Muzea w Polsce

1. Prof. Franciszek MiduraPrzedmiot: Socjologia czasu wolnegoTemat: Muzea jako instytucje czasu wolnego

2. Muzea w Polsce prof. dr Franciszek Midura

3. Wprowadzenie • „Muzeum” – pojęcie i nazwa istnieje od starożytności, • aleksandryjski „Muzejon” stworzony przez Ptolemeusza w III w. p.n.e. był siedzibą Muz – patronek: historii, poezji, tragedii, komedii, tańca i astronomii z geometrią, • w muzejonie spotykali się uczeni tych specjalności mając do dyspozycji: ogród botaniczny i zoologiczny, obserwatorium oraz bibliotekę. • Muzejon był instytucją naukową i dydaktyczną. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

4. Wprowadzenie • Muzea to jedne z najstarszych i najbardziej trwałych instytucji kulturalnych na świecie, • stanowią część dziedzictwa narodowego. • „Muzea to instytucje…, pozostające w służbie społeczeństwa, otwarte dla publiczności. • Ich celem jest gromadzenie, konserwowanie, badanie, rozpowszechnianie i wystawianie wyrobów i dzieł stworzonych przez człowieka …”* * wg. definicji Międzynarodowej Rady Muzeów. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

5. Wprowadzenie • Muzea są skarbnicą minionego czasu, • prezentują stan wiedzy o społeczeństwie, jego przeszłości i kulturze. • W muzeach gromadzi się eksponaty z określonych dziedzin, opracowuje naukowo, bada się ich zastosowanie oraz znaczenie w kulturze. • Eksponaty gromadzone są w magazynach, • tam znajduje się 80-90% wszystkich zbiorów muzeum. • Tylko kilkanaście procent eksponatów jest wystawianych. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

6. Wprowadzenie • W muzeach zbieranie różnych przedmiotów nie jest działalnością przypadkową, • zbierane są przede wszystkim eksponaty, które tworzą całość zbiorów. • Specyfika zbiorów jest zależna od statutu muzeum, w którym zapisane są zadania placówki muzealnej. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

7. Dane GUS * • Według stanu na koniec 2010 r. w Polsce działały 782 muzea (łącznie z oddziałami), • odwiedziło je 22,2 mln zwiedzających, co stanowi wzrost o 7,6 % w porównaniu z 2009 r. (20,7 mln zwiedzających). • Przeciętna liczba zwiedzających na jedno muzeum wyniosła w 2010 r. 28,4 tys. osób. * Wyniki badań Ośrodka Statystyki Kultury GUS z dn. 26 lipca 2011 r. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

8. Dane GUS * • Najwięcej jest muzeów historycznych (149 czyli 19,1%), interdyscyplinarnych (102 czyli 13,0%) oraz artystycznych (81 czyli 10,4%). • W 2010 r. w polskich muzeach było 14,1 mln. muzealiów, o 3,8% więcej niż przed rokiem. * Wyniki badań Ośrodka Statystyki Kultury GUS z dn. 26 lipca 2011 r. Co ciekawe w 1998 r. było 14,66 mln. muzealiów zebranych w 612 muzeach. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

9. Krótka historia muzealnictwa • Zbieranie i kolekcjonowanie cennych przedmiotów towarzyszy człowiekowi od najdawniejszych czasów (faraonowie, Grecy, Rzymianie). • Wielkie zasługi dla jego rozwoju mieli papieże i od XVI w. władcy Florencji Medyceusze. • Idea muzealnictwa ukształtowała się dopiero w połowie XVIII w. • Wcześniej zbiory pozostawały w rękach prywatnych niedostępne dla innych oczu. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

10. Krótka historia muzealnictwa • Pierwsze europejskie muzeum udostępniło zbiory zwiedzającym w 1753 r – British Museum. • W 1775 r. Marszałek Wielki Koronny, członek Komisji Edukacji Narodowej, Michał Mniszech ogłosił ideę „Museaum Polonicum”. • Realizację tej idei rozpoczęła w 1801 r. księżna Izabella Czartoryska, która stworzyła muzeum w swojej posiadłości w Puławach – Świątynię Sybilli, • Następnie Dom Gotycki gdzie wystawiła dzieła: Rafaela, Leonarda da Vinci i Rembrandta. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

11. Krótka historia muzealnictwa • Polskie muzealnictwo zrodziło się w okresie zaborów, jego głównym celem była ochrona pamiątek narodowych i gromadzenie „starożytności i swojszczyzny”. • Założenie ideowe, które powstały w tym okresie były kontynuowane również po odzyskaniu niepodległości. • W okresie XIX w. muzea w Polsce powstawały głównie z kolekcji prywatnych. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

12. Krótka historia muzealnictwa • Stopniowo zaczęły organizować się muzea regionalne. • Twórcą idei regionalizmu był Aleksander Patkowski (działacz Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego). • Rozwój idei w literaturze wspierał Stefan Żeromski a w architekturze i budownictwie drewnianym Stanisław Witkiewicz – twórca „stylu zakopiańskiego”. • Celem regionalizmu był harmonijny rozwój wszystkich obszarów Polski oraz budzenie aktywności społecznej. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

13. Klasyfikacja muzeów • Istnieje wiele typów i rodzajów muzeów, które pozwalają zakwalifikować każdą placówkę do określonej grupy. • Ze względu na zasięg terytorialny zbiorów muzealnych oraz podległość organizacyjną, muzea dzielimy na: • Centralne, • Okręgowe • Regionalne, • Lokalne Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

14. Klasyfikacja muzeów • Muzea centralne – podporządkowane Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego • Do tej kategorii zaliczają się również muzea narodowe gromadzące zbiory z całego kraju oraz posiadajace zbiory wybranych krajów z zagranicy lub wybitnych twórców, którzy mieli wpływ na polską kulturę. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

15. Klasyfikacja muzeów • Muzea centralne obrazują przeszłość narodu, jego tradycje i kulturę. • Obok muzeów narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie należą do nich Zamek Królewski na Wawelu, Muzeum Archeologiczne i Muzeum Etnograficzne w Warszawie oraz Muzeum Techniki NOT w Warszawie. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

16. Klasyfikacja muzeów • Muzea okręgowe dawniej wojewódzkie, • są to najbardziej rozwinięte o najbogatszych i najlepszych zbiorach w danym województwie. • Służyły pomocą naukową muzeom regionalnym i lokalnym. • Przykładem jest Muzeum Lubelskie założone w 1906 r. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

17. Klasyfikacja muzeów • Muzea regionalne są to placówki gromadzące zbiory z określonego regionu o bogatej tradycji podporządkowane samorządom lub organizacjom non profit np. PTTK • Zwykle eksponują jego historię, cechy charakterystyczne i najwybitniejsze postacie regionu. • Zbiory zawierają eksponaty archeologiczne, etnograficzne i przyrodnicze danego terenu. • Typowym przykładem jest Muzeum Regionalne Śląska Cieszyńskiego założone w 1802 r. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

18. Klasyfikacja muzeów • Muzea lokalne są to małe muzea coraz częściej prywatne lub społeczne prezentujące kulturę małego obszaru. • Charakterystyczny profil historyczno – etnograficzny lub artystyczny. • Przykładem są Muzeum im. Kazimierza Puławskiego w Warce i Zamek Górków w Szamotułach Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

19. Klasyfikacja muzeów • Muzea dzielimy również pod względem rzeczowym biorąc pod uwagę charakter i specyfikę zbiorów: • Artystyczne, • Archeologiczne, • Przyrodnicze, • Historyczne, • Etnograficzne, • Skanseny, • Techniki, • Biograficzne, • Wielodziałowe. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

20. Klasyfikacja muzeów • Muzea artystyczne zwane czasem galeriami. • Zasadniczą część zbiorów stanowią dzieła sztuki: malarstwa, rzeźby i grafiki oraz wyroby rzemiosła artystycznego (m.in. meblarstwo, tkanina, ceramika i szkło, kowalstwo, złotnictwo) Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

21. Klasyfikacja muzeów • Największe zbiory o charakterze artystycznym znajdują się w muzeach narodowych i sztuki a także w muzeach – rezydencjach np.: • Wawel, Zamek Królewski, • Zachęta, Muzeum Narodowe w Warszawie, • Wilanów, Łazienki, • Pałace: Nieborów, Łańcut, Kozłówka, Pszczyna i Pieskowa Skała. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

22. Klasyfikacja muzeów • Muzea archeologiczne gromadzą eksponaty: • Archeologii pradziejowej pochodzące z badań wykopaliskowych, • Archeologii historycznej opartej na źródłach pisanych. • Najcenniejsze zbiory gromadzą muzea: • Archeologiczne w Krakowie z 1850 r., • Archeologiczne w Warszawie, mające siedzibę w Arsenale z 1643 r. a założone w 1923 r. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

23. Klasyfikacja muzeów • Najsłynniejszym obiektem archeologicznym w Polsce jest rezerwat archeologiczny kultury łużyckiej w Biskupinie z około VII w. p.n.e. oraz pozostałości kopalni krzemienia w Krzemionkach Opatowskich czynnej od ok. 3500 do 1200 w. p.n.e Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

24. Klasyfikacja muzeów • Muzea przyrodnicze gromadzą okazy przyrody ożywionej i nieożywionej. • Istotną rolę w przeszłości odgrywało Muzeum Przyrodnicze w Gdańsku kontynuujące działalność Gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego z 1742 r. • Obecnie najcenniejsze zbiory posiadają: • Muzeum Przyrodnicze PAN w Krakowie, • Muzeum Ziemi w Warszawie, • Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego, • Muzeum Przyrodniczo – Leśne w Białowieży Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

25. Klasyfikacja muzeów • Muzea historyczne gromadzą dokumenty historii: • Społeczno – politycznej, • Osadnictwa, • Wojskowej, • Gospodarczej. • Najstarszym było Muzeum Historyczne we Lwowie z 1817 r. • Obecnie najbardziej znane to: Kraków, Warszawa, Wroclaw, Gdańsk i Poznań. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

26. Klasyfikacja muzeów • Muzea etnograficzne gromadzą zbiory z zakresu kultury duchowej i społecznej, rzemiosła ludowego, regionalnych tradycji i obyczajów. • Najcenniejsze zbiory posiadają Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie (1888 r.) oraz Muzeum Etnograficzne w Krakowie (1901 r.) • Zbiory o tym charakterze są również w muzeach rolniczych np.. Narodowe Muzeum Rolnictwa w Szreniawie i Muzeum w Ciechanowcu ( z jedynym w Polsce Muzeum Weterynarii) Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

27. Klasyfikacja muzeów • Zbiory o charakterze etnograficznym posiadają również skanseny. • Zachowują one w możliwie niezmienionym kształcie infrastrukturę wsi, architekturę i naturalne walory krajobrazowe. • Zwykle wiernie odtwarzają przeszłość i tradycję regionu. • Najpopularniejsze znajdują się w Sanoku, Sierpcu, Ciechanowcu, Lublinie i Kielcach • Największe zbiory posiada Muzeum Techniki w PKiN w Warszawie. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

28. Klasyfikacja muzeów • Muzea techniki prezentują osiągnięcia techniczne i cywilizacyjne z różnych dziedzin nauki. • Do najbardziej znanych należą: • Muzeum Kopalni Soli w Wieliczce, • Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku, • Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, • Muzeum Lotnictwa w Krakowie Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

29. Klasyfikacja muzeów • Muzea biograficzne prezentują życie i twórczość lub działalność wybitnych osób zasłużonych dla narodu i państwa, twórców i naukowców: • Adama Mickiewicza w Warszawie i Śmiełowie, • Jana Kochanowskiego w Czarnolesie, • Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku, • Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie, • Fryderyka Chopina w Warszawie i Żelazowej Woli, • Ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zuzeli. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

30. Klasyfikacja muzeów • Muzea wielodziałowe gromadzą zbiory z różnorodnych dziedzin humanistyki, przyrody i techniki, z których żadna nie jest dominująca. • Zbiory tego typu posiadają przeważnie muzea okręgowe i regionalne np.: • Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Łodzi i Karpaczu. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

31. Ważniejsze zbiory muzealne Polskie zbiory muzealne niszczone i rozgrabiane w wielu wojnach, wywożone do innych krajów nie mogą dzisiaj konkurować z najbogatszymi zagranicznymi kolekcjami włoskimi, francuskimi czy angielskimi. Mamy jednak kolekcje wartościowe, niektóre wręcz unikalne a często niedoceniane. W polskich zbiorach znajdują się dzieła wielkich mistrzów tj. Leonardo da Vinci czy Rembrandt w Muzeum Czartoryskich w Krakowie, a także kolekcje Lanckorońskich na Wawelu i Zamku Królewskim w Warszawie oraz Porczyńskich w Muzeum kolekcji im. Jana Pawła II w Warszawie z obrazami Renoir’a, Van Gogha i Sisley’a. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

32. Ważniejsze zbiory muzealne Bardzo ważne są tez kolekcje polskich malarzy w zbiorach muzeów narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Gdańsku i Kielcach. Istotne są również zbiory sztuki współczesnej w Muzeum Sztuki w Łodzi. Niezaprzeczalną atrakcją jest monumentalna „Panorama Racławicka” Wojciecha Kossaka i Jana Styki eksponowana we Wrocławiu. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

33. Ważniejsze zbiory muzealne Wartość polskich zbiorów podnoszą bogate i cenne dzieła rzemiosła artystycznego zwłaszcza unikalne arrasy wawelskie, namioty tureckie i kobierce wschodnie. W wielu muzeach zgromadzono imponujące kolekcje białej broni, np. w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i Muzeum Narodowym w Krakowie. Wielką wartość przedstawiają eksponaty w zbrojowni Muzeum Czartoryskich W Krakowie – zbroje husarskie, karaceny, siodła i rzędy na konie. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

34. Ważniejsze zbiory muzealne Największą atrakcją polskiego muzealnictwa są muzea wnętrz zabytkowych a wśród nich Zamek Królewski na Wawelu, Pałac w Wilanowie, Łazienkach, Nieborowie, Kozłówce, Zamek Królewski w Warszawie, Pieskowej Skale, Łańcucie i Pszczynie. Urokliwe są wnętrza dworskie oraz chłopskie w muzeach pod otwartym niebem – skansenach. Większość parków narodowych posiada swoje muzea, najcenniejsze zbiory posiada Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

35. Najważniejsze muzea w Polsce • Muzeum Narodowe w Warszawie powołane w 1862 r. gromadziło głównie dzieła artystów obcych ponieważ dzieła współczesne kolekcjonowane były przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. W 1916 r. muzeum przejmuje kolekcje różnych instytucji dając podstawę do utworzenia Muzeum Narodowego. W 1945 r. muzeum zostaje upaństwowione i uznane za centralną instytucję muzealną w Polsce. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

36. Najważniejsze muzea w Polsce • Muzeum posiada dzieła malarstwa i rzeźby polskiej od średniowiecza do współczesności, zbiory sztuki starożytnej oraz unikalną Galerię Fresków z Faras, dzieła sztuki włoskiej najcenniejsze są dwie Madonny – Pinturicchio i Sandro Botticelli. • Muzeum ma 2 oddziały: w Nieborowie i Arkadii – unikalne zbiory Branickich oraz Muzeum Rzeźby Xawerego Dunikowskiego w Królikarni. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

37. Najważniejsze muzea w Polsce • Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

38. Najważniejsze muzea w Polsce • Muzeum Narodowe w Krakowie utworzone w 1879 r. początkowo w górnych salach słynnych Sukiennic, gdzie do dziś jest Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby (od 1764 r.) eksponująca obrazy Piotra Michałowskiego, Jana Matejki i Jacka Malczewskiego. • Ok. 2 200 arcydzieł sztuki cechowej oraz obrazów i rzeźb artystów polskich od XIV do XVIII w. zgromadzono w kamienicy Szołajskich – tutaj eksponowana jest gotycka rzeźba „Madonna z Krużlowej” oraz rzeźby z warsztatu Wita Stwosza. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

39. Najważniejsze muzea w Polsce • W Pałacu Czartoryskich przy Bramie Floriańskiej wystawione są najsłynniejsze polskie zbiory eksponowane od początku XIX w. w Puławach z arcydziełem Leonarda da Vinci „Dama z łasiczką”. • W nowym gmachu muzeum przy ul. 3 Maja znajdują się zbiory rzemiosła artystycznego oraz kolekcje sztuki od 1900 r. ze słynnymi portretami dzieci i autoportretem Stanisława Wyspiańskiego. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

40. Najważniejsze muzea w Polsce • Początki Muzeum Narodowego w Poznaniu sięgają 1857 r. kiedy to otwarto Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich do którego stopniowo włączano słynne kolekcje wielkopolskiego –z Galerią Malarstwa Europejskiego Atanazego Raczyńskiego w 1903 r. • W 1919 r. powstało Muzeum Wielkopolskie, które w 1950 r. zyskało rangę Muzeum Narodowego. • Muzeum posiada Oddziały Rzemiosła Artystycznego, Sztuki Ludowej oraz Instrumentów Muzycznych, a także cenne zbiory w oddziałach zamiejscowych w Rogalinie, Głuchowie ze słynną kolekcją waz antycznych i Muzeum im. Adama Mickiewicza w Śmiełowie. • W gmachu głównym najsłynniejsza jest kolekcja malarstwa hiszpańskiego z arcydziełami F. Zurbarana i J. Ribery. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

41. Najważniejsze muzea w Polsce • Wymieniając najwybitniejsze placówki muzealne nie można zapomnieć o Zamku Królewskim w Warszawie wpisanym w 1980 r. wraz ze Starym Miastem na listę światowego dziedzictwa UNESCO, • Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu. • oraz Muzeum Powstania Warszawskiego Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

42. Muzea w Polsce XX i XXI w. • Nowe źródła finansowania stworzyły możliwości rozwoju istniejących oraz powstawania nowych placówek muzealnych: • Muzeum Fryderyka Chopina, • Muzeum Westerplatte, • Muzeum Sztuki Współczesnej, • Muzeum Sukiennice. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

43. Muzea w Polsce XX i XXI w. • Coraz częściej wykorzystuje się w muzealnictwie techniki multimedialne i interaktywne. • Muzeum Pałacu w Wilanowie można nazwać jednym z prekursorów stosowania multimediów w Polsce w zakresie prowadzonej działalności. Muzeum zrealizowało nowatorski projekt bazujący na wykorzystaniu w celach edukacyjnych multimediów, w 2011 roku został udostępniony wortal z pasażem wiedzy. • Udostępniło bezpłatnie wiarygodne źródło wiedzy, zawierające m.in.: artykuły, filmy dokumentalne, otwarte kursy e-learningowe, ilustrowaną encyklopedię, a także odnośniki do miejsc przekazywania cyfrowych treści (m.in. Facebook, Youtube, Twitter, blog). • Rolą multimediów, nie było zastąpienie wizyty w pałacu, przeciwnie - Wortal z pasażem wiedzy – przygotowuje widza do świadomej wizyty w muzeum oraz poszerza i uzupełnia jego wiedzę zdobytą podczas zwiedzania Pałacu. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

44. Muzea w Polsce XX i XXI w. • Powstają również placówki muzealne dysponujące ogromnymi środkami finansowymi, nie mające jednak wystarczających zbiorów do eksponowania i przyjmujące niejednokrotnie charakter stricte komercyjny – więcej dla rozrywki (zysku) niż dla poznania historii. • Rekonstruuje się bitwy historyczne np.. Widowisko historyczne „Bitwa pod Grunwaldem” czy turnieje rycerskie np. pokazy na Zamku w Golubiu Dobrzyniu. • W ramach wielu z tych inscenizacji nie wykorzystuje się autentycznych eksponatów, ponieważ ich brakuje lub narażone byłyby na zniszczenie. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

45. Muzea a turystyka • Muzea obok zabytków architektury są największą atrakcją dla zwiedzających. • Właściwy odbiór ekspozycji wymaga od widza poznania „języka sztuki”, rozpoznawania wartości i zrozumienia treści przekazu. • Muzea są przygotowane dla takiego widza, który potrafi zrozumieć sens ekspozycji i tu następuje konflikt na linii oczekiwań widza z wymogami muzeum. • Typowy turysta najczęściej zwiedza powierzchownie „po łebkach”, nie zagłębiając się w ideę zbiorów, istotny dla niego jest kontakt z dziełem najchętniej nie tylko wzrokowy a takie działania są z reguły zabronione. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

46. Muzea a turystyka • Turysta musi uświadomić sobie i pamiętać o tym, że unikalność i wartość niektórych zbiorów narzuca te sztywne reguły i dostęp do nich nie może być nieograniczony. • W muzeach posiadających najcenniejsze zbiory ustala się dzienne limity zwiedzających, także część eksponatów nie jest wystawiana w stałej ekspozycji. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

47. Bibliografia Prezentacja powstała w oparciu o artykuł Franciszka Midury „Muzea w Polsce” opublikowany w Roczniku Dydaktycznym, tom VI, Wyższej Szkoły Turystyki i Hotelarstwa w Warszawie 2001 r. W prezentacji wykorzystano zdjęcia ze stron: www.warszawadzisiaj.pl; www.zamekkrolewski.pl; www.bursa.krakow.pl; Wikipedia (ang., pol.);www.wilanow-palac.pl; www.e-zakopane.com; www.pap.pl; www.wordpress.com; www.turystykawortale.net; www.Radoslaw.story.gala.pl; www.e-krakow.com; www.krodo.pl; www.muratorplus.pl; www.museo.pl; www.polskalokalna.pl; www.wilanow-palac.pl; www.polskiekrajobrazy.pl oraz informacje ze stron: www.wilanow-palac.pl; www.edukacjamuzealna.pl/ Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

48. Dziękuję Państwu za uwagę Franciszek Midura Opracowanie graficzne DSM 2012