Kleuterparticipatie, hoe pak je dat aan?

1. Kleuterparticipatie, hoe pak je dat aan? Werken met intervention mapping Luc Driesmans & An Victoir

2. Wat doen we vandaag? • Kleuterparticipatie • Omschrijving • KP en GOK • Eenpaarcijfers • De spelers op het veld • Stapsgewijswerken • Probleemanalyse • Doelenformuleren • Methodieken en materialenafstemmen op het doel • Inspiratieopdoen • Methodieken en materialenkritischbekijken • Middelendoelmatiginzetten

3. Hoe zit het nou met… Kleuterparticipatie

4. Kleuterparticipatie Over naar Luc

5. Kleuterparticipatie versterken Werken met InterventionMapping

6. Een hele (vertel)tas vol materiaal

7. Er wordt hard gewerkt… • Initiatieven kleuterparticipatie • Van kleine acties tot grote projecten • Van schoolspecifiek tot regionaal tot Vlaams • Wat werkt voor mijn school? • Overnemen project = overnemen succes? • Waarom werkt iets goed/niet? • Wie moeten we meekrijgen op onze school? • Hoe krijg ik daar zicht op?

8. Kwaliteitsvol werken • CLB als kritische vriend van de school • Het totaalplaatje helpen bekijken • De beginsituatie analyseren • Uitklaren wat KP is • Wat en hoe registreren? • Hoe kunnen we patronen er uit vissen? • Waarom komen kleuters (niet) (regelmatig) naar onze school? • Uitklaren wat het ouders gemakkelijker/moeilijker maakt om hun kleuter naar school te sturen • Uitklaren wat het kleuters gemakkelijker/moeilijker maakt om te participeren

9. Kwaliteitsvol werken • CLB als kritische vriend van de school • Afspreken waar de school wil voor gaan • Wat willen ze veranderen in het totaalplaatje? • Wat kunnen ze veranderen? • Wat is haalbaar voor deze leerlingen/ouders/school? • Waar heb je als school vat op? • Wat kan je niet veranderen vanuit de school? • Welke andere organisaties hebben wij nodig? • Welke doelen zouden zij moeten nastreven? • Motiverende doelstellingen zijn usmart+

10. Kwaliteitsvol werken • CLB als kritische vriend • Weten wat verandering kan brengen • Wat werkt? = effectiviteit van acties • Welke acties zijn haalbaar op deze school? = efficiëntie, doeltreffendheid • Houden we een evenwicht tussen inspanning en effect? = kosteffectiviteit • Weten hoe je verandering kan bereiken • Van wie verwachten we een inspanning? • Hoe kan je die mensen motiveren om die inspanning te leveren? • Wat zijn randvoorwaarden?

11. Kwaliteitsvol werken • CLB als kritische vriend • De school een duwtje in de rug geven • Toevalstreffers • In effecten • Fijn dat een actie werkt, maar… borging zelden een feit • In contacten • Fijn dat je via informeel contact met juf Lieve veel gedaan krijgt, maar… continuïteit van werking zelden een feit • Toevalstreffer = startblok. Je moet wel de race uitlopen. • “Indringen” op GOK en Zorgbeleid van de school • Uitzondering op vraaggestuurd werken • Randvoorwaarden voor “goed” werken garanderen

12. Kwaliteitsvol werken • CLB als kritische vriend • Welke rol nemen wij op? • Uw kaart: InterventionMapping

13. Interventionwatte?  • Interventionmapping • Model van Planmatig werken • Roots in gezondheidsbevordering • Mensen luisteren niet naar gezond advies • Mensen doen niet wat goed voor ze is • Gezonde programma’s geven de geest • Hoe krijg je er vaart in? • Ken uw pappenheimers! • Weten waar je “doelgroep” mee zit • Weten waar je “implementeerders” mee zitten • Weten wat je “beslissingnemers” drijft om wat te doen • Planmatig werken: logische (daarom nog niet chronologisch) stappen op mekaar laten aansluiten

14. Intervention Mapping Stap 1: Wat is de wens / de nood / het probleem? Hoe is die er gekomen? Stap 2: Waar willen we naar toe? Doelen stellen. Stap 3: Weten wat werkt en het juiste materiaal kiezen. Stap 4: Het programma samenstellen. Stap 5: Het programma implementeren. Stap 6: Hebben we onze doelen bereikt? Op de beste manier?

15. Wat is IM? • IM protocol • Beschrijft noodzakelijke stappen in een traject van vraag naar antwoord • Vandaag: inzoomen op stappen 1-2-3 en een beetje op stap 5 • Zelfde filosofie als HGW • Logisch, geen chronologisch model • Processie van Echternach is de regel • Je kan instappen in elke fase • Beginnen bij stap 1 is niet altijd opportuun • Toepasbaar op alle begeleidingsdomeinen • Als groepsgerichte acties nodig zijn • Als er iets aan de omgeving / de school moet veranderen

16. Participatief model • Participatief • Geen model van “experts” alleen (CLB, school) • Mensen willen veranderen ≠ veranderd worden • School = kapitein in IM • De school beslist • De school draagt verantwoordelijkheid voor effect van acties • IM coach = loods • Helpt navigeren door de fasen • Wijst op consequenties van beslissingen door de juiste vragen te stellen op het juiste moment • Hakt niet zelf de knoop door (oef!) • Wie participeert? • Schooldirectie / middenkader = beslissingnemers • Leerkrachten, administratief personeel = uitvoerders • Doelgroep die baat moet hebben bij de actie

17. Participatief model • Participatie doelgroep • Vinden ze de actie nuttig? • Waarom zou je als ouder tijd vrijmaken voor een “koffieklets” in de klas? • Vinden ze de actie goed uitgewerkt? • Is het slaaphoekje voor de jongste kleuters rustig genoeg? • Vinden ze de actie prettig? • Een “cadeautje” bij inschrijving kleuter is leuk • Opgelet: leuk is niet altijd nuttig  • Hoe zouden zij de actie invullen? • “Op tijd komen” actie • Voorstel school: “motiverend berichtje” aan ouders van laatkomers meegeven • Voorstel ouders: meer parkeerplaats kort bij de school

18. Aan de slagStap 1 InterventionMapping Van meten naar weten

19. Intervention Mapping Stap 1: Wat is de wens / de nood / het probleem? Hoe is die er gekomen? Stap 2: Waar willen we naar toe? Doelen stellen. Stap 3: Weten wat werkt en het juiste materiaal kiezen. Stap 4: Het programma samenstellen. Stap 5: Het programma implementeren. Stap 6: Hebben we onze doelen bereikt? Op de beste manier?

20. Stap 1: probleemanalyse • Analyse van aard en omvang van het probleem • WAT? • Denken alle betrokkenen aan hetzelfde bij “kleuterparticipatie”? • Hoe omschrijft de school KP? • Hoe hebben jullie KP omschreven? • Wat is het onderliggende probleem? Waarom zet de overheid zo in op KP? • WIE heeft last van het probleem? • Wie ondervindt nadeel van lage KP? • Welke nadelen zijn dat? • Op korte en lange termijn • Om hoeveel kleuters gaat het?

21. Een paradox? Meeneem boodschap: werken aan KP, is niet werken rond AFwezigheid van kleuters, maar werken rond AANwezigheid • Inzetten op KP? • Een kritische noot • Kleine percentjes • % niet ingeschreven kleuters • % regelmatig afwezige kleuters • Is KP een goed antwoord voor het onderliggende probleem? • “Evidence” uit Head Start, High Scope, Abecedarian, Sure Start… niet zomaar te generaliseren (enkel toegankelijk voor kansarmen, gecombineerd met intensieve opvoedingsondersteuning…) • Effecten van “gewoon” goed kleuteronderwijs = ? • Toch waardevol • Alle kinderen krijgen de kans optimaal te profiteren van kwaliteitsvol kleuteronderwijs

22. Stap 1: probleemanalyse • Analyse van oorzaken en factoren die het probleem in stand houden • Hoe is het probleem er gekomen? • Hoe wordt het probleem in stand gehouden? • Waar zoeken we verklaringen? • Bij deze kleuter en deze ouder = persoon • In de klas • In de school • In de omgeving (buurt, regio, beleid, …)

23. Factoren in de persoon Attitude Gedrag = Gewoonte Sociale Invloed Intentie Gedrag Behoud van Gedrag Eigen Effectiviteit Heb ikeenalternatief?

24. Factoren in de omgeving Maatschappij Community De school als organisatie Interpersoonlijk Individu Naar Richard et al, 1996

25. Attitude • Ik vind dat kinderen best wel veel leren in de kleuterklas • Mijn kind vindt het niet prettig om in een grote groep te zijn Meevallers De buurvrouw heeft een zoontje dat even oud is als mijn kind, en we zouden kunnen afwisselen in de kinderen naar school brengen SES Cultuur Opleiding ouders … • Sociale invloeden • (familie) De kinderen van mijn zussen zijn ook niet op 2.5 jaar naar de kleuterklas gegaan • (media) Op de TV heb ik een spotje gezien waarin kinderen zeggen dat je Nederlands leert op de kleuterschool Intentie Ik wil mijn kind wel / liever niet / nog niet naar school sturen Gedrag Ik laat mijn kind wel / niet naar school gaan Hindernissen Het is met mijn werkuren gemakkelijker om mijn kind bij oma te laten dan naar school te sturen • Eigen-effectiviteit • Ik ben een goede opvoeder en ik weet wat een kind van 2.5 jaar moet leren • Ik voel me niet op mijn gemak als juffen of meesters mij aanspreken, want ik begrijp hen niet altijd goed

26. Even oefenen… • Lisa • Lisa (4 j) komt vaak 10-15 minuten te laat op school. Juf Annelien is dan al met het onthaalmoment bezig. Ze moet dan onderbreken om Lisa te helpen met haar jasje. ‘s Avonds blijft Lisa lang in de opvang, maar daar vindt ze het best fijn. Lisa is vaak ziek: om de paar weken houdt mama haar een paar dagen thuis. Het is moeilijk om mama of papa te spreken, want ze hebben het druk. Mama is huisarts. Papa pendelt naar Brussel en heeft lange werkdagen.

27. Even oefenen • Mehmet • Mehmet is 3 jaar. Hij is ingeschreven voor de 1e kleuterklas. Hij gaat niet graag naar school en huilt elke ochtend op de speelplaats. Thuis is het een braaf en vrolijk kind, dat zonder problemen alleen kan spelen terwijl mama met het huishouden bezig is. Hij is pienter en snel weg met dingen. Mehmet komt gemiddeld 2 dagen per week naar school. Daar geniet hij het meest van de tekenhoek en de poppenkast. Hij is graag bij Hanne, want die is rustig en stil. Mehmets mama spreekt weinig Nederlands, papa spreekt wel vlot Nederlands.

28. Even oefenen • Ons Wereldje • Ons Wereldje (BaO) is een dorpsschool zonder GOK omkadering. De directrice krijgt via de schoolraad te horen dat ouders ontevreden zijn. Juffen Mieke en Suzanne, die elk halftijds in de eerste kleuterklas staan, zijn bezig met verzorgingstaken bij de kleinste instappertjes en komen onvoldoende toe aan echt onderwijs. Kleuters die wat introvert zijn, voelen zich volgens de ouders niet lekker in de klas. De kleuters zijn teveel op zichzelf aangewezen.

29. Even oefenen Scholengroep Mariëndaal Diest

30. Breed kijken naar factoren * Persoon = deze kleuter, deze ouder, deze juf, …

31. Stap 2 in IM: Weten waar je voor gaat Doelen stellen

32. Intervention Mapping Stap 1: Wat is de wens / de nood / het probleem? Hoe is die er gekomen? Stap 2: Waar willen we naar toe? Doelen stellen. Stap 3: Weten wat werkt en het juiste materiaal kiezen. Stap 4: Het programma samenstellen. Stap 5: Het programma implementeren. Stap 6: Hebben we onze doelen bereikt? Op de beste manier?

33. Vooruitkijken • Doelen stellen • Concreet maken wat je wil bereiken • En welke tussenstapjes daarvoor nodig zijn • “Streven naar” of “bereiken”? • Sommige doelen kan de school halen • Vb. de kleuters vinden het onthaalmoment in de klas fijn = doel “attitude”  draagt bij tot doel “de kleuters zijn er op het onthaalmoment” • Sommige doelen zijn te hoog gegrepen voor de school • Wel: bijdragen tot … via tussendoelen op lager niveau • Sommige doelen zijn niet voor de school • Aangeven: welke doelen zie jij voor anderen?

34. Takeaway boodschap Setting-gerichtdenken Besef wat je wel en niet kan bereiken op school. Doe goed wat je zelf kan. Blijf af van wat je niet kan. Als iedereen dat vanuit alle settings doet, zullen we op termijn effecten zien.

35. Valkuilen • Doelen stellen kan uw gezondheid schaden • Oneigenlijke doelen willen halen • Forceren waar je geen wezenlijke invloed hebt • “we gaan de ouders veranderen” • Sensibiliseren kan • Veranderen kan niet • Doelen op te hoog niveau willen halen • Inspiratie geven kan (vb. verteltas) / het aanbod thuis veranderen kan niet • Doelen stellen waar je doelgroep het lastig mee heeft • Wel: bepleiten waarom je een doel goed vindt (vb. alle kleuters ook naar het schoolfeest) • Afdwingen? Schadelijke neveneffecten.

36. Eerste hulp bij doelen stellen USMART+

37. Doelen formuleren Om naar de top van de berg te klimmen, moet je kleine stappen zetten. Dat zijn Usmart+ doelen. Als je alleen naar de top kijkt, zal je struikelen.

38. U-SMART+ doelen • Uitdagend • Motiverende doelen • Niet: “ouders tekenen de engagementsverklaring” • Wel: “ouders tonen dat ze het fijn vinden om met ons samen te werken aan de opvoeding van hun kinderen” • Specifiek • Zeg precies wat je wil • Niet “we gaan iets aan kleuterparticipatie doen” • Wel “bij inschrijving praten we met alle ouders over hoe belangrijk het is dat hun kindje regelmatig op school is” • Meetbaar • Een ander kan ook zien of je het doel haalt • Niet “wij hebben een goed inschrijfbeleid” • Wel “wij kunnen precies aangeven waarom wij sommige kinderen wel en andere kinderen niet inschreven op onze school”

39. U-SMART+ doelen • Aanvaardbaar • Voor alle betrokkenen • Niet “leerlingen moeten elke schooldag ook op school zijn” • Wel “leerlingen mogen afwezig zijn op de laatste 2 dagen voor een vakantie, als de ouders dan gemakkelijker naar het land van herkomst kunnen afreizen op familiebezoek” • Kan je voor iedereen goed doen? • De school? • Het departement Onderwijs? • Allochtone leerlingen en ouders? • Autochtone leerlingen en ouders? • Realistisch • Kwaliteit leveren ≠ perfectie nastreven • Niet: “wij bereiken alle ouders 3 keer per jaar” • Wel: “wij doen 3 keer per jaar een contactmoment met ouders en allochtone ouders proberen we (via een telefoontje) extra aan te moedigen om er bij te zijn”

40. USMART+ doelen • Tijdsgebonden • Spreek een termijn af • Niet “we willen dat ouders meer participeren in het klasgebeuren”. Tegen Sint Juttemis? • Wel “trimester 1 = informatie geven; trimester 2 = kom eens kijken in onze klas; trimester 3 = mama’s, papa’s, oma’s en opa’s doen een activiteit met onze kleuters”. • Korte, middellange en lange termijn • Positief geformuleerd • Focus op wat je wil bereiken, niet op wat je wil vermijden • Niet “wij willen de juffen niet meer overbelasten met verzorgingstaken” • Wel “wij willen dat verzorgingstaken kunnen worden opgenomen door de kinderverzorgster ”

41. Eerste hulp bij doelen stellen Performantie- en veranderdoelen

42. Nog enkele tips • Allergisch aan USMART+? • Van breed naar smal • Brede doelen = wat wil je bereiken (wens) of veranderd zien (probleem) • Smalle doelen = wat wil je veranderen in determinanten van gedrag of in de omgeving? • Setting-denken • Kortbij en veraf doelen • Wat moet doelgroep uiteindelijk doen? Veraf! • Wat moeten ze daarvoor weten/kunnen/voelen? Kortbij! • IM: verander- en performantiedoelen

43. Verander- en performantiedoelen

44. Performantiedoelen • Wat moeten mensen doen om het gewenste gedrag te vertonen? • Subgedragingen • Als het om complexe gedragingen gaat • Wat moeten ouders doen om hun kind goed te laten participeren aan onderwijs (op tijd zijn, de nodige spulletjes meegegeven, het heen-en-weer schriftje lezen, …) • Noodzakelijk voorbereidend gedrag • Gedrag A kan niet zonder gedrag B • De leerkrachten kunnen hun attitude t.o.v. kansarmen maar veranderen, als ze eerst de ruimte kregen om hun eigen houding te verkennen • Gedrag dat je theoretisch kan omschrijven • Procesbenadering • Vb. plan/do/check/act cirkel van kwaliteitszorg

45. Voorbeeld SOA preventie • Veranderdoelen • Watmaaktdatoudersnaareenoudercontactkomen? • Wetenwaar en wanneerdatoudercontactdoorgaat • Aanvoelendat het belangrijk is datzesamen met de juf over hun kind praten (attitude) • Durvenvragenstellen en hunmeninggeven (eigeneffectiviteit) • Merkendatandereoudersdatcontactmomentnuttigvinden (socialenormen) • Ziendatalleoudersdaarkomen (voorbeelden) • Het oudercontactvalt op eenuurdatzekunnenkomen (omgeving) • Het contact heeftplaats in eenomgeving die eengoedgesprekmogelijkmaakt (omgeving) • Dusdoelen op niveau van determinanten

46. Inzoomen op determinanten • Wanneer bekijk je determinanten? • Stap 1: snappen waarom de doelgroep het “verkeerde” doet • Stap 2: snappen wat doelgroep kan brengen tot het “juiste” gedrag • Veranderdoelen moet je koppelen aan determinanten van probleem- en gewenst gedrag

47. Selectie van determinanten

48. Stap 3 in IM: de oplossing verkennen Methoden en strategieën kiezen

49. Intervention Mapping Stap 1: Wat is de wens / de nood / het probleem? Hoe is die er gekomen? Stap 2: Waar willen we naar toe? Doelen stellen. Stap 3: Weten wat werkt en het juiste materiaal kiezen. Stap 4: Het programma samenstellen. Stap 5: Het programma implementeren. Stap 6: Hebben we onze doelen bereikt? Op de beste manier?

50. Van doel naar actie • Determinant koppelen aan methode • Theoretische/empirische randvoorwaarden • Vertaling naar de concrete actie met inachtneming van die randvoorwaarden