي گياهي (به صورت رسمي از سال 1976) . • روسیه: ماساژ درمانی، طب سوزنی، رفلکسولوژی و درمان های دستی مانند کایروپراکتیک توسط وزارت بهداشت به رسمیت شناخته شده و جزء تخصص های پزشکی طبقه بندی می شود. هومیوپاتی، استئوپاتی، ناتروپاتی (گیاه درمانی، زالو درمانی و زنبور درمانی) و طب سوزنی به روش الکتریکی توسط دولت به رسمیت شناخته می شود. • آفریقا: حداقل در 20 کشور (٪56) سیاست های ملی رسمی در رابطه با TCAM وجود دارد. • پوشش بیمه: اوگاندا، هند و اتيوپي به ترتيب 60، 70 و 90درصد

46. حمايت هاي دولتي از طب مکمل - ادامه • آسیا • چين: 1949 (تأسیس جمهوری خلق چین)، تاسیس آكادمي TCM در وزارت بهداشت در سال 1951 که در سال 1954 به دپارتمان TCM تبدیل شد. تصریح در قانون اساسی : "توسعة هر دو روش طب مدرن و طب سنتی چینی باید مد نظر قرار گیرد”. تدوین برنامه ای برای تلفیق TCM و طب مدرن در سال 1957 در وزارت بهداشت، بازبینی دپارتمان TCM در سال 1978، 1986 تاسیس ادارة کشوری TCM (SATCM) به عنوان زیر مجموعه ای از وزارت بهداشت. پوشش بیمه برای خدمات: % 40 • هند: دپارتمان هومیوپاتی و سیستم های پزشکی هند در سال 1995 زیر نظر وزارت بهداشت هند تأسیس شد و در سال 2003 به دپارتمان آیورودا، یوگا، ناتروپاتی، طب یونانی، سیدها و هومیوپاتی تغییر نام یافت (ادغام در سیستم سلامت ملی). هومیوپاتی: مورد توجه مهاتما گاندی رهبر استقلال هند بوده است. • پاکستان: قوانین هومیوپاتی و آیورودا در سال 1965 تصویب شد و بر طبق آن کیفیت محصولات و فعالیت درمانگران کنترل می شود.مؤسسة ملی سلامت پاکستان دارای بخشی به نام طب سنتی یا به اصطلاح طب (tibb) است. • ویتنام: طب سنتي از سال 1955 توسط دولت به رسميت شناخته شد.انجمن طب سنتی ویتنام دارای 24000 عضو می باشد که از این تعداد، 461 نفر در بیمارستان های دولتی مشغول فعالیتند. انجمن ملی طب سوزنی نیز دارای 18000 عضو با 4500 عضو فعال در مراکز دولتی می باشد • ژاپن: بیمة سلامت ملی از سال 2000، 147 داروی ترکیبی کمپو و 192 گیاه دارویی را که در این ترکیبات استفاده می شد تحت پوشش خود در آورد. سایر رشته های تحت پوشش: طب سوزنی، ماگزیباسشن، ماساژ درمانی سنتی و جودو تراپی

47. حمايت هاي دولتي از طب مکمل- آسیا-ادامه • ایران: • از سال 1991، معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت، فعالیت خود را در زمینة گیاهان دارویی آغاز کرده است. تا سال 2001، با استفاده از 2500 گونة گیاهی در ایران، طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، 84 داروی گیاهی پس از انجام کارآزمایی های بالینی کسب مجوز نمودند. • در سال 1371 رشتة کایروپراکتیکو در سال 1378، هومیوپاتی توسط وزارت بهداشت به عنوان شاخه ای از طب به رسمیت شناخته شد. • تشکیل دبیرخانه شورای آموزش طب سنتی و مکمل (سال1381) • تدوین برنامه کارشناسی ارشد طب سنتی ایران برای پزشکان عمومی (سال 1382) • تشکیل شورای آموزش و پژوهش طب سنتی و مکمل به دستور وزیر بهداشت (سال1383) • تهیه آیین نامه «تهیه و عرضه فراورده‌های طب سنتی ایران» توسط اداره داروهای طبیعی (سال 1385) • اقدام به انتصاب مشاور در امور طب سنتی، مکمل و گیاهان دارویی از سوی وزیر بهداشت (سال 1386) • تشکیل ستاد کشوری طب سنتی و مکمل و گیاهان دارویی (1386)

48. حمايت هاي دولتي از طب مکمل- آسیا-ایران-ادامه • ایران: • تشکیل انجمن علمی طب سنتی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (مجوز 86/11/17) • تهیه و تنظیم قانون تشکیل سازمان نظام پزشکی ایرانی، توسط متخصصان انجمن خدمات پژوهشی و تحقیقاتی ارواسیا، جهت ارائه به مجلس شورای اسلامی (سال 1388) • تاسیس و راه اندازی اولین مرکز جامع،‌ آموزشی و فناوری طب ایرانی (موسسه ملی کوثر)، و ایجاد یک پارک فناوری و 5 مرکز رشد داروهای گیاهی (1388) • نقشه جامع علمی کشور و حضور پر رنگ طب سنتی در آن (1390-1388) • تشکیل کارگروه ویژه ساماندهی طب سنتی و اسلامی و نظام طب سنتی در ریاست جمهوری- (1390) • تشکیل معاونت طب سنتی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (1391) • دستور العمل اجرایی ارائه خدمات طب سنتی مصوب 1391 وزارت بهداشت • آیین نامه تاسیس سلامتکده طب سنتی ایران مصوب 1391 وزارت بهداشت • دستورالعمل اجرایی برگزاری دوره های آموزشی کوتاه مدت طب سنتی ایرانی – تدوین1391 • سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و معاونت علمی و فن آوری ریاست جمهوری- مصوب جلسه 735 شورای عالی... مورخه 92/4/25 • سند (نظام نامه) توسعه طب سنتي ايراني- اسلامي (1392)  • دستورالعمل اجرایی تعیین صلاحیت علمی خبرگان بدون مدرک دانشگاهی طب سنتی ایران اسلامی 92/5/15 • شبكهطب سنتي و گياهان دارويي، انجمن هاي علمي، مراكز درماني، داروهاي مجوز دار • بیمه: حدود 56 قلم داروی گیاهی و طبیعی تولید شرکت های دارویی کشور