ANALIZA DOKUMENTU I JEGO OPIS PRZEDMIOTOWY

1. ANALIZA DOKUMENTU I JEGO OPIS PRZEDMIOTOWY

2. Analiza dokumentu w aspekcie katalogowania przedmiotowego powinna doprowadzić do uzyskania odpowiedzi na niżej sformułowane pytania: • co jest przedmiotem głównym dokumentu? • czy dokument posiada jeden przedmiot główny, czy kilka przedmiotów równorzędnych? • czy w dokumencie występują ważne dla użytkownika przedmioty poboczne? • czy przedmiot przedstawiono w dokumencie w sposób wyczerpujący, czy zaprezentowano jedynie wybraną jego własność (własności)? • jaki jest aspekt prezentacji (punkt widzenia, pryzmat) przedmiotu w dokumencie? • jaka jest forma piśmiennicza, wydawnicza, postać fizyczna dokumentu?

3. Przedmiot dokumentuto rzecz przez autora opisana, natomiast treść dokumentu to sądy i wiedza autora o danym przedmiocie, także jego intencje autorskie, metoda, a nawet styl. Można przytoczyć wiele przykładów dokumentów o podobnej treści, wspólnych zasadach metodologicznych, a traktujących o różnych przedmiotach, np.: prace psychologiczne na temat bezrobocia, małżeństwa, uzdolnień artystycznych dzieci. Można także znaleźć przykłady dokumentów o tym samym przedmiocie i różnej treści, np.: Warszawa może stanowić przedmiot opracowań historycznych, ekonomicznych, literackich (poezje na temat Warszawy) i innych.

4. Przedmiotem dokumentu mogą być: • osoby, także postacie mitologiczne, legendarne, fikcyjne, np.: papież Jan Paweł II; postać literacka znana jako Cezary Baryka; postać legendarna – Wernyhora; bóstwo greckie Persefona; • dzieła autorskie i anonimowe, np.: Biblia; Nowy Testament; W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza; • osoby prawne, instytucje, imprezy, np.: Uniwersytet Warszawski; Muzeum Zoologiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego; • jednostki geograficzne i fizjograficzne, np.: Pacyfik; Kraków; rzeka Wisła; • zdarzenia i wydarzenia historyczne w tym traktaty, układy, wojny, bitwy, kampanie i operacje wojenne, zbrodnie masowe, np.: zbrodnia w Katyniu; bitwa pod Monte Cassino, Traktat wersalski; II wojna światowa; • kategorie osób, np.: biskupi; chorzy; dzieci; dzieci chore; chirurdzy; impresjoniści; lekarze; nihiliści; więźniowie; więźniarki;

5. • grupy etniczne i narodowościowe, np.: Cyganie; Indianie; Polacy; Polki; • dyscypliny naukowe, dziedziny wiedzy, życia, działalności praktycznej, dziedziny sztuki i ich przedmioty, np.: architektura; bionika; chirurgia; medycyna; muzyka; malarstwo; bibliologia, książka, sztuka; teologia; teologia dogmatyczna; • kierunki, prądy, style artystyczne, naukowe i społeczne, religie, wyznania, ideologie, prawa i teorie, np.: buddyzm; chrześcijaństwo; fenomenologia; idealizm; sztuka barokowa; teoria gier; • obiekty fizyczne, przedmioty, ich części, rodzaje, gatunki i odmiany, np.: bakterie; bakterie beztlenowe; gruźlica; kościoły; mieszkania; wirusy RNA; układ sercowo-naczyniowy; witraże; • działania, procesy, czynności, stany, np.: amputacja; interakcje elektron-molekuła; leczenie; psychoterapia; zamachy stanu; • jednostki abstrakcyjne, własności przedmiotów, ich przejawy, zjawiska, np.: cierpienie; czas; dobro i zło; niedożywienie; nieszczęście; proporcje w sztuce; przestrzeń w sztuce; stosunki między pokoleniami; szczęście

6. Przedmiotem dokumentu może być osoba, ale także pewien etap jej życia, wybrany temat lub cecha jej twórczości itp., np. lata pobytu na emigracji Adama Mickiewicza, dzieci w malarstwie Olgi Boznańskiej, humor w utworach Henryka Sienkiewicza, związki Czesława Miłosza z kobietami.

7. Przedmiotem dokumentu może być dziedzina nauki lub sztuki rozpatrywana jako całość, ale znacznie częściej jest nim jeden z jej obszarów, przedmiot, wybrany etap rozwoju, rozwój na określonym terytorium itp., np. rozwój fizyki w dwudziestym wieku, malarstwo doby Renesansu w Polsce, bibliologia w Polsce po II wojnie światowej.

8. Przedmiotem dokumentu może być jakieś zjawisko rozpatrywane w ogólności, jak i jego przejawianie się w określonej sytuacji lub w odniesieniu do określonego obszaru, np.: stres w ogólności i odporność zwierząt na stres; wybrane miasto, ale także dowolny obiekt w tym mieście, np. Warszawa albo ulica Nowy Świat w Warszawie, Kraków lub Kościół Mariacki w Krakowie.

9. Przedmiotem dokumentu może być wreszcie zarówno instytucja, jak fragment działalności instytucji czy dowolne zagadnienie związane z jej działalnością, np. współpraca międzynarodowa Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

10. Przedmiot główny tekstu to przedmiot najistotniejszy, skupiający wokół siebie treść, ten, ze względu na który dokument w ogóle powstał. Na przykład, przedmiotem głównym książki Anne Hart Herkules Poirot : życie i czasy : biografia według Agathy Christie jest osoba bohatera wielu powieści kryminalnych autorstwa Agathy Christie – belgijskiego detektywa Herkulesa Poirot.

13. Często w katalogowaniu przedmiotowym mamy do czynienia z dokumentami o przedmiotach równorzędnych. Na przykład: książka książka Hartl Michael i Hartl Renate Chore dziecko ma także dwa przedmioty równorzędne: choroby dziecięce i pielęgnacja dzieci chorych.

15. Równorzędność przedmiotów w tekście nie musi oznaczać ich logicznej współrzędności. Przedmioty równorzędne mogą być prezentowane niezależnie, w odrębnych częściach tekstu. Jest to częste w dokumentach stanowiących zbiory rozpraw jednego lub kilku autorów, aczkolwiek zbiory rozpraw także bywają poświęcone jednemu przedmiotowi, a przedmioty równorzędne równie często występują w jednolitych tekstach.

16. Przypadek ten należy umieć odróżnić od sytuacji, gdy dokument ma jeden przedmiot główny, ale wiele przedmiotów przynależnych w krańcowym przypadku tworzących tzw. jedność przedmiotową dokumentu.

19. A s p e k t, u j ę c i e, p u n k t w i d z e n i a Przedmiot dokumentu może być ujęty albo całościowo (względnie całościowo), albo w odpowiednich ograniczeniach. Ograniczenia to: ujęcia przedmiotów z punktu widzenia określonej dziedziny, aspekty, w jakich przedmioty są ukazywane, w tym również aspekty formalne przedstawienia przedmiotów

20. Liczne publikacje, zarówno przyczynki i szkice, jak obszerne rozprawy i podręczniki, prezentując przedmiot charakteryzują go pod określonym względem, w jakimś aspekcie, z pewnego punktu widzenia.

21. F o r m a d o k u m e n t u Analizując dokument, należy zwrócić uwagę na jego formę, zarówno piśmienniczą, np.: bibliografia, encyklopedia, podręcznik, słownik, tekst literacki, tabele statystyczne, nuty, rysunki techniczne, jak i wydawniczą, np.: czasopismo, dziennik (gazeta). Jeżeli podstawą analizy jest tekst dokumentu nie będącego dokumentem graficznym, trzeba określić jego postać, np. nagranie magnetofonowe, płyta gramofonowa, CD-ROM. Różne dokumenty mogą prezentować ten sam przedmiot w różnych formach piśmienniczych i wydawniczych, z drugiej strony dokumenty o różnych przedmiotach mogą posiadać taką samą formę.

22. Forma dokumentu jest przeważnie drugorzędnym pojęciem opisowym. Kiedy jednak w tekście występuje wielka liczba przedmiotów, które nie tworzą jedności, bądź treść dokumentu jest na tyle uniwersalna, że nie można jej określić „przedmiotowo”, albo zebrane teksty łączy jedynie wspólna forma piśmiennicza lub wydawnicza – forma staje się podstawą opisu przedmiotowego. Jest tak w przypadku uniwersalnych encyklopedii, czasopism treści ogólnej, zbiorów aforyzmów, modlitewników, brewiarzy, śpiewników, zbiorów nut, kalendarzy, itp.

24. Celowe jest niekiedy określenie cech szczegółowych formy, jej gatunku albo nawet językowej wersji publikacji, czy też przeznaczenia czytelniczego, np.: Encyklopedia niemiecka, Czasopisma kobiece, Sonaty skrzypcowe.

25. Jednostki leksykalne JHP BN

26. Tematy i określniki Tematy dzielimy na: rzeczowe i formalne ogólne i jednostkowe (m. in. osobowe, korporatywne, geograficzne)

27. Określniki są wyrażeniami niesamodzielnymi składniowo, tzn. nie mogą samodzielnie stanowić hasła przedmiotowego. Są elementem dodawanym po temacie w celu doprecyzowania kontekstu, wskazania na aspekt, ujęcie, punkt widzenia, lokalizację przedmiotu dokumentu w czasie i przestrzeni oraz wskazania formy piśmienniczej i wydawniczej dokumentu lub jego adresata.

28. Określniki dzielimy na: • rzeczowe (treściowe, ogólne) i formalne; • - ogólne i jednostkowe.

29. Szyk określników w haśle przedmiotowym JHP BN: rzeczowy jednostkowy – rzeczowy ogólny – geograficzny – chronologiczny – formalny

30. DOPOWIEDZENIA

31. Stanowią integralną część tematu i/lub określnika.

32. Służą przede wszystkim eliminowaniu wieloznaczności; czasami objaśniają temat, „dopełniają” jego treść, podają kontekst.

33. Rodzaje dopowiedzeń: • identyfikujące (objaśniające, kwalifikujące), • lokalizujące.

34. OPIS JEDNO- I WIELOKROTNY

35. Opis jednokrotny to opis przedmiotowy złożony tylko z jednego hasła przedmiotowego (prostego lub rozwiniętego). Najczęściej otrzymują go prace monotematyczne dotyczące jednej dziedziny, zjawiska, wydarzenia, zagadnienia itp.

36. Opis wielokrotny tworzy się dla dokumentów, w przypadku których w efekcie analizy wskazano: • więcej niż jeden przedmiot, przy czym może to być więcej niż jeden przedmiot główny (przedmioty równorzędne) lub przedmiot główny i przedmioty poboczne, • więcej niż jeden aspekt, punkt widzenia, • dokument jest monotematyczny, ale przedmiotem jest osoba; następuje wówczas tzw. odwracanie hasła, w tym przypadku na dziedzinę działalności osoby, • dokument jest monotematyczny, ale przedmiotem jest obiekt, organizacja lub instytucja związana z miejscowością, • nie ma możliwości wyrażenia w danym języku haseł przedmiotowych danej treści za pomocą jednego hasła, • oprócz cech treściowych dokumentu, eksponowana jest jego forma w postaci tematu formalnego.