METİN EDEBÎ METİN

1. METİN EDEBÎ METİN

2. HAZIRLAYAN FERİDE YAŞAR ÖZDEMİR ALTUNHİSAR 75. YIL LİSESİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENİ

3. Bir duyguyu, düşünceyi, hayali, haberi, bilgiyi, olayı, insanı vb. anlatmak için dil ile oluşturulmuş yazılı veya sözlü anlatılara metin adı verilir. Kompozisyon derslerinde yazdığımız yazılar, ders kitaplarımızdaki konu anlatımları, yasalar, tüzükler, yönetmelikler, sorulara verdiğimiz yanıtlar kısaca kendimizi, dünyamızı ifade ettiğimiz her çeşit anlatıya metin denir.

4. Dili kendimizi ifade etmek için, varlıkları ifade etmek, bilgi vermek için kullanabileceğimiz gibi, bir güzellik yaratmak için de kullanabiliriz. Bu durumda, dil sanat görevinde kullanılmış olur.

5. Dili kendimizi ifade etmek yahut bilgi vermek için kullandığımız zaman dinleyicinin yahut okuyucunun dikkati dile değil, dilaracılığıyla verdiğimiz mesaja yönelir. Dili sanat görevinde kullandığımızda ise dinleyicinin yahut okuyucunun dikkati, verilen mesajdan çok mesajı taşıyan dilin doğrudan kendisi üzerine yönelir. Bu durumda mesajın anlamını taşıyan, mesajın bizzat şeklidir, biçimidir, formudur.

6. Şu örneği inceleyelim:Bahçeye de kurdum çifte salıncakYâr gelip yâr gidip sallanacakHalk edebiyatından alınan bu mısralar, güzel bir edebî metin örneğidir: Bu mısraları okuduğumuzda onun içeriğini hemen anlarız. Ancak, bu mısralarda dile getirilen haber yahut içerik, basit bir haberdir. Dolayısıyla hiç de edebî değildir: Şair, bahçeye yâri için salıncak kurmuştur, yâr, gelip gittikçe bu salıncakta sallanacaktır.Eğer şair, bu haberi, bu içeriği bir gazete haberi olarak yazsaydı, haber aşağı yukarı şöyle olacaktı:

7. “Bahçeye yarim için salıncak kurdum. O, gelip gittikçe sallanacak!”Bu haberi okuyanlar, onda hiçbir ilgi çekici yön bulamayacakları gibi, bu basit haberin neden yayınlandığını da doğrusu anlamayacaklardı. Bu bir haberdir ama edebî metin değildir.

8. Buna karşılık, bu haberden edebî bir metin yaratan şair, buiçeriğe eşsiz bir biçim, bir şekil, bir form vermiş, böylece onu edebîbir metin haline getirmiştir:Bahçeye kurdum çifte salıncakYâr gelip yâr gidip sallanacakBu mısraları okuduğumuzda, dikkatimizi çeken, bize onuoldukça ilginç gösteren şey, bizzat biçimidir:

9. Yâr gelip yâr gidip sallanacakdizesinde dilin doğrudan kendisi, bütün dikkatimizi üzerine çeker. Sözcüklerin sesi, yinelenmesi, düzeni, sözdizimi, ahengi, ritmi içeriğe zengin katkılar sağlamıştır: Bu dizede bir salıncakta sallanma haberi verilmektedir. Biz bu haberi, sallanma sözcüğünün anlamından çok dizenin sallanıyor duygusu veren söz dizimindenhissederiz:

10. yâr gelipyâr gidipcümlecikleri, salıncağın gidip geliş salınımını ses benzerliği yani ses istiaresi yoluyla bize hissettirir. Bu mısrada şair, sevgilisinin yanına gidip geldikçe salıncağa bineceğini söylemektedir, ama bunu öyle bir ustalıkla söylemiştir ki biz yârinin gelip gittikçe mi sallanacağını, yahut salıncakta mıgelip gideceğini anlamamız gerektiğinde tereddüt yaşarız, sonunda şairin dili, bu iki anlamı da aynı zamanda çağrıştıracak ustalıkta kullandığını fark ederiz:

11. Bahçeye kurdum çifte salıncakYâr gelip yâr gidip sallanacakYâr, hem gelip gittikçe sallanacaktır, hem sallanırkengidip gelecektir. Dile verilen biçim, çift yoruma açıktır ve buhaliyle edebî metnin seçkin bir örneğidir.

12. Bizde bu çağrışımları yaratmış olan olan bu mısra yapısı, bir diğer okuyucuda daha farklı, daha zengin çağrışımlar yaratabilir.Edebî bir metnin her okuyucuda farklı hayaller ve duygular yaratması, onun bir diğer özelliğidir. Buradan şu tanıma ulaşıyoruz: Edebî metinler dilin sanatgörevine dayanılarak yazılmış metinleridir. Dikkat edilirse bu tanım, umulmadık bir sonuç da ortaya koymaktadır:

13. Dilin sanat görevine dayanılarak söylenmiş bütünsözler edebîdir. Bir edebiyat eseri bir edebî metin olabileceği gibi, bir reklam metni, bir seçim afişi, bir gazete haberi de dil sanatgörevinde kullanılmışsa edebî metindir. Bu bir “içerik (muhteva)” meselesi değildir, bu bir “biçim (şekil)” meselesidir: Edebîmetinlerde anlam, mesajın bizzat biçimi aracılığıyla verilir.

14. Edebî eserlerde, biçim ve içeriğin, yani şekil ve muhtevanın birbirinden ayrılmaz iki unsur olduğunu unutmamak lâzımdır, biçimdeğiştiğinde muhteva da değişecektir. Aynı konuyu işleyen bir roman ile bir tiyatro eseninin anlamları daima farklı olacaktır. Edebî olmayan bir metin anlamının özü kaybedilmeden özetlenebilir, bunakarşılık edebî bir eser, anlamı bozulmadan özetlenemez, her özet, edebî bir metnin anlamını az çok bozar.

15. EDEBÎ METİNLERİN TEMEL ANLATIM BİÇİMLERİ MENSUR (DÜZYAZI) MANZUM (ŞİİR)

16. EDEBİ METİNLER COŞKU VE HEYECAN UYANDIRAN EDEBİ METİNLER OLAY ÇEVRESİNDE GELİŞEN EDEBİ METİNLER ÖĞRETİCİ METİNLER MAKALE FIKRA RÖPORTAJ DENEME ANI GEZİ SÖYLEŞİ ELEŞTİRİ BİYOGRAFİ MEKTUP GÜNLÜK -------------------------------- TARİHİ METİNLER FELSEFİ METİNLER BİLİMSEL METİNLER (Bu grup her zaman edebi metin değildir.) ŞİİR ANLATMAYA BAĞLI EDEBİ METİNLER MASAL DESTAN ÖYKÜ ROMAN GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ METİNLER TİYATRO

17. Edebî metin, malzemesi dil olan güzel sanat etkinliğidir.