Nowe koncepcje zarządzania i finansowania w zlewniach wód

1. Nowe koncepcje zarządzania i finansowania w zlewniach wód IV Kongres Wodociągowców Polskich Janusz Mikuła Podsekretarz Stanu Warszawa, 2 września 2008r.

2. „Jakość wód w Polsce w latach 2000 – 2006 systematycznie się poprawia, jednak ich stan jest nadal niezadowalający.” – tak brzmi najczęściej powtarzana teza dotycząca jakości wód w Polsce. • Ocena jakości wód dokonana w 5 stopniowej skali, w 2006 roku w Polsce wykazała, że na 1544 punkty pomiarowe, wód w I klasie nie stwierdzono, w klasie II – w 34 punktach (2,2%), zaś w klasie III i IV odpowiednio 548 (35,5%) i 662 (42,9%). Do klasy V zaliczono 300 prób (19,4%). Tak więc ok. 62% wód to wody niezadowalającej i złej jakości.

3. Do momentu akcesji głównymi źródłami finansowania sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w Polsce były: • fundusze ekologiczne, • środki własne przedsiębiorstw, • budżety gmin • środki własne ludności, • budżet centralny, • pomoc zagraniczna (m.in. PHARE, ISPA, SAPARD).

4. W latach 2004 – 2006 mamy oprócz środków krajowych: • Fundusz Spójności (ok. 2,2 mld euro na gospodarkę wodno-ściekową), • Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego - działanie 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska, działanie 3.1. Obszary wiejskie, działanie 3.2. Obszary podlegające restrukturyzacji, (ok. 475 mln euro) • Fundusz Norweski i EOG (działanie 2.1 Ochrona środowiska) • Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego i Rozwój Obszarów Wiejskich2004 – 2006(SPO ROL – Działanie 2.5 Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi)

5. W nowej perspektywie 2007 - 2013 na realizacje zadań w gospodarce wodno-ściekowej oprócz środków krajowych do dyspozycji pozostają: • środki Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (priorytet 1.1. Gospodarka wodno-ściekowa – 3 205 mln euro), które adresowane są głównie do aglomeracji powyżej 15 tys. RLM, • środki 16 Regionalnych Programów Operacyjnych adresowane do aglomeracji o wielkości pomiędzy 2000 a 15000 RLM (rozwój infrastruktury wodno-ściekowej / kategoria 46. wody użytkowe (oczyszczanie) ok. 647 mln euro) • środki Programu Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich adresowane do aglomeracji poniżej 2000 RLM (odprowadzania i oczyszczania ścieków, w tym systemy kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej – ok. 500 mln euro).

6. Wstępna analiza dostępnych środków finansowych wskazuje, że na rynku brakuje środków na realizację zadań akcesyjnych w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Środki pochodzące z budżetu UE stanowią tylko 20% niezbędnych nakładów finansowych.

7. Prowadzone obecnie prace nad aktualizacją KPOŚK wykazały, że: 85,5% ładunku zanieczyszczeń biodegradowalnych w Polsce pochodzi z 466 aglomeracji powyżej 15 000 RLM tj. z 29% ogólnej liczby aglomeracji powyżej 2 000 RLM, w tym 54% ładunku zanieczyszczeń pochodzi z 82 aglomeracji powyżej 100 000 RLM, 14,5% ładunku zanieczyszczeń pochodzi z pozostałych 71% liczby aglomeracji powyżej 2 000 RLM a poniżej 15 000 RLM, Ok. 1% ładunku zanieczyszczeń pochodzi z aglomeracji poniżej 2 000 RLM, w których ścieki powinny być oczyszczane w odpowiednim stopniu do końca 2015 r.

8. Redukcja zanieczyszczeń wynikająca z realizacji planów gospodarowania wodami jest obowiązująca. W przypadku braku redukcji zanieczyszczeń ich sprawca płaci kary. Sytuacja, w której brakuje nam środków na realizację zobowiązań akcesyjnych a jednocześnie nie tak odległa wizja kar za zrzut nieoczyszczonych ścieków skłania do zastanowienia się nad systemem finansowania gospodarki wodno-ściekowej.

9. Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadziła następujące zalecenia ekonomiczne: • wskazane jest zastosowanie instrumentów ekonomicznych związanych z programami stosowanych działań w gospodarce wodnej, • konieczne jest wdrożenie zasady kosztów za usługi wodne (w tym kosztów ekologicznych i zasobowych, związanych z wywołanymi szkodami i negatywnym wpływem na środowisko), • konieczne jest wykonanie analizy ekonomicznej dla usług wodnych opartych na długoterminowych prognozach zapotrzebowania na wodę i wykorzystania wody w zlewni rzeki, • przy wprowadzaniu zwrotu kosztów za usługi wodne powinno się uwzględnić zasadę „sprawca zanieczyszczeń płaci”.

10. W takiej sytuacji pomocny może być rynek uprawnień dla „praw do zanieczyszczeń”. Ideą uprawnień zbywalnych jest to, że w miejsce ustalania standardów emisji Rząd przyznaje i sprzedaje pozwolenia na emisje w zależności od całkowitej ilości tolerowanego ładunku zanieczyszczeń. Takie pozwolenia w następnej kolejności mogą być sprzedawane i nabywane na rynku.

11. Teoretycznie jest to system doskonały z kilku powodów: • wszyscy partnerzy procesu wymiany zyskują, • z góry założona jest całkowita dopuszczalna wielkość zanieczyszczenia, nie ma więc zagrożenia nie osiągnięcia celu środowiskowego, • nowe podmioty zmuszone są kupować pozwolenia od podmiotów istniejących lub z rezerwy Rządu, • ceny uprawnień automatycznie rosną zgodnie z inflacją na rynku.

12. Wprowadzenie rynku uprawnień stwarza możliwość dokładnego określenia ilości zanieczyszczeń, które faktycznie zostaną odprowadzone. • Handel emisjami w przypadku gospodarki ściekowej prowadzony winien być w ramach zlewni i zapewniać w ściśle określonym okresie czasu osiągnięcie celów ekologicznych. • Jeżeli rynek w ramach zlewni nie zostanie zmonopolizowany (o co można zadbać w prowadzając stosowne regulacje prawne) to eksploatacja zasobu przechodzić będzie w ręce najbardziej rentownych i efektywnych użytkowników. • Dla społeczeństwa oznacza to minimalizowanie kosztów związanych z programem gospodarowania wodami w zlewni.

13. Wprowadzenie rynku zbywalnych uprawnień do emisji w ramach zlewni dla użytkowników wód oznaczać będzie minimalizację łącznych kosztów redukcji ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych w całym dorzeczu, ze względu na fakt, że w wyniku działania rynku wielkość redukcji zanieczyszczeń będzie największa u tych użytkowników, u których jej koszty są najmniejsze. • Dopuszcza się ograniczenie stopnia redukcji zanieczyszczeń w tych zakładach, gdzie jej koszty są najwyższe (poprzez zakup uprawnień do emisji).

14. W związku z dokonanym, w ramach procesu wdrożenia Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce, podziałem wszystkich kategorii wód powierzchniowych (rzeki, jeziora, wody przejściowe i wody przybrzeżne) na „części wód” (oraz scalona część wód) handel redukcjami zanieczyszczeń może być realizowany w obrębie tego podziału. • Wprowadzenie zbywalnych uprawnień do emisji wymaga opracowania systemu monitorowania transakcji oraz zasad kontroli przestrzegania przyznanych limitów. W tym celu musiałby ulec rozwinięciu i modyfikacji istniejący system informacji o zakresie korzystania ze środowiska. System ten musiałby w sposób kompatybilny gromadzić dane od użytkowników i dane o jakości środowiska wodnego.

15. Dziękuję za uwagę Ministerstwo Rozwoju RegionalnegoUl. Wspólna 2/4www.mrr.gov.plwww.funduszestrukturalne.gov.pl