INSTYTUT BUDOWNICTWA MECHANIZACJI I ELEKTRYFIKACJI ROLNICTWA G RSKIE CENTRUM BADAN I WDROZEN W TYLICZU

3. Tereny g�rzyste Polski zajmuja lacznie powierzchnie okolo 25 tys. km2 (co stanowi okolo 8 % powierzchni calego kraju) i wystepuja w trzech podstawowych jednostkach fizjograficznych: Karpatach (ok. 17,5 tys. km2 powierzchni kraju), Sudetach (ok. 5,0 tys. km2 powierzchni kraju) i G�rach Swietokrzyskich (ok. 2,5 tys. km2 powierzchni kraju), Kopec (1987, 1995). W sklad Karpat Polskich pasmem o dlugosci ok. 300 km i szerokosci 60 km ciagnacych sie wzdluz poludniowej granicy Panstwa wchodza charakterystyczne kompleksy g�rskie, wsr�d kt�rych dominuja Tatry, a nastepnie Beskidy i Pog�rze. WPROWADZENIE

4. Bogactwo form przyrodniczych w g�rskich krainach geograficznych stwarza niezwykle atrakcyjne warunki rozwoju na tych terenach r�znorodnej (prowadzonej tu zreszta od wielu dziesiatk�w lat) dzialalnosci rekreacyjnej i uzdrowiskowo-wypoczynkowej. Z drugiej jednakze strony, ta odmienna od nizu Polski, specyfika cech fizjograficznych wplywa niekorzystnie na warunki rozwoju dzialalnosci gospodarczej, a wrecz utrudnia, w por�wnaniu z innymi regionami kraju, dzialania zwiazane z rozwojem zaniedbanej tu infrastruktury technicznej.

5. Rejony g�rzyste w Polsce sa, mimo tego, terenami, na kt�rych na dzialalnosc rolnicza i lesna wykorzystuje sie najwieksze powierzchnie. Rolnictwo wykorzystuje srednio ok. 50%, a lesnictwo ok. 39% (Kopec, 1995). Og�lna powierzchnia gospodarstw rolniczych na terenach g�rzystych Polski wynosi ok. 672 tys. ha, co stanowi 3,5% calej powierzchni kraju, bedacej w dyspozycji gospodarstw rolniczych, przy czym uzytki rolne stanowia 3,1% og�lnej powierzchni uzytk�w rolnych w kraju (GUS, Powszechny Spis Rolny, 2003) Najwieksze obszary zajmowane przez gospodarstwa rolnicze znajduja sie w wojew�dztwach: malopolskim (53,1%), dolnoslaskim (19,5 %) i podkarpackim (19,0 %). Jak stwierdzono, podczas Powszechnego Spisu Rolnego w 2002 r., na obszarach g�rskich znajdowalo sie 188.251 gospodarstw (z czego 187.689 posiadalo uzytki rolne), co stanowi ok. 6,4 % og�lu gospodarstw w kraju.

6. Niekorzystne uwarunkowania klimatyczne i demograficzne (rejony g�rzyste, szczeg�lnie w Karpatach sa zaliczane do gesto zaludnionych), a takze strukturalne rozdrobnienie i rozproszenie dzialek (az w 89,2 % to gospodarstwa o powierzchni uzytk�w rolnych do 5 ha, w tym: 34,8 % z nich ma ponizej 1,0 ha, a 25,1 % jest w przedziale powierzchni 1�2 ha, przy czym az 24,7 % og�lu gospodarstw uzytkuje 6 i wiecej dzialek) oraz og�lnie niski poziom technicznej intensyfikacji sprawiaja, ze naklady pracy w rolnictwie, przypadajace na jednostke produkcji roslinnej sa wyzsze o ok. 30�50 %, a zwierzecej o ok. 20�30 % w stosunku do naklad�w ponoszonych w rolnictwie �nizinnym� (Zmija, 1996). Nietupski (1996) oszacowal zas, ze naklady pracy ponoszone w g�rach na 1 ha uprawy zb�z i roslin pastewnych sa odpowiednio o ok. 75 % i ok. 50 % wyzsze niz w warunkach nizinnych.

7. To wszystko powoduje, ze dochody z czystej dzialalnosci rolniczej prowadzonej w g�rach sa znaczaco niskie. Og�lem, wartosc produkcji rolniczej sprzedanej przez gospodarstwa g�rskie w r. 2001/2002 wynosila (wg GUS, 2003) 323 mln zl i jest to niecaly 1 % wartosci produkcji rolniczej sprzedanej w kraju. Srednia wartosc produkcji, przeliczona na 1 ha uzytk�w rolnych wszystkich gospodarstw g�rskich wynosila 1091 zl, co stanowi tylko 44,9 % sredniej krajowej (2.429 zl/ha). Ale juz � co ciekawe - srednia, obliczona w grupie gospodarstwa wiekszych (osiagajacych dochody ze sprzedazy w zakresie przedzialu 25�50 tys. zl), wynosila 1816 zl/ha i byla nawet wieksza (106,4 %) od sredniej krajowej w tym przedziale dochodowym gospodarstw (1707 zl/ha).

10. Tak jak wszystkie obszary g�rskie w kraju � r�wniez i tereny g�rzyste na Sadecczyznie wykazuja swoja odrebnosc w por�wnaniu do nizinnych i plaskowyzowo-podobnych rejon�w powiatu. Ta odrebnosc dotyczy na og�l znanych, specyficznych cech srodowiska przyrodniczego, ale takze � co jest mniej znane, a bylo dawniej i jest r�wniez obecnie z r�znych wzgled�w ignorowane lub zaniedbywane � potencjalu mozliwosci i wynikajacych z niego: kierunk�w rozwoju gospodarczego.

27. Technologie produkcji roslinnej stosowane w badanych gospodarstwach bazuja na ciagnikach (srodkach energetycznych) nieprzystosowanych (o czym bedzie dalej) do pracy w trudnych g�rskich warunkach terenowych (brak napedu przedniej osi). Maszyny rolnicze sa kilkudziesiecioletnie. Brakuje specjalistycznego sprzetu i narzedzi, przede wszystkim: agregat�w uprawowych, bron chwastownik�w, bron lakowych. Niekt�re zabiegi uprawowe i pielegnacyjne (bronowanie, kultywatorowanie) trzeba wykonywac oddzielnie � co powoduje nadmierne ugniatanie gleby, a dodatkowe zabiegi zwiekszaja pracochlonnosc, przy czym efekty odchwaszczania sa niezadowalajace.

30. Gospodarstwa rolnicze w regionie sadeckim, a w szczeg�lnosci gospodarstwa ekologiczne, maja na tym polu nowe szanse, aby w wiekszym zakresie spelniac zadania og�lno-spoleczne zwiazane z ochrona srodowiska i ksztaltowania krajobrazu, poprzez produkcyjna pielegnacje uzytk�w zielonych oraz rozw�j plantacji i upraw lesnych. Aby to zrealizowac, gospodarstwa te musza miec mozliwosci wyposazania sie w nowoczesne, specjalistyczne zestawy maszynowe, kt�re sa stosowane z powodzeniem w krajach alpejskich, gdzie tereny g�rzyste sa traktowane z nalezna im troska. Ponizej przedstawiono przyklady najnowoczesniejszych rozwiazan technicznych tego typu maszyn.