Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.tr

1. Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler: Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

2. Plan • Bilimsel Yayıncılık • Açık Erişim • Kurumsal Arşivler • Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv Uygulaması www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr • Türkiye’de Neler Yapılabilir?

3. Bilimsel Dergi Sayısı • 24.000 hakemli dergi • Yılda 2,5 milyon makale • Bilimsel dergiler pahalı • Ekonomik model aboneliğe / kiralamaya (lisans) dayalı

4. Kısır Döngü • Bilimsel dergi fiyatlarının yükselmesi • Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi • Yayıncıların kaybettikleri geliri mevcut abonelerden sağlamak için abonelik fiyatlarını yeniden yükseltmeleri • Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi • Yayıncıların kaybettikleri geliri . . . • . . .

5. Bilimsel Yayıncılıkta Rekabet Yok • Yayınevleri kolayca tekel oluşturabiliyor • Dergi fiyatları “esnek” değil • Tetrahedron Letters • 1974 200 USD • 1997 7176 USD • 2005 12.204USD • Kütüphaneler dergi bütçelerinin %30-%50’sini Elsevier dergilerine harcıyorlar

6. Bazı yayıncıların fiyatlarını artırarak pazar paylarını artırma potansiyeli var! Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004

7. Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu Kaynaklarının Kullanımı • Kamu kaynakları • Araştırma projeleri • Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları • Bilimsel yayınları alan kütüphaneler • Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme yapıyorlar • “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal gene aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır ve kalite kontrolü de gene aynı müşteriler tarafından yapılır?” Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004

8. Açık Erişim Tanımı “1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin] erişim “2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü... açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için... en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır.” Kaynak:Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html

9. Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002 • Kendi kendine arşivleme • Açık Erişim dergileri Kaynak: Prosser, 2003

10. Kendi Kendine Arşivleme • Yayıncıların tutumu • Yayıncıların %92’si onaylıyor • Yazarların tutumu • Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık

11. Yayıncıların Tutumu Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil ışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor (%92) Kaynak: Brody & Harnad, 2004

12. Açık Erişim Araştırmanın Etkisini Artırıyor • Açık Erişim makalelere daha fazla atıf yapılıyor Kaynak: Harnad & Brody (2004)

13. Araştırma Etkisinin Artırılması Niçin Önemli? 1.5 billion lost annually in potential return on British science • İngiltere’nin bilimsel araştırmalara yaptığı yatırımın potansiyel getirisinden kaybı yılda yaklaşık 2,7 milyar dolar • Bunun temel nedeni mevcut akademik yayın ortamının sınırlı olması ve araştırma bulgularına kolayca erişilememesi (Stevan Harnad) The UK is losing around £1.5 annually in the potential impact of its scientific research expenditure, according to one of the key figures in the global open access publishing movement. Professor Stevan Harnad, Moderator of the American Scientist Open Access Forum and Professor of Cognitive Science at the University of Southampton's School of Electronics and Computer Science, has calculated the potential return on the investment in scientific research findings that are being lost to the UK each year through the limitations of the current academic publishing environment. Kaynak: www.eprints.org

14. Açık Erişim Dergileri • Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak gelişti • Çeşitli konularda 2000’den fazla dergi • Hakemli dergilerin %8,3’ü • Erişim için abonelik gerekli değil • Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar / araştırmayı destekleyen kurumlar tarafından karşılanıyor

15. Directory of Open Access Journals

16. Açık Erişim Gelişmeleri • Bazı üniversitelerde Açık Erişim zorunluluğu • Bazı üniversitelerin kendi kurumsal arşivlerini ve e-baskı arşivlerini kurma girişimleri

17. Açık Erişim Girişimleri ve Bildirgeleri • Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002 • Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi - 2003 • Berlin Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 2003 • BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı (WSIS) Bildirgesi - 2003 • OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004 • IFLA Açık Erişim Bildirgesi-2004

18. Kamu Fonlarıyla Yapılan Araştırmaların Sonuçlarının Açık Erişim Arşivlenmesi • ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd. • ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004 • Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004 • Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu - 1 Ekim 2005

19. ABD (161) İngiltere (68) Kanada (32) Almanya (59) Fransa (27) Avustralya (23) İsveç (25) Hollanda (15) İtalya (21) Brezilya (43) Hindistan (15) Danimarka (7) Çin (5) Macaristan (4) İspanya (13) Belçika (9) Güney Afrika C. (6) Japonya (4) Türkiye 1 . . . Açık Erişim Arşivleri (Şubat 2006) • http://archives.eprints.org/eprints.php?action=browse#country

20. GNU Eprints (195) DSpace (129) ETD-db (22) OPUS (Open Publication System) (20) Bepress (25) CDSWare (8) HAL (3) ARNO (4) Diğer (180) Açık Erişim Yazılımları (Şubat 2006) Kaynak: archives.eprints.org

21. Açık Arşivler Girişimi

22. Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) • Dizinleme yayın sürecinin bir parçası • Yayınla ilgili bilgiler (yazar adı, eser adı, özet, anahtar sözcükler vs.) dolduruluyor • Bu bilgiler ve arama amacıyla dizinleme Açık Arşivler arama motoru tarafından “harmanlanıyor”

23. Arama Mekanizmaları: OAIster Son 12 ayda 248 yeni arşiv eklendi; kayıt sayısı yaklaşık 2,1 milyon arttı

24. Google Scholar

25. Kurumsal Arşivler • Bir ya da daha çok üniversitenin / kuruluşun entellektüel ürünlerini kaydeden ve koruyan dijital derme

26. Hakemli dergilerde yayımlanan makaleler Ön baskılar Son baskılar Tezler Teknik raporlar Kitaplar Öğrenim nesneleri Ek materyaller (veri, görüntü, vs.) Açık Erişim dergileri Çalışma metinleri . . . Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri

27. Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Açık Erişim Arşivi Uygulaması

28. İşletim Sistemi: Linux Fedora Core

29. Açık Erişim Yazılımı: Dspace

30. H.Ü. Açık Erişim Arşivleri

31. Arama Sonuçları

32. Dizin Bilgileri (Dublin Core)

33. Tam Metin Tez

34. Hacettepe Dspace Yazılımının Özellikleri • Farklı dermeler yaratılabilmesi • Dermeye yeni giren belgelerin duyurulması • Özelleştirme: MyDspace • Yeni belge yükleme • tanımlama, yükleme, doğrulama, lisans/telif hakları, geribildirim • Yönetim • edit işlemleri, erişim politikalarının tanımı, yetkilendirme, bölümleri/kullanıcıları yönetme, bilgi güncelleştirme

35. Farklı Dermeler

36. Son Yüklenen Belgeler

37. Özelleştirme: MyDspace

38. Yeni Belge Kaydetme

39. Tanımlama I

40. Tanımlama II

41. Yükleme I

42. Yükleme II

43. Yükleme III

44. Doğrulama

45. Lisans / Telif Hakları

46. Kayıt Tamam

47. Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta Mesajı

48. Yeni Arama Sonucu

49. Dizin Bilgisi

50. Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF)