1 / 48

Muzea w Polsce

Prof. Franciszek Midura Przedmiot: Socjologia czasu wolnego Temat: Muzea jako instytucje czasu wolnego. Muzea w Polsce. prof. dr Franciszek Midura. Wprowadzenie. „Muzeum” – pojęcie i nazwa istnieje od starożytności,

kamil
Download Presentation

Muzea w Polsce

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. Prof. Franciszek MiduraPrzedmiot: Socjologia czasu wolnegoTemat: Muzea jako instytucje czasu wolnego

  2. Muzea w Polsce prof. dr Franciszek Midura

  3. Wprowadzenie • „Muzeum” – pojęcie i nazwa istnieje od starożytności, • aleksandryjski „Muzejon” stworzony przez Ptolemeusza w III w. p.n.e. był siedzibą Muz – patronek: historii, poezji, tragedii, komedii, tańca i astronomii z geometrią, • w muzejonie spotykali się uczeni tych specjalności mając do dyspozycji: ogród botaniczny i zoologiczny, obserwatorium oraz bibliotekę. • Muzejon był instytucją naukową i dydaktyczną. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  4. Wprowadzenie • Muzea to jedne z najstarszych i najbardziej trwałych instytucji kulturalnych na świecie, • stanowią część dziedzictwa narodowego. • „Muzea to instytucje…, pozostające w służbie społeczeństwa, otwarte dla publiczności. • Ich celem jest gromadzenie, konserwowanie, badanie, rozpowszechnianie i wystawianie wyrobów i dzieł stworzonych przez człowieka …”* * wg. definicji Międzynarodowej Rady Muzeów. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  5. Wprowadzenie • Muzea są skarbnicą minionego czasu, • prezentują stan wiedzy o społeczeństwie, jego przeszłości i kulturze. • W muzeach gromadzi się eksponaty z określonych dziedzin, opracowuje naukowo, bada się ich zastosowanie oraz znaczenie w kulturze. • Eksponaty gromadzone są w magazynach, • tam znajduje się 80-90% wszystkich zbiorów muzeum. • Tylko kilkanaście procent eksponatów jest wystawianych. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  6. Wprowadzenie • W muzeach zbieranie różnych przedmiotów nie jest działalnością przypadkową, • zbierane są przede wszystkim eksponaty, które tworzą całość zbiorów. • Specyfika zbiorów jest zależna od statutu muzeum, w którym zapisane są zadania placówki muzealnej. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  7. Dane GUS * • Według stanu na koniec 2010 r. w Polsce działały 782 muzea (łącznie z oddziałami), • odwiedziło je 22,2 mln zwiedzających, co stanowi wzrost o 7,6 % w porównaniu z 2009 r. (20,7 mln zwiedzających). • Przeciętna liczba zwiedzających na jedno muzeum wyniosła w 2010 r. 28,4 tys. osób. * Wyniki badań Ośrodka Statystyki Kultury GUS z dn. 26 lipca 2011 r. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  8. Dane GUS * • Najwięcej jest muzeów historycznych (149 czyli 19,1%), interdyscyplinarnych (102 czyli 13,0%) oraz artystycznych (81 czyli 10,4%). • W 2010 r. w polskich muzeach było 14,1 mln. muzealiów, o 3,8% więcej niż przed rokiem. * Wyniki badań Ośrodka Statystyki Kultury GUS z dn. 26 lipca 2011 r. Co ciekawe w 1998 r. było 14,66 mln. muzealiów zebranych w 612 muzeach. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  9. Krótka historia muzealnictwa • Zbieranie i kolekcjonowanie cennych przedmiotów towarzyszy człowiekowi od najdawniejszych czasów (faraonowie, Grecy, Rzymianie). • Wielkie zasługi dla jego rozwoju mieli papieże i od XVI w. władcy Florencji Medyceusze. • Idea muzealnictwa ukształtowała się dopiero w połowie XVIII w. • Wcześniej zbiory pozostawały w rękach prywatnych niedostępne dla innych oczu. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  10. Krótka historia muzealnictwa • Pierwsze europejskie muzeum udostępniło zbiory zwiedzającym w 1753 r – British Museum. • W 1775 r. Marszałek Wielki Koronny, członek Komisji Edukacji Narodowej, Michał Mniszech ogłosił ideę „Museaum Polonicum”. • Realizację tej idei rozpoczęła w 1801 r. księżna Izabella Czartoryska, która stworzyła muzeum w swojej posiadłości w Puławach – Świątynię Sybilli, • Następnie Dom Gotycki gdzie wystawiła dzieła: Rafaela, Leonarda da Vinci i Rembrandta. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  11. Krótka historia muzealnictwa • Polskie muzealnictwo zrodziło się w okresie zaborów, jego głównym celem była ochrona pamiątek narodowych i gromadzenie „starożytności i swojszczyzny”. • Założenie ideowe, które powstały w tym okresie były kontynuowane również po odzyskaniu niepodległości. • W okresie XIX w. muzea w Polsce powstawały głównie z kolekcji prywatnych. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  12. Krótka historia muzealnictwa • Stopniowo zaczęły organizować się muzea regionalne. • Twórcą idei regionalizmu był Aleksander Patkowski (działacz Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego). • Rozwój idei w literaturze wspierał Stefan Żeromski a w architekturze i budownictwie drewnianym Stanisław Witkiewicz – twórca „stylu zakopiańskiego”. • Celem regionalizmu był harmonijny rozwój wszystkich obszarów Polski oraz budzenie aktywności społecznej. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  13. Klasyfikacja muzeów • Istnieje wiele typów i rodzajów muzeów, które pozwalają zakwalifikować każdą placówkę do określonej grupy. • Ze względu na zasięg terytorialny zbiorów muzealnych oraz podległość organizacyjną, muzea dzielimy na: • Centralne, • Okręgowe • Regionalne, • Lokalne Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  14. Klasyfikacja muzeów • Muzea centralne – podporządkowane Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego • Do tej kategorii zaliczają się również muzea narodowe gromadzące zbiory z całego kraju oraz posiadajace zbiory wybranych krajów z zagranicy lub wybitnych twórców, którzy mieli wpływ na polską kulturę. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  15. Klasyfikacja muzeów • Muzea centralne obrazują przeszłość narodu, jego tradycje i kulturę. • Obok muzeów narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie należą do nich Zamek Królewski na Wawelu, Muzeum Archeologiczne i Muzeum Etnograficzne w Warszawie oraz Muzeum Techniki NOT w Warszawie. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  16. Klasyfikacja muzeów • Muzea okręgowe dawniej wojewódzkie, • są to najbardziej rozwinięte o najbogatszych i najlepszych zbiorach w danym województwie. • Służyły pomocą naukową muzeom regionalnym i lokalnym. • Przykładem jest Muzeum Lubelskie założone w 1906 r. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  17. Klasyfikacja muzeów • Muzea regionalne są to placówki gromadzące zbiory z określonego regionu o bogatej tradycji podporządkowane samorządom lub organizacjom non profit np. PTTK • Zwykle eksponują jego historię, cechy charakterystyczne i najwybitniejsze postacie regionu. • Zbiory zawierają eksponaty archeologiczne, etnograficzne i przyrodnicze danego terenu. • Typowym przykładem jest Muzeum Regionalne Śląska Cieszyńskiego założone w 1802 r. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  18. Klasyfikacja muzeów • Muzea lokalne są to małe muzea coraz częściej prywatne lub społeczne prezentujące kulturę małego obszaru. • Charakterystyczny profil historyczno – etnograficzny lub artystyczny. • Przykładem są Muzeum im. Kazimierza Puławskiego w Warce i Zamek Górków w Szamotułach Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  19. Klasyfikacja muzeów • Muzea dzielimy również pod względem rzeczowym biorąc pod uwagę charakter i specyfikę zbiorów: • Artystyczne, • Archeologiczne, • Przyrodnicze, • Historyczne, • Etnograficzne, • Skanseny, • Techniki, • Biograficzne, • Wielodziałowe. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  20. Klasyfikacja muzeów • Muzea artystyczne zwane czasem galeriami. • Zasadniczą część zbiorów stanowią dzieła sztuki: malarstwa, rzeźby i grafiki oraz wyroby rzemiosła artystycznego (m.in. meblarstwo, tkanina, ceramika i szkło, kowalstwo, złotnictwo) Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  21. Klasyfikacja muzeów • Największe zbiory o charakterze artystycznym znajdują się w muzeach narodowych i sztuki a także w muzeach – rezydencjach np.: • Wawel, Zamek Królewski, • Zachęta, Muzeum Narodowe w Warszawie, • Wilanów, Łazienki, • Pałace: Nieborów, Łańcut, Kozłówka, Pszczyna i Pieskowa Skała. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  22. Klasyfikacja muzeów • Muzea archeologiczne gromadzą eksponaty: • Archeologii pradziejowej pochodzące z badań wykopaliskowych, • Archeologii historycznej opartej na źródłach pisanych. • Najcenniejsze zbiory gromadzą muzea: • Archeologiczne w Krakowie z 1850 r., • Archeologiczne w Warszawie, mające siedzibę w Arsenale z 1643 r. a założone w 1923 r. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  23. Klasyfikacja muzeów • Najsłynniejszym obiektem archeologicznym w Polsce jest rezerwat archeologiczny kultury łużyckiej w Biskupinie z około VII w. p.n.e. oraz pozostałości kopalni krzemienia w Krzemionkach Opatowskich czynnej od ok. 3500 do 1200 w. p.n.e Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  24. Klasyfikacja muzeów • Muzea przyrodnicze gromadzą okazy przyrody ożywionej i nieożywionej. • Istotną rolę w przeszłości odgrywało Muzeum Przyrodnicze w Gdańsku kontynuujące działalność Gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego z 1742 r. • Obecnie najcenniejsze zbiory posiadają: • Muzeum Przyrodnicze PAN w Krakowie, • Muzeum Ziemi w Warszawie, • Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego, • Muzeum Przyrodniczo – Leśne w Białowieży Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  25. Klasyfikacja muzeów • Muzea historyczne gromadzą dokumenty historii: • Społeczno – politycznej, • Osadnictwa, • Wojskowej, • Gospodarczej. • Najstarszym było Muzeum Historyczne we Lwowie z 1817 r. • Obecnie najbardziej znane to: Kraków, Warszawa, Wroclaw, Gdańsk i Poznań. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  26. Klasyfikacja muzeów • Muzea etnograficzne gromadzą zbiory z zakresu kultury duchowej i społecznej, rzemiosła ludowego, regionalnych tradycji i obyczajów. • Najcenniejsze zbiory posiadają Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie (1888 r.) oraz Muzeum Etnograficzne w Krakowie (1901 r.) • Zbiory o tym charakterze są również w muzeach rolniczych np.. Narodowe Muzeum Rolnictwa w Szreniawie i Muzeum w Ciechanowcu ( z jedynym w Polsce Muzeum Weterynarii) Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  27. Klasyfikacja muzeów • Zbiory o charakterze etnograficznym posiadają również skanseny. • Zachowują one w możliwie niezmienionym kształcie infrastrukturę wsi, architekturę i naturalne walory krajobrazowe. • Zwykle wiernie odtwarzają przeszłość i tradycję regionu. • Najpopularniejsze znajdują się w Sanoku, Sierpcu, Ciechanowcu, Lublinie i Kielcach • Największe zbiory posiada Muzeum Techniki w PKiN w Warszawie. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  28. Klasyfikacja muzeów • Muzea techniki prezentują osiągnięcia techniczne i cywilizacyjne z różnych dziedzin nauki. • Do najbardziej znanych należą: • Muzeum Kopalni Soli w Wieliczce, • Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku, • Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, • Muzeum Lotnictwa w Krakowie Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  29. Klasyfikacja muzeów • Muzea biograficzne prezentują życie i twórczość lub działalność wybitnych osób zasłużonych dla narodu i państwa, twórców i naukowców: • Adama Mickiewicza w Warszawie i Śmiełowie, • Jana Kochanowskiego w Czarnolesie, • Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku, • Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie, • Fryderyka Chopina w Warszawie i Żelazowej Woli, • Ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zuzeli. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  30. Klasyfikacja muzeów • Muzea wielodziałowe gromadzą zbiory z różnorodnych dziedzin humanistyki, przyrody i techniki, z których żadna nie jest dominująca. • Zbiory tego typu posiadają przeważnie muzea okręgowe i regionalne np.: • Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Łodzi i Karpaczu. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  31. Ważniejsze zbiory muzealne Polskie zbiory muzealne niszczone i rozgrabiane w wielu wojnach, wywożone do innych krajów nie mogą dzisiaj konkurować z najbogatszymi zagranicznymi kolekcjami włoskimi, francuskimi czy angielskimi. Mamy jednak kolekcje wartościowe, niektóre wręcz unikalne a często niedoceniane. W polskich zbiorach znajdują się dzieła wielkich mistrzów tj. Leonardo da Vinci czy Rembrandt w Muzeum Czartoryskich w Krakowie, a także kolekcje Lanckorońskich na Wawelu i Zamku Królewskim w Warszawie oraz Porczyńskich w Muzeum kolekcji im. Jana Pawła II w Warszawie z obrazami Renoir’a, Van Gogha i Sisley’a. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  32. Ważniejsze zbiory muzealne Bardzo ważne są tez kolekcje polskich malarzy w zbiorach muzeów narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Gdańsku i Kielcach. Istotne są również zbiory sztuki współczesnej w Muzeum Sztuki w Łodzi. Niezaprzeczalną atrakcją jest monumentalna „Panorama Racławicka” Wojciecha Kossaka i Jana Styki eksponowana we Wrocławiu. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  33. Ważniejsze zbiory muzealne Wartość polskich zbiorów podnoszą bogate i cenne dzieła rzemiosła artystycznego zwłaszcza unikalne arrasy wawelskie, namioty tureckie i kobierce wschodnie. W wielu muzeach zgromadzono imponujące kolekcje białej broni, np. w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i Muzeum Narodowym w Krakowie. Wielką wartość przedstawiają eksponaty w zbrojowni Muzeum Czartoryskich W Krakowie – zbroje husarskie, karaceny, siodła i rzędy na konie. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  34. Ważniejsze zbiory muzealne Największą atrakcją polskiego muzealnictwa są muzea wnętrz zabytkowych a wśród nich Zamek Królewski na Wawelu, Pałac w Wilanowie, Łazienkach, Nieborowie, Kozłówce, Zamek Królewski w Warszawie, Pieskowej Skale, Łańcucie i Pszczynie. Urokliwe są wnętrza dworskie oraz chłopskie w muzeach pod otwartym niebem – skansenach. Większość parków narodowych posiada swoje muzea, najcenniejsze zbiory posiada Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  35. Najważniejsze muzea w Polsce • Muzeum Narodowe w Warszawie powołane w 1862 r. gromadziło głównie dzieła artystów obcych ponieważ dzieła współczesne kolekcjonowane były przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. W 1916 r. muzeum przejmuje kolekcje różnych instytucji dając podstawę do utworzenia Muzeum Narodowego. W 1945 r. muzeum zostaje upaństwowione i uznane za centralną instytucję muzealną w Polsce. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  36. Najważniejsze muzea w Polsce • Muzeum posiada dzieła malarstwa i rzeźby polskiej od średniowiecza do współczesności, zbiory sztuki starożytnej oraz unikalną Galerię Fresków z Faras, dzieła sztuki włoskiej najcenniejsze są dwie Madonny – Pinturicchio i Sandro Botticelli. • Muzeum ma 2 oddziały: w Nieborowie i Arkadii – unikalne zbiory Branickich oraz Muzeum Rzeźby Xawerego Dunikowskiego w Królikarni. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  37. Najważniejsze muzea w Polsce • Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  38. Najważniejsze muzea w Polsce • Muzeum Narodowe w Krakowie utworzone w 1879 r. początkowo w górnych salach słynnych Sukiennic, gdzie do dziś jest Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby (od 1764 r.) eksponująca obrazy Piotra Michałowskiego, Jana Matejki i Jacka Malczewskiego. • Ok. 2 200 arcydzieł sztuki cechowej oraz obrazów i rzeźb artystów polskich od XIV do XVIII w. zgromadzono w kamienicy Szołajskich – tutaj eksponowana jest gotycka rzeźba „Madonna z Krużlowej” oraz rzeźby z warsztatu Wita Stwosza. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  39. Najważniejsze muzea w Polsce • W Pałacu Czartoryskich przy Bramie Floriańskiej wystawione są najsłynniejsze polskie zbiory eksponowane od początku XIX w. w Puławach z arcydziełem Leonarda da Vinci „Dama z łasiczką”. • W nowym gmachu muzeum przy ul. 3 Maja znajdują się zbiory rzemiosła artystycznego oraz kolekcje sztuki od 1900 r. ze słynnymi portretami dzieci i autoportretem Stanisława Wyspiańskiego. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  40. Najważniejsze muzea w Polsce • Początki Muzeum Narodowego w Poznaniu sięgają 1857 r. kiedy to otwarto Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich do którego stopniowo włączano słynne kolekcje wielkopolskiego –z Galerią Malarstwa Europejskiego Atanazego Raczyńskiego w 1903 r. • W 1919 r. powstało Muzeum Wielkopolskie, które w 1950 r. zyskało rangę Muzeum Narodowego. • Muzeum posiada Oddziały Rzemiosła Artystycznego, Sztuki Ludowej oraz Instrumentów Muzycznych, a także cenne zbiory w oddziałach zamiejscowych w Rogalinie, Głuchowie ze słynną kolekcją waz antycznych i Muzeum im. Adama Mickiewicza w Śmiełowie. • W gmachu głównym najsłynniejsza jest kolekcja malarstwa hiszpańskiego z arcydziełami F. Zurbarana i J. Ribery. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  41. Najważniejsze muzea w Polsce • Wymieniając najwybitniejsze placówki muzealne nie można zapomnieć o Zamku Królewskim w Warszawie wpisanym w 1980 r. wraz ze Starym Miastem na listę światowego dziedzictwa UNESCO, • Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu. • oraz Muzeum Powstania Warszawskiego Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  42. Muzea w Polsce XX i XXI w. • Nowe źródła finansowania stworzyły możliwości rozwoju istniejących oraz powstawania nowych placówek muzealnych: • Muzeum Fryderyka Chopina, • Muzeum Westerplatte, • Muzeum Sztuki Współczesnej, • Muzeum Sukiennice. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  43. Muzea w Polsce XX i XXI w. • Coraz częściej wykorzystuje się w muzealnictwie techniki multimedialne i interaktywne. • Muzeum Pałacu w Wilanowie można nazwać jednym z prekursorów stosowania multimediów w Polsce w zakresie prowadzonej działalności. Muzeum zrealizowało nowatorski projekt bazujący na wykorzystaniu w celach edukacyjnych multimediów, w 2011 roku został udostępniony wortal z pasażem wiedzy. • Udostępniło bezpłatnie wiarygodne źródło wiedzy, zawierające m.in.: artykuły, filmy dokumentalne, otwarte kursy e-learningowe, ilustrowaną encyklopedię, a także odnośniki do miejsc przekazywania cyfrowych treści (m.in. Facebook, Youtube, Twitter, blog). • Rolą multimediów, nie było zastąpienie wizyty w pałacu, przeciwnie - Wortal z pasażem wiedzy – przygotowuje widza do świadomej wizyty w muzeum oraz poszerza i uzupełnia jego wiedzę zdobytą podczas zwiedzania Pałacu. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  44. Muzea w Polsce XX i XXI w. • Powstają również placówki muzealne dysponujące ogromnymi środkami finansowymi, nie mające jednak wystarczających zbiorów do eksponowania i przyjmujące niejednokrotnie charakter stricte komercyjny – więcej dla rozrywki (zysku) niż dla poznania historii. • Rekonstruuje się bitwy historyczne np.. Widowisko historyczne „Bitwa pod Grunwaldem” czy turnieje rycerskie np. pokazy na Zamku w Golubiu Dobrzyniu. • W ramach wielu z tych inscenizacji nie wykorzystuje się autentycznych eksponatów, ponieważ ich brakuje lub narażone byłyby na zniszczenie. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  45. Muzea a turystyka • Muzea obok zabytków architektury są największą atrakcją dla zwiedzających. • Właściwy odbiór ekspozycji wymaga od widza poznania „języka sztuki”, rozpoznawania wartości i zrozumienia treści przekazu. • Muzea są przygotowane dla takiego widza, który potrafi zrozumieć sens ekspozycji i tu następuje konflikt na linii oczekiwań widza z wymogami muzeum. • Typowy turysta najczęściej zwiedza powierzchownie „po łebkach”, nie zagłębiając się w ideę zbiorów, istotny dla niego jest kontakt z dziełem najchętniej nie tylko wzrokowy a takie działania są z reguły zabronione. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  46. Muzea a turystyka • Turysta musi uświadomić sobie i pamiętać o tym, że unikalność i wartość niektórych zbiorów narzuca te sztywne reguły i dostęp do nich nie może być nieograniczony. • W muzeach posiadających najcenniejsze zbiory ustala się dzienne limity zwiedzających, także część eksponatów nie jest wystawiana w stałej ekspozycji. Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  47. Bibliografia Prezentacja powstała w oparciu o artykuł Franciszka Midury „Muzea w Polsce” opublikowany w Roczniku Dydaktycznym, tom VI, Wyższej Szkoły Turystyki i Hotelarstwa w Warszawie 2001 r. W prezentacji wykorzystano zdjęcia ze stron: www.warszawadzisiaj.pl; www.zamekkrolewski.pl; www.bursa.krakow.pl; Wikipedia (ang., pol.);www.wilanow-palac.pl; www.e-zakopane.com; www.pap.pl; www.wordpress.com; www.turystykawortale.net; www.Radoslaw.story.gala.pl; www.e-krakow.com; www.krodo.pl; www.muratorplus.pl; www.museo.pl; www.polskalokalna.pl; www.wilanow-palac.pl; www.polskiekrajobrazy.pl oraz informacje ze stron: www.wilanow-palac.pl; www.edukacjamuzealna.pl/ Muzea w Polsce - Kwiecień 2012

  48. Dziękuję Państwu za uwagę Franciszek Midura Opracowanie graficzne DSM 2012

More Related