An Tornádó

1. An Tornádó

2. An Tornádó Colún (simléar) aeir ag casadh go fíochmhar ar crochadh ó scamaill a bhualann an talamh.

4. Conas mar a dhéantar Tornádó • Buaileann aer tais te le haer fuar. • De réir mar a ardaíonn an t-aer te, tagann aer fuar isteach go han-tapaidh ó na taobhanna. • Tosaíonn gaoth ag séideadh timpeall go fíochmhar rud a tharraingíonn aer isteach ina lár. • Tosaíonn rothlú, idir 2 - 6 míle ar leithead. Bíonn na scamaill dhorcha an-íseal agus feictear “balla scamall” go minic. • De réir mar a thosaíonn an bogadh timpeall go tapaidh déantar simléar.

5. Conas mar a dhéantar tornádó

6. Cá dtosaíonn siad? • Áit ar bith! • Tosaíonn cuid mhór acu sna Stáit Aontaithe thiar in aice leis an Mississippi River Valley áit ar a dtugtar “Tornado Alley”. • Tosaíonn cuid mhór acu sa tráthnóna! • Maraíonn siad suas le 60 duine sa bhliain sna Stáit Aontaithe.

7. Fíricí • Bhuail an tornádó is mó riamh, go bhfios dúinn, Texas in aice le Gruver ar an 9 Meitheamh, 1971. Bhí sé 2 mhíle ar leithead in áiteanna. • An ghaoth is láidre go bhfios dúinn ná 318 míle san uair – Bealtaine 1999, in aice le Creek, Oklahoma.

8. Fíricí • Bíonn thart ar 1000 tornádó sna Stáit Aontaithe gach bliain. • Bíonn an chuid is mó acu sin i Texas - thart ar 124 gach bliain.

9. Stair an Tornádó • Ba é an Tornádó “Tri-State” an ceann ba mheasa go bhfios dúinn. • Thosaigh sé i Missouri ar 18 Márta 1925 agus thaistil sé 219 míle tríd Illinois agus Indiana. • Bhí an simléar beagnach 1km ar leithead agus thaistil sé chomh tapaidh le 73 míle san uair. • Mharaigh sé 635 duine.

10. Fíricí • Is féidir leo tarlú áit ar bith ar domhan. • Ní mhaireann siad ach cúpla nóiméad de ghnáth. • Trastomhas (meán) 0.4 km • Fad an bhealaigh (meán.): 6 km • Taistilíonn an simléar idir 0 -70 míle san uair, 30 míle san uair de ghnáth. • Casann 99% díobh faoi dheis i Meiriceá. • Bhí 5,722 tornádó, go bhfios dúinn i Texas ó 1950 -1995. Seans go bhfaighfeá bás le linn tornádó: 1 / 1,054,267

11. Neart na Gaoithe

12. Cathain agus cá háit a tharlaíonn siad? • Am ar bith i rith na bliana; an Earrach, an Samhradh agus an Fómhar de ghnáth. • Feictear go leor acu i Mí Bealtaine. • Is sa tráthnóna is mó a thosaíonn siad. Tornádó sa tráthnóna!

13. Cá dtarlaíonn siad?

14. Tá 6 chatagóir ann! F0 • (Lag) gaotha (40-72) mph , beagán damáiste. • Damáiste: Bristear géaga crann, leagtar simléir.

15. Catagóir F3 • (láidir) gaotha: (158-206) mph, an-chuid damáiste • damáiste: Leagtar crainn agus ballaí, baintear díonta de thithe agus castar traenacha bun os cionn.

16. Catagóir F5 • (Fiáin) gaotha: (261- 319) mph, an t-uafás damáiste; damáiste neamhghnách: Baintear an choirt de chrainn, caitear tithe agus feithiclí tríd an aer.

17. Conas a bheidh a fhios agam go bhfuil tornádó ar an mbealach? • Clocha sneachta nó báisteach throm. Ansin bíonn easpa gaoithe nó gaoithe tapa ag bogadh ó áit go háit. Uaireanta ní fheictear an tornádó mar go mbíonn sé i bhfolach faoin mbáisteach.

18. Scamaill an-íseal Source: NOAA

19. Ní stoirm ghainimh í seo! Source: NOAA

20. Titeann clocha sneachta móra. • Thit an chloch shneachta seo i Breckenridge, Texas. Bhí trastomhas 4 orlach aici.

21. Cloistear torann ard leanúnach cosúil le traein mhór ag teacht i do threo. Source: NOAA

22. Coinnigh súil ar an spéir! • Is minic a thiteann clocha sneachta ar thaobh na stoirme. Ní gá go mbeadh gaoth láidir anseo.

23. Cá háit is fearr le dídean a fháil? • An áit is sábháilte ná seomra speisialta faoin talamh. • Fan siar ó na fuinneoga agus bog isteach go seomra i lár an tí; seomra folctha nó cótaí/cófra.

24. Mar a fheictear tornádó ar an radar.

26. An Tús : Tosaíonn an tornádó le rothlú scamall. Déantar simleár astu go tapa.

27. 2 : Leathnaíonn an simléar síos go dtí an talamh.

28. 3: Leanann an simléar ag fás!

29. An Deireadh: Stopann sé ag bogadh. Éiríonn sé an-tanaí agus imíonn sé.

30. Ní bhíonn tú cinnte riamh cad a dhéanfaidh tornádó!

31. Dídean ceart ón Tornádó

32. Miotais • Is áit mhaith droichead chun dídean a fháil. • Ba chóir duit fuinneoga an tí a oscailt chun an brú aeir a choinneáil cothrom. • Meallann tithe so-ghluaiste tornádónna. • Is féidir liom éalú ón tornádó. • Titeann clocha sneachta roimh thornádó.

33. Miotas 1: Is áit mhaith an droichead le dul i bhfolach • Méadaítear luas na gaoithe faoi dhroichid. • Eitlíonn gach saghas adhmhaid/bruscair go han-tapaidh faoin droichead. • Is minic a shéidtear daoine amach. • Leagtar na droichid go minic nó bristear ina bpíosaí beaga iad.

34. Miotas 2: Ba chóir duit fuinneoga an tí a oscailt chun an brú aeir a choinneáil cothrom leis an taobh amuigh. • Is cur amú ama é seo agus tá sé an-dainséarach. • Bristear na fuinneoga go minic agus tá an ghloine an-dainséarach. • Ná bí buartha - má bhuaileann tornádó do theach osclóidh sé na fuinneoga duit!!

35. Miotas 3: Meallann tithe so-ghluaiste tornádónna. • Ní mheallann cé go mbíonn an chuma sin air uaireanta. • Toisc nach mbíonn siad róláidir bristear gan dua iad. • Faigheann go leor daoine bás iontu i rith stoirmeacha. • Is féidir leis an ghaoth iad a bhogadh gan dua nuair a cheanglaítear iad leis an talamh fiú.

36. Miotas 4: Is féidir liom éalú ó thornádó • Tá sé an-deacair luas an tornádó a mheas. • Ní bhíonn a fhios agat riamh cén bealach a chasfaidh an tornádó. • Cuirfidh trácht, drochaimsir agus creach ar na bóithre moill ort. • Léim amach as an gcarr!

37. Miotas 5: Titeann clocha sneachta roimh thornádó. • Athraíonn an scéal ó stoirm go stoirm. • Toisc go mbíonn clocha sneachta móra ann ní ionann sin agus a rá go mbeidh stoirm mhór ann. Source: NOAA

39. Seo bealach an tornádó ón aer!

40. Tornádó ag Amber, OK ag 6:30 CDT

41. Microburst Microbursts are downdrafts from thunderstorms consisting of a narrow column of cool air traveling at high speeds which can cause damage similar to a weak tornado over a small area

42. Waterspouts A waterspout is a tornado that forms over a body of water, or a tornado that moves from land onto water

43. Storm Chasers Storm chasers are a group made up of meteorologists and scientists, as well as amateur observers who voluntarily put themselves in the path of a severe thunderstorm in order to hopefully observe a tornado and obtain photographs and scientific data.

44. Mammatus clouds Green sky

45. Tornado Forecasting Meteorologists who predict tornado development analyze the current atmospheric conditions such as: air temp., barometric pressure, the locations of fronts, wind velocities, convection, etc. Probably the most useful tool a meteorologist can use to identify tornados is radar, specifically Doppler radar (WSR-88D)

46. Tornado Damage Tornados mainly cause damage by picking up something and throwing it through the air or hurling objects against something A 20-ton trailer blown off U.S. 30; it bounced 5 times A pick-up truck caught in the path of a tornado

47. “Safe” Room • Provide protection against winds of up to 250 miles per hour and against flying objects traveling as fast as 100 miles per hour. • Built inside but separate from the main house. The walls and ceilings are extra thick and strong so that the safe room remains standing and intact even if the rest of the house is destroyed by high winds and flying objects. Source: NOAA Source: FEMA

48. Interior Room • An interior room, such as a closet or bathroom, generally contains more structural protection than other parts of a house or building. Source: NOAA

49. Office Buildings • Go directly to an enclosed, windowless area in the center of the building. • Under a stairwell • Interior hallway • Crouch as low to the floor as possible, face down • Cover your head with your hands or with some sort of thick padding (blankets)

50. Mobile Homes • GET OUT! • You are probably safer outside, even if you have to seek shelter out in the open • If there is a sturdy building nearby, seek shelter there Source: NOAA