TÜRKİYE’DE KUATERNER VOLKANİZMASI

1. TÜRKİYE’DE KUATERNER VOLKANİZMASI

2. VOLKANİZMA Mağmanın yerin derinliklerinden hareket ederek yer yüzüne çıkması veya yer yüzüne yakın derinliklere kadar gelerek soğuması olayına volkanizma denir. 

3. VOLKANLARIN OLUŞUMU Depremler gibi, volkanik etkinliklerin de büyük bir kısmı, litosferde bulunan levhaların hareketleri ile ortaya çıkmaktadır. Bunun için volkanların pek çoğu, depremler gibi, levha sınırlarında veya hemen yakınlarında ki belirli kuşaklar üzerinde görülmektedir. Ancak levha hareketleri ile doğrudan bağlantılı olmayan ve levha içlerin de sıcak noktalar olarak adlandırılan yerlerde de volkanlar ve volkan püskürmeleri olmaktadır.

5. Her iki nedene bağlı olarak oluşan volkanların görüldüğü yerlerin ortak özelliği buraların, yerin derinliklerinden gelen magmanın ve diğer maddelerin kolayca yeryüzüne çıkabileceği, litosferin en zayıf noktaları olmalarıdır.

6. BAŞLICA VOLKAN TİPLERİ Hawaii Tipi: Bu volkanlarda ki püskürmeler hafif şiddettedir. Çıkardıkları lav çok sıcak ve bazik karekterli olduğu için akıcıdır. Kimi zaman fıskiyeden çıkan su gibi çıkarak geniş alanlara yayıla bilir. En güzel örneği Hawaii adalarının oluşmasına neden olan Hawaii volkanlarıdır.

7. Stramboli Tipi Lavın biraz daha yoğun olması durumunda görülür.Sıkışmış gazlar, yanardağ ağzının çevresine sıvı halde lav kütlerinin fışkırmasına neden olan, küçük patlamalarla açığa çıkar.

8. Volkano Tipi: Lavın daha yoğun olduğu durumlarda görülür.Sıkışmış gazlar gürültülü patlamalarla açığa çıkar ve yanardağın ağzına iri kaya parçaları ile çok miktarlarda volkanik kül püskürür.

9. Pele Tipi:Patlama şeklindeki püskürmelerin görüldüğü en tipik ve ekstrem örnek pele tipi volkanlardır. Bu tipin en önemli özelliği ani ve şiddetli patlamalar ile katı maddelerden oluşan çok yoğun ve kızgın dev bulutların oluşmasıdır. Adını antillerdekimartinik adasındaki pelee volkanından alır. Bacanın tıkanıp gaz sıkışması sonucu patlamanın şiddeti artar.

11. Türkiye’de KuaternerVolkanizması Türkiye de volkanik faaliyetler, hemen her jeolojik devirde, gerek ekstrüzif gerek intrüzif yer yer de denizaltı volkanizması halinde görülmüştür. İntrüzyonlar, Paleozoik (veya öncesi) ve Mesozoik’te de ekstrüzyonlar ise Tersiyer ve Kuaterner’de daha çok olmuştur. O halde yüzeysel volkanik faaliyetler denilirken, daha çok Neojen ve kısmen de Kuaternervolkanizması akla gelmektedir.

12. Bu yüzeysel volkanik faaliyetler hemen pek çok yerde Neojen esnasında başlamış (Afyonkarahisar bölgesi gibi) muhtemelen Pliyosen de en yüksek düzeye ulaşmış  ve Kuvaternerde azalmak suretiyle  devam etmiş, günümüzde ise tamamen durmuştur. Faaliyetleri tarihi çağlarda sona ermiş volkanlarımız ise Nemrut, Erciyes gibi oldukça azdır. (Nemrut en son  1441 yılında)

14. Türkiye’nin her yerinde son çıkan volkanik ürünler bazik karekterdeki kayaçlardır. Bazaltlar hemen tüm volkanitleri veya diğer arazileri örtmüş durumdadırlar. Fakat volkanik materyal eski devirlere göre daha azdır ve bazaltlar yerel olarak alttaki formasyonları örtmektedirler.

16. Akıcılıkları diğerlerine göre daha fazla olduğundan çoğu kez akarsu vadileri içerisinde katılaşıp kalmışlardır. Bazen de Kütle halinde yığılıp kalmışlar  ve kubbe şeklinde kabartılar halinde relief üzerinde belirmişledir.

17. Bu tip volkanizma, muhtemelen Kuaterner başları ve ortalarında çok daha şiddetli iken bu devrin sonlarına doğru azalmış ve sona ermiştir. Bugün sadece  mofette ve solfatar safhaları halinde bazı volkanlarımız mevcuttur ve bunlar sıcak su veya diğer gazlar çıkarmaktadırlar.( Nemrut, Ağrı, Aladağ, Kumalar dağı kuzeyi- A. Karahisar vs.)

18. Türkiye’deki KuaternerVolkanizmasının Oluşum Şekilleri • Orojen bölgeleri ile eski masiflerin dokunak kısımları • Eski masiflerin kırıldıkları yerde • Süpsidans havzaların kenar kısımları • Aktif faylar, özellikle KAF boyunca • Eski fayların tekrar oynadıkları yerler

19. Türkiye’de Kuaternervolkanizmasının en önemli nedeni, alpin orojenik hareketleri takiben ortaya çıkan epirojenik karakterdeki tektonik hareketleridir.

20. Kıvrılma özelliğini tamamen yitirmiş olan kütleler, sonraki epirojenik hareketlerle az veya çok kıvrılmışlar, bu boyunca volkanik  faaliyetler baş göstermiştir. Bazı yerlerde ise oluşan az derin faylar, Kula bölgesinden olduğu gibi volkanizmaya yol açmıştır.

21. Kula, Karacadağ, Hassa, Kırıkhan, Osmaniye  vs.gibi yerler dışında volkanik faaliyetler eski volkanik bölgeler içerisinden gerçekleşmiştir.Bütün bu durumlar akla eski volkanitlerin oluşmalarına yol açan fayların tekrar oynadıkları ve volkanizmaya yol açtıkları gelmektedir.( Rejue Fay).

22. Kuaternervolkanizması ülkemizin bazı kısımlarında, orojen bölgelerine kalıp görevi yapmış eski masiflere, orojenzonlarının kontaklarında da şiddetli olmştur. Çünkü bu zonlar tektonik bakımdan henüz oturmamış mobil zonlar halindedirler.

23. Buna en güzel örnek, Toros orojeni  ile iç Anadolu masifleri kontaktını  oluşturan bölgelerdir: Afyon, Konya, Karaman(Karadağ), Hasan dağı Melendiz dağı, Erciyes dağı volkanik zonunda olduğu gibi.

24. Kuaternervolkanizması ile ilgili bir diğer konu da, bu devrede meydana gelen volkanik faaliyetlerin bir kısmının kıvrılma özelliğini kaybetmiş rijid kütlelerin kırıldıkları yerlerde ortaya çıkmıştır.

25. Bu konuda en güzel örnekler şunlardır: Diyarbakır batısı (Karacadağ), Uşak Manisa arasındaki Kula Bölgesi Kırıkhan-Hassa arası, Osmaniye-Yumurtalık arası, Urfa- Mardin arası vs. gibi.

26. Türkiye’de Şimdiye Kadar Saptanmış KuaternerVolkanizmasına Sahne Olmuş Alanlar • Marmara bölgesi: Enez-Çorlu arası, Çorlu-Banarlı arası, Biga Yarımadasının bazı kısımları, Manyas Havzası. • Ege Bölgesi: Kula-Adala arası, Elmadağ güneyi (Uşak), Söke çevresi, Çandarlı-Dikili arası . • Kuzey Anadolu: Kızılcahamam çevreleri, Şebinkarahisar-Alucra arası.

27. İç Anadolu bölgesi: Erciyes çevresi Karadağ ( Karaman) Batısı, Aladağ’ı çevresi, Biçer yöresi, Polatlı, Tuz gölü doğusu, Nevşehir-Ürgüp arası, Karapınar, Konya-Ereğli, Ayaş çevresi, Afyonkarahisar bölgesi, Akdağ(Kayseri-Sivas). • Güney Anadolu bölgesi: Osmaniye-Yumurtalık arası, Hassa-Kırıkhan arası, Isparta çevresi. • Doğu ve Güney Doğu anadolu bölgesi: Urfa-Mardin arası, Karacadağ ( Diyarbakır Batısı), Şeytan dağlarının bazı kısımlar( KDTunceli), Erzincan, Nemrut dağının bazı kısımları, Siirt yöresi, Doğu Beyazıt, Iğdır ovası güneyi, Pasinler çevresi, Tunceli-Bingöl arası, gölcük(Elazığ çevresi), Van Gölü bölgesinin bazı kısımları.

28. Erciyes dağındaki bazı parazit konilerde volkanik faaliyet, tarihi devirlere kadar devam etmiştir. Nitekim, açık renkli volkanik cüruflar içerisinde, tarihi devirlere ait seramik parçaları bulunmuştur. Nevşehir- Ürgüp çevresindeki volkanik faaliyet ise alt Kuaterner’de sona ermiştir.

29. Volkanik Ağrı dağı çevresinde Pliyosen sonlarında muhtemelen pliyosen- Kuaterner sınırında tekrar kendini gösteren ve bugün ki Iğdır ovasının da şimdiki şekillenmesine yol açan dikeytektonik hareketler buradaki volkanizmanın esas nedeni olmuşlardır.

31. Iğdır alüvyal ovasında bazaltların alüvyonlarla ardışıklı olmaları. Bunların Kuaterner, hem de genç Kuaterner yaşında olduklarını kanıtlamaktadır. Lavlar daha çok, Iğdır ovasının güney kısımlarını parçalı olarak örtmüşlerdir.

32. Nemrut Dağı’nın gösterdiği veriler bu volkanın kuaterner yaşlı olduğunun açık göstergeleridir. Nemrut dağını oluşturan volkanik birikimler  pliyosen de başlamış Kuaterner’de de devam etmiştir hatta tarihi devirlerde sona ermiştir. (en son erüpsiyon 1441 yılında olmuştur). Glasyasyon izlerine bu kadar büyük bir yükseltiye ve çevre dağlara rağmen rastlanmaması dağın bugünkü yükseltisini elde etmeden evvel Glasyal devrelerin geçmiş olmasından dolayıdır.

34. Kuaterner’de çıkan ve çoğunluğu bazaltik lavlardan ve proklastik maddeler bugünkü Rahva düzlüğü meydana getirdikten sonra 80 km boyunca, Bitlis’e kadar akarak eski bir akarsuyun yolunu tıkamak suretiyle Van gölünün oluşumuna da neden olmuştur.

35. 1-Mount Saint Helens Kuzey Amerika En son aktivitesi 8 Mayıs 1980 57 ölü

36. 2) Orta Amerika -Popocatépetl Popocatépetl en son 2000 yılında etkin hale geçmiştir.

37. 3) Cotopaxi, Güney Amerika Cotopaxi yerel nüfus için yüksek risk, onların yerleşim yerleri ve alanlar oluşturmaktadır

38. 4) Ojos Del Salado 1937, 1956 ve 14 Kasım1994'de su ve kükürtbuharlarının da açığa çıktığı hareketlilikler tespit edilmiştir.

39. 5) MountPeléeKarayipler - FrenchMartinique adası 1902 de pıroklastik maddeler ve zehirli gazladan oluşan kızgın bulutlar, stpierre şehri 28000 insanıyla yok olmuştur

40. 6) Surtsey İzlanda

41. 7) MountVesuviusPompeiHerculaneum En büyük faciası 3,000,000 kişinin ölümüyle sonuçlanan Roma İmparatorluğunun Pompei ve Herculaneum şehirlerini yok etti.

42. 8) Etna - Sicilya Zafforana koyunu haritadan silmiştir. 2001 yılındaki püskürmede ise büyük can, mal ve ekonomik kayıplara neden olmuştur.

43. 9) Krakato -Endonezya 26 - 27 Ağustos 1883 son aktivitesi, Yarattığı tsunami ile birlikte 36,417 kişi öldü.

44. 10)MountPinatubo Filipinler

45. KAYNAKÇA ATALAY İ.2011 Türkiye Coğrafyası Ve Jeopolitiği meta basım matbaacılık İzmir ATALAY İ.& MORTAN K.2011 Türkiye Bölgesel Coğrafyası İnkılap kitap evi İstanbul KETİN İ.2008 Genel jeooji/Yer Bilimlerine Giriş İTÜ Yayınları İstanbul http://kayataner.blogcu.com/turkiye-de-kuaterner-volkanizmasi/11307254 www.belgeler.com/indir?id=2uv7&key=da14a1029d5d8204b8ade34278af6985 www.volcano.si.edu/index.cfm

46. TEŞEKKÜRLER ALİ AKYILDIZ