Mensen zonder wettig verblijf

1. Mensen zonder wettig verblijf Een portret Studiedag KZP 18/3/2009

2. Hoe wordt iemand ‘zonder wettig verblijf’? • Uitgeprocedeerde asielzoekers • Afgewezen of niet toegelaten gezinsherenigers of huwelijksmigranten • (Ex-)studenten of toeristen zonder verblijfsrecht • Clandestiene migranten • Niet uit te wijzen: NBM < 18 j • Niet uit te wijzen: aanvragers regularisatiecampagne 2000/ lopende art. 9§3… • Zeer verschillende motivaties: erg divers!

3. Zonder papieren: en dan? • Mensen moeten ‘het land verlaten’, maar kunnen of willen vaak niet terug • Er is geen effectief ‘uitwijsbeleid’ (eerder toevallige intercepties) • Bij interceptie: in theorie gedwongen uitwijzing en voorlopig opname in gesloten centrum • Gesloten centra hebben meer symboolwaarde dan effectieve werking (628 plaatsen voor 110.000 mzp?) • Meer dan de helft wordt direct opnieuw vrijgelaten, een vierde wordt direct uitgewezen, een vierde wordt overgebracht naar een gesloten centrum. Van hen wordt 6 op 10 uitgewezen. • 2/3e wordt dus uiteindelijk terug vrijgelaten. • Het beleid creëert ook illegaliteit

4. Welke rechten? • Recht op dringende medische hulp - voor wie ‘illegaal’ verblijft, behoeftig is en attest geneesheer heeft - zowel ‘preventief’ als ‘curatief’, zowel ‘ambulant’ als in ‘instelling’ - wettelijk ‘afdwingbaar’ (KB 12/12/1996) - in de praktijk verschillend per ocmw • Recht op onderwijs voor minderjarige kinderen - recht op inschrijving, schoolloopbaan, diploma, schoolverzekering,... - wettelijk ‘afdwingbaar’ (omzendbrief 24/6/1996, 29/4/2003) - in de praktijk vaak moeilijker

5. Welke rechten? • Met minderjarige kinderen: recht op opvang in federaal centrum (KB 1/7/2004) - na behoeftigheidsonderzoek door OCMW, via Fedasil - praktijk vaak moeilijk (onwil, overbezetting,…) • Kinderen hebben het recht ‘niet opgesloten te worden’ - tot 2008 opsluitingen: 152 (2004), 660 (2005), 898 (2006), 398 (2007), 270 (2008) - oktober 2008: start pilootproject terugkeerwoningen: vandaag 9 woonunits in Zulte en Tubeke, 3 ‘terugkeercoaches’. Begeleiding via ‘vertrouwenscontract’ - oktober 2009: 56 gezinnen met 104 kinderen gepasseerd - 21% ondergedoken. 23% vrijgesteld. 52% vertrokken (helft teruggestuurd, helft vrijwillige terugkeer) - Veel Braziliaanse gezinnen, Kosovo e.a.

6. Andere rechten? • In theorie zijn ‘basisrechten gegarandeerd, ook voor mensen zonder papieren’ - België tekende UVRM/EVRM dat alle rechten garandeert - Vlaams ‘opvangbeleid’ sinds decreet 1998: ‘mensen zonder wettig verblijf moeten hun onvervreemdbare rechten op gezondheidszorg en welzijn kunnen effectueren, (en ook) de overige socio- economische grondrechten waarover men als mens en op grond van feitelijk verblijf in België beschikt’ (doelstelling 12, SPM 2004-2010) - invulling is vaag en gaat erop achteruit! Decreet 2009: ‘prioritair gevoerd op gezondheidszorg en onderwijs, en oriëntering naar een zinvol toekomstperspectief’

7. Andere rechten? In de praktijk zijn ‘basisrechten’ vaak niet af te dwingen - recht op huisvesting? (wel ‘recht op huurcontract’, ook huurdersrechten, maar moeilijk afdwingbaar. Geen recht op sociale huisvesting. Residentiële opvang vaak financieel niet haalbaar) - recht op voeding/kleding? (vooral privé-initiatief) - recht op onderwijs? (wel voor kinderen, maar veel drempels. Volwassenen: scholen zijn ‘vrij’ om inschrijvingscriteria te bepalen) - recht op juridische bijstand? (recht op pro deo-advocaat, maar vooral privé-initiatief) - recht op gezinsleven? (recht op huwelijk?) • recht op inkomen? (geen recht op ocmw-steun, geen recht op arbeid. Wél recht op degelijke arbeidsvoorwaarden, maar moeilijk afdwingbaar!) - recht op veiligheid? (steeds de kans opgepakt en opgesloten te worden)

8. Overlevingsstrategieën • Onderzoek ULB/CEDEM: 130 diepte-interviews in acht steden • Strategieën om in België te kunnen blijven: - (nieuwe) asielaanvraag - beroep bij RvS, art9§3/9bis/9ter (vaak met besef lage slaagkansen) - huwelijk, werkvergunning, adoptie, au pair,… • Strategieën om niet uitgewezen te worden: - identiteitscontroles vermijden (publieke plaatsen vermijden, openbaar vervoer mijden of tickets kopen) - criminaliteit vermijden - valse identiteit opgeven, documenten verbergen of vernietigen (moeilijker uit te wijzen)

9. Overlevingsstrategieën • Recht op onderwijs (kinderen), recht op opvang met minderjarige kinderen, recht op dringende medische zorg • GEEN recht op werk of OCMW-steun, dus geen recht op inkomen! • Inkomen uit solidariteit: hulporganisaties, vrienden of familie mét inkomen, elkaar depanneren,… • Inkomen uit zwart werk: 2 op de 3 MZWV zou aan het werk zijn

10. Inkomen uit zwart werk * Vooral die jobs die Belgen niet meer willen doen (3D-jobs: dirty, dangerous, difficult) * Selectief beeld (via inspectie, geen zicht op bv huishoudhulp,…)

11. Inkomen uit zwart werk • Vaak in slechte arbeidsvoorwaarden/ speelbal van willekeur • Nochtans heel gamma aan opleidingen (in thuisland en hier) • Lage lonen: 2004: 1,5 €/u in textielsector, 2€/u in horeca (1€u op platteland), 3,5 €/u in landbouw, 4 €/u bij handenarbeid, 7,5 € (Pool) en 5 € (Oekraïner) in bouw • Weinig tot geen controle op contracten (principe onderaan-nemingen, gratis proeftijd ‘met inwoon’,…) • Geen sociale of ziekteverzekering! • Bij vaststelling eerder uitwijzen dan situatie aanpakken • Vakbonden staan open, maar bewijslast is moeilijk • Sterk ingebed in Belgische cultuur: zwartwerk als pull-factor is sterker dan grenzen sluiten-beleid

12. Regularisatie? • Mensen zonder wettig verblijf tóch verblijfspapieren geven • Vaak gebruikte maatregel ter ‘opkuis’ van een te groot aantal mensen zonder papieren of ‘witwassen’ economie (ook in Spanje, Frankrijk, Italië,…) • Ook België regulariseert regelmatig - 1974: 7.448 mensen, voornamelijk Turken en Marokkanen - 2000: zo’n 50.000 aanvragen, 35.000 positief - 2009: ongeveer zelfde aantal, aantallen positief? - naast collectieve ook steeds individuele regularisaties

13. Regularisatie 2009 • Permanente criteria: 1.1: lange asielprocedure: 3 of 4 jaar 1.2. lange asielprocedure + RvS of art9.3/art9bis: 4 of 5 jaar 2.1 tot 2.7: prangende humanitaire situaties (ouder Belgisch kind, ouder minderjarige EU-burger, familieleden ten laste van EU-burger buiten gezinshereniging, schoolgaande kinderen met vijf jaar verblijf, ‘kwetsbare groepen’,…) • Tijdelijke criteria (15 sept -15 dec 2009): 2.8.A: 5 jaar ononderbroken verblijf met periode van wettig verblijf of ‘geloofwaardige pogingen’ vóór 18/3/2008 2.8.B: verblijf sinds 31/3/2007 en arbeidscontract (1 jaar, inkomen minstens leefloon en wettelijk minimum) > duurzame lokale verankering, met extra bewijzen rond sociale banden, taalkennis en werkervaring/ werkbereidheid • Commissie voor Advies bij negatieve beslissingen