Pergatitur nga Chris Uregian and Evis Sulko Tirane, 1 qershor 2010

1. Pergatitur nga Chris Uregian and Evis Sulko Tirane, 1 qershor 2010 Aksesi dhe pershtatja e njohurive te reja prej firmave shqiptare

2. Shqiperia - nje dekade situate makroekonomike e qendrueshme • Stabilitet makroekonomik gjate 10 viteve te fundit me rritje te qendrueshme dhe inflacion te ulet • Angazhimi per reforma strukturore dhe stabilizim ekonomik ka mundesuar norma te larta te PBB-se • Alokimi i burimeve ne sektore ka qene shtysa kryesore e rritjes se PBB-se dhe produktivitetit

3. Nje model i ri rritjeje per Shqiperine Rritja e qendrueshme ne nivel afatmesem dhe afatgjate dhe afrimi gjithmone e me shume me nivelin e te ardhurave ne BE do te varet nag permiresimet ne konkurueshmerine nderkombetare te sektorit privat shqiptar dhe nag nje klime investimesh e cila nxit novacionin teknologjik dhe investimet ne kapitalin fizik dhe human.

4. Shqiperia duke permiresuar konkurrueshmerine e saj afatgjate • Duke krijuar lehtesi qe firmat te perdorin teknologji dhe aftesi dhe • Duke mbyllur hendekun mes rregulloreve zyrtare dhe zbatimit te tyre ne realitet (ICA)

5. Indeksi Global i Konkurrues – IT nje disavantazh krahasues per Shqiperine • Adaptimi i suksesshem i njohurive, permiresimi i teknologjise dhe nivelit te aftesive te fuqise punetore lidhen pozitivisht me performancen e firmave ne Shqiperi • GCI e pergjithshme 96 (108), por renditet e 126-ta ne Novacion • Pergjithesisht, sofistikimi teknologjik i firmave shqiptare eshte i kufizuar dhe kapaciteti per novacion eshte shume i kufizuar ne baze te standardeve krahasuese.

6. Nevoja per rritje teknologjike • Ekspozimi i firmes ose aksesi ne njohuri teknologjike te avancuar te huaj, • Kapaciteti i firmes dhe nxitesit per te thithur njohuri teknologjike dhe • Politikat qe mund te miratohen per te rritur kapacitetet thithese te firmave shqiptare

7. Ekspozimi i firmave ndaj njohurive te huaja te teknologjise se avancuar Pjesmarrja ne tregtine me jashte, Investimet e huaja direkte dhe “qarkullimi i trurit”, • Vellimet e pergjithshme tregtare zene 39% te PBB me krahasim me gati 50% qe zene mesatarisht ne SEE 7 • Eksportet e Shqiperise dominohen nga aktivitete perpunuese te thjeshta ku dominon puna intensive, ku vlera e shtuar eshte e kufizuar • Vetem 15% e eksporteve totale te Shqiperise klasifikohet si intensive ne kapital apo pune te specializuar (SEE 7 – 30%-40%) • Perberja e eksporteve shqiptare gjithashtu nuk eshte e diversifikuar ne lidhje me destinacionin e tregut (mbi 72% ne Itali) • Rritja e eksporteve eshte e nxitur me shume nga eksportet e produkteve ekzistues ne tregjet ekzistuese sesa nga zgjerimi i games se produkteve te eksportuar ne tregjet e destinuara

8. …ende Shqiperia nuk eshte mire ne lidhje me FDI per capita ..cka ndikon ne (a) financimin e investimeve, (b) transferimin e informacionit dhe njohurise mbi teknologjine dhe (c) lehtesimin e perhapjes se teknologjise tek kompanite vendase

9. Shqiperia nuk po e perdor potencialin per qarkullimin e “trurit” • Migrimi i jashtem ka qene i konsiderueshem qe ne fillimet e tranzicionit, duke reduktuar sasine dhe cilesine e ofertes vendase te punes. • Pjesa me e madhe e migranteve kane nivel edukimi te ulet dhe mesatar, por nga nje total migrantesh te perhershem, 47% kishin perfunduar shkolle te mesme ose me shume, ne krahasim me 31% te jomigranteve • Migrantet me te edukuar dhe te suksesshem ne profesione te specializuar kane me pak te ngjare te kthehen ne Shqiperi. • Te dhenat mbi perberjen demografike dhe aftesite e migruesve te kthyer nuk tregojne nje efekt te forte te “ kthimit te trurit”.

10. Novacioni i produktit dhe procesit Ne vitet 2004-2007, 76.6% e firmave me pronesi te huaj raportuan se kishin hedhur ne treg produkte te reja, krahasuar me 37.5% te firmave lokale dhe 73.5% te eksportuesve thane se ata kane prezantuar produkte te reja ne krahasim me 37.6% te joeksportuesve-… cka sugjeron qe ekspozimi ndaj praktikave globale dhe konkurrenca lidhen ngushte me stimujt nxites ne biznes dhe/ose aftesine per novacion.

11. Aksesi ndaj teknologjise se huaj Madhesia e firmes shoqerohet ne menyre sistematike me suksesin qe ka ne aksesin tek njohuria qe vjen nga jashte Eksportuesit kane nje akses me te mire ne teknologjine e huaj (65% e kishin licensuar) sesa jo-eksportuesit (vetem 29%). 78% te eksportuesve kane blere makineri jashte kundrejt 49% te jo eksportuesve.

12. Variablet e klimes se investimeve dhe rritjes se teknologjise Ne nje klime investimesh me kufizime, aksesi ne fonde, praktikat informale te konkurrenteve, niveli i taksave dhe korrupsioni kane nje ndikim te rendesishem ne kapacitetin e firmes per te permiresuar teknologjine.

13. Aksesi ndaj financimit eshte nje pengese e njohur per kapacitetin e firmave per tu rritur teknologjikisht • Perdorimi i financave te huaja eshte i limituar, vecanerisht per firmat me te vogla dhe ato aktive ne sektorin e prodhimit. • Gjetja e financimeve eshte nje pengese pak me e vogel per firmat e medha, eksportuese, firmat me pronesi te huaj dhe firmat ne sektorin e sherbimeve. • Reagimi i kufizuar i sistemit financiar shqiptar ndaj nevojave te biznesit pengon kapacitetin per novacion te firmave, produktivitetin, tendencen per eksport, fluksin e IHD-ve dhe punesimin.

14. Aksesi ndaj financimit Nje pjese e madhe e kompanive shqiptare nuk percepton nevojen te marre kredi, cka nenkupton qe ato ndoshta nuk jane te ndergjegjshem per shkallen e mundshme te perdorimit te huave ne lidhje me nevojen per kapital pune dhe investime.

15. Teknologjia e Informacionit Rezultatet e anketimeve tregojne perdorim te ulet tee teknologjise se kominukimit dhe informacionit (ICT) nag kompanite shqiptare…

16. Aftesite • Si niveli i aftesive dhe trajnimi ne kompani jane te uleta sipas standardeve rajonale • Analiza tregon se: • Arritjet arsimore te punetoreve lidhen pozitivisht me produktivitetin • Flukset e IHD-ve drejtohen tek sektoret me nivel te ulet specializimi, ku kerkohet pune intensive, duke reflektuar avantazhin krahasues te Shqiperise • Perqindja e punetoreve te kualifikuar dhe dhenia e trajnimeve lidhen ndjeshem me madhesine e kompanise

17. Aftesite 1/3 e firmave shqiptare e konsiderojne arsimimin e fuqise punetore si nje pengese per operimin e tyre, vecanerisht firmat e medha, eksportuesit dhe investuesit e huaj

18. Aftesite • Ne te njejten kohe, perqindja e kompanive qe ofrojne trajnim formal eshte e ulet sipas standardeve rajonale

19. Trajnimi dhe firmat novatore Ekziston nje lidhje e forte mes trajnimit, novacionit dhe permiresimit te teknologjise

20. Permiresimi i aksesit ndaj njohurive • Angazhimi i qeverise ndaj “Shqiperise Dixhitale” mund te ndihmoje te permiresoje aftesite e punonjesve ne TI te sektorit privat dhe punetoreve. Ministria e re e Informacionit & Telekomunikacionit eshte krijuar per te promovuar kete axhende • Strategjia e MSTQ e miratuar ne vitin 2008 dhe ne zbatim. IFC, BERZH dhe qeveria italiane po asistojne firmat qe te mesojne sesi t'u permbahen standardeve nderkombetare • Qeveria ka dy mekanzima te mbeshtetjes financiare per nxitjen e trajnimit dhe novacionit qe duhet te behen me efektiv dhe te ofrojne me shume mbeshetje per firmat shqiptare.

21. Permiresimi i mbeshtetjes per teknologjine Nje koordinim me i mire mes qeverise dhe komunitetit tee biznesit per novacionin dhe planet per permiresimin e teknologjise Nderhyrje plotesuese si per: Kahun e ofertes • Rritja e sherbimeve te konsulences per teknologjine • Ndertimi i sistemeve te funksionimit per MSTQ • Asistenca qe bizneset te licensojne teknologjite e pershtatshme Ne kahun e kerkeses • Teknoparqet dhe inkubatoret • Mbeshtetje financiare, vecanerisht per SME-te per thithjen e teknologjise dhe aftesive

22. Rekomandime nga Konferenca e IX-te e Ekonomise se Dijes per ECA-n • Dhenia e aftesive qe nevojiten per te zhvilluar zona te reja te rritjes rajonale dhe per te siguruar qe cdo punetor te jete i punesueshem dhe produktiv. • Promovimi i ekonomive te diversifikuara qe jane te afta te perballojne luhatje te forta ne fushen e mallrave; • Ndertimi i infrastruktures kombetare te cilesise se vendeve — certifikim, standarde dhe organe akreditimi • Theksimi i rendesise se gjenerimit te shpenzimeve publike per Kerkim & Zhvillim (K&ZH) per te stimuluar K&ZH ne sektorin privat • Rritja e eficences ne shpenzimet publike per nxitjen e kerkim-zhvillimit dhe trajnimit ne nivel firmash