Yönetimde stres kaynakları

1. Yönetimde stres kaynakları Yrd. Doç. Dr. Alper Engeler

2. Stresin nedenleri • Stres çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir • Bunlar türlerine göre gruplanacak olursa • Fiziksel çevre • Organizasyon • Organizasyonun idare şekli • Organizasyon içindeki rol • Organizasyon içindeki ilişkiler • kariyer gelişimi • Kişisel ve sosyal ilişkiler • Ekipman • Bireysel meseleler

3. Fiziksel çevre • Rahat etmek için, ve etkili çalışmak için yeterli yerin olmaması • Gizliliğin olmaması • Açık ofis yapılanmaları, bazıları için sürekli bölünme, gürültü, dikkat dağılması ve eldeki göreve odaklanma sorunu • Aşrı miktarda oturma-kalkma, eğilme, elleri çokça kullanmayı gerektiren insanca olmayan iş tipleri • Sıcaklık ve nem kontrolünün yapılmaması • İşlerin yapılmasına yetmeyecek derecede kötü aydınlatma • Aşırı gürültü, çoğu zaman bireyin kendi sesini de yükseltmesini gerektirir • Özellikle yaz aylarında sorun yaratan havalandırmanın olmaması

4. Organizasyon • Organizasyonun kültürü çok önemlidir • Organizasyon bir veya daha çok kültür içinde işlevde bulunabilir • Organizasyon kültürü çok çeşitli olabilir, mesela ailece, düşmanca, ödüllendirici olmayan veya arkadaşça olabilir. • Stres de organizasyonun kültürüyle alakalıdır mesela: • Aşırı çalışmayı gerektiren yetersiz sayıda personelin olması • Doldurulmamış pek çok pozisyonun olması nedeniyle çalışanların iki pozisyonda çalışmasını gerektiren haller, çoğu zaman çalışanlar eğitilmedikleri veya bilmedikleri işlerde çalışırlar • Bölümler arası zayıf iletişim • İş konusunda bilgili olmamak, belirsizlik, ve öz güvenin düşmesine neden olur • İş yükünün sürekli değişkenlik göstermesi, işin günlük olarak azalıp çoğalması • Esnekliğin olmadığı katı çalışma prosedürleri • Çalışanlara değişim için gerekli sürenin verilmemesi

5. Organizasyonun idare şekli • Farklı yöneticilerin yaklaşım ve stilleri arasındaki tutarsızlık • Güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları yerine rekabetçilik ortamı • Yöneticinin ileriyi planlayamaması nedeniyle ve başka yetersizliklerinden kaynaklanan sürekli olarak kriz yönetimi içinde olmak • Görevler, sistemler ve uygulamalar için gerekli olan bilginin gücü elinde tutanlar tarafından muhafaza edilmesi • İşten önce planlamanın yapılmaması nedeniyle prosedürlerin son anda değiştirilmesi • Fazla mesaiye aşırı bağımlılık, çoğu zaman çalışanların ek ücret için her zaman çalışmaya hazır olduğunu var saymaktan doğar • Çalışma rutinlerinin veya mesai saatlerinin değiştirilmesi, çalışanların ev hayatlarında yıkıcı etkileri olur

6. Organizasyon içindeki rol • Rol çatışması • Rol belirsizliği • Çok az sorumluluk verilmesi • Tecrübeli idarecilerin yokluğu, bu hizmetlerin daha genç kişilerce yapılması • Bu genç yöneticilerin uygun eğitim ve tecrübeye sahip olmaması

7. Organizasyon içi ilişkiler • Patronla ilişkilerin zayıf olması, bunun nedeni sorumlulukların, tutumların ve bazı duyguların yeterince anlaşılamaması olabilir • Astlarla ve meslektaşlarla ilişkilerin zayıf olması • Sorumlulukları idare etmek konusunda zorlukların olması • Çalışanlar arasında cinsiyet, ırk, eğitim seviyesi, bilgi ve mizaç farklılıklarından kaynaklanan kişilik çatışmasının olması • Diğer çalışanlardan ve yöneticilerden geri bildirim alınmaması, izolasyon ve ümitsizliğe götürür

8. Kariyer gelişimi • Organizasyonun yapısındaki değişimler nedeniyle iş güvencesinin olmaması • Belli bir pozisyonu dolduracak başka kimsenin olmaması nedeniyle aşırı terfi • Görmezden gelindiği hissini yaratan yeterli terfiinin olmaması • İşin güvensiz statüde olması • Çelişkili amaçların olması; çalışanın bireysel amaçlarıyla yönetimin amaçlarının uymaması • Benzer işi yapan kişiler kadar ücret ödenmemesi

9. Kişisel ve sosyal ilişkiler • Sexism ve cinsel taciz • Irkçılık ve ırksal taciz • Ailevi taleplerle çatışmalar • İşin azalmak için bilmemesi nedeniyle sosyal ilişkiler için fırsat olmaması • Kişinin kendi ihtiyaçları ve organizasyonun talepleri arasında bölünme

10. Ekipmanlar • İşe veya çevreye uygun olmayan ekipmanlar • Eski veya bozuk ekipmanlar • Düzenli bakımı yapılmayan ve güvenilmez ekipmanlar, sık sık bozulmalara ve çökmelere neden olur • Kötü yerleştirilmiş ekipmanlar, iş yapılırken uzun süre yürümeye veya çokça kurcalama yapılmasına neden olur • Dizaynı ve yeri çok kötü olup çalışanın rahatsız pozisyonda durmasına neden olan ekipmanlar • Gürültü ve ısıya yol açan ve bu şekilde çalışanlar arasında sözel iletişimi kısıtlayan makineler

11. Bireysel meseleler • Değişiklikle başa çıkmada güçlük • Kişiler arası problemleri çözmede yetersizlik, bunlar saldırganlıktan, tacizden ve gözdağı vermeden kaynaklanır • Yeteri kadar kendi hakkını muhafaza edememek, diğerlerinin işin nasıl halledileceğini belirlemesine izin vermek • Zamanı idare etmekte başarısız olmak • Stresi idare etmede bilgili olmamak

12. İş stresine katkıda bulunan faktörler • Borç gibi finansal problemler • Bekar ebeveyn olmak • Evlilik problemleri, ayrılık veya ertelenmiş boşanma gibi • Taşınma • Ailede ölümün olması • Ciddi veya öldürücü hastalık • Ertelenmiş emeklilik • Diğer ailevi problemler, polisle başı derde girmiş çocuklar, hasta ebeveynler, evden ayrılmakta olan çocuklar • Çocuk yardımı almada yaşanan sorunlar

13. Stresin nedenlerini sınıflandırma • İş yerinde ortaya çıkan stresi tanımak daha kolaydır • Genel olarak stres seviyesinde artışa neden olan işle ilgili herhangi bir durum iş stresi olarak adlandırılır • Tip 1:minimal bir çabayla azaltılabilen stres açlık, yetersiz ışıklandırma gibi • Tip 2: değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması güç olan stresler kötü iş ilişkileri, finansal problemler, belli hastalıklar • Tip 3: değiştirilmesi imkansız stresler, ölüm, tedavisi olmayan hastalık, sakatlık

14. İş stresinin ana kaynakları • Görevle ilişkili faktörler • Kişiler arası çatışmalar • Rol belirsizliği • İyi yapılan işin görmezden gelinmesi veya az dikkat edilmesi • Kişisel tehdit • Çevresel faktörler

15. İş yerinde stresi tanımak • Stresin belirtileri nelerdir? • Belli kişilerin aşırı ilaç, alkol veya sigara tüketmesi • Tırnak yeme, diş gıcırdatma, ağzın içinde çiğneme davranışı, vücut tikleri • Bazı kişiler panik atak gösterebilirler • Çalışanların çoğu espri yapma yeteneğini kaybederler, alıngan olabilirler, eskiden olduğu kadar meslektaşlarla konuşmayabilirler • Kazalarda da artış olabilir

16. Stresin transaksiyonel analizi • İş yerindeki stres • Bireysel özellikler • Mesleki stresin sağlık üzerindeki etkileri • Hastalıklar

17. Organizasyonel kültür ve değişim • Zaman içinde tüm organizasyonlar kendi kültürlerini geliştirirler • Kültür organizasyon içinde kabul edilegelen standartlarla alakalıdır • Bunlar yöneticiler ve eski idareciler tarafından oluşturulur • Bununla beraber kültür durağan değildir • Yeni fikirler ve yeni kültürlerden etkilenerek yeni veya değiştirilmiş kültürlere doğru ilerlerler • Kültür organizasyon içindeki insanların günlük etkileşimi ve diyaloglarıdır • İnsanlar işlerin belli bir şekilde yapılması konusunda aynı fikirde olurlar veya olmazlar • Eğer kültür değişime uğrayacaksa bunu isteyen hatırı sayılır miktarda insan olması gerekir • Bazı kültürler stresle baş etmede daha ilerici davranırlar • Bazı kurumlar değişim konusunda da daha başarılıdırlar, ancak maalesef bazı organizasyonlar değişim konusunda dirençli davranırlar • Ayrıca kültürlerin yönetimin etkisiyle veya bir plana göre değişime uğratılamayacağını da kavramak gerekir

18. Kültürel değişimi getirmek • Pek çok kişi kültürel değişimi getirmek zorunda kalabilir • Genel olarak kültür oldukça yavaş değiştirilebilir • Aslında stresi getiren şeylerden biri de yeni kültürel normların ve standartların benimsenmesini sağlamaktır • Bu yeni standart ve yeni ölçümler eski çalışanlar üzerinde standart oluşturabilir • Bazen alaycılık, öfke ve eleştiriler olabilir • Sürekli danışmanlık, geri bildirim, değişim öncesi eğitim faydalı olabilir

19. Çalışma grubu içindeki stres • Bir çok insan gruplar içinde çalışırlar • Grupların bireysel üyeleri üzerinde çoğu zaman «kaç veya savaş» belirtileri gözlemlenir • «Savaş» belirtilerini gösterenlerde saldırgan davranış, suçlama ve cezalandırma davranışı, diğer gruplara oranlara daha fazla rekabetçi davranış , gizli gündeme sahip olmak gibi davranışlar gösterirler • Kaçma belirtisi gösterenler ise içe çekilme, otoriteye boyun eğme, iletişim kurmama ve grubun başarısı bireysel katkı sağlamama gibi davranışlar gösterirler

20. Vardiya çalışanları ve diğer atipik çalışanlar • Atipik çalışanlar vardiya çalışanları, gece çalışanları ve part time çalışanlar gibi grupları içerir • Çalışanları yüzde 29’u vardiya, yüzde 25’i gece çalışması yaparlar • Bunların çeşitli fiziksel ve psikolojik etkileri vardır • Yüzde 60-80’i uzun süreli uyku bozuklukları yaşarlar • Bu kişilerin yüzde 15’i uyku sorunları nedeniyle duygulanım bozukluğu yaşarlar • Alkol ve madde kullanımı bu gruplarda daha fazladır • Yüzde sekseni kronik yorgunluktan şikayet ederler • Yüzde 75’i aile ve arkadaşlarından soyutlanırlar • Sindirim sistemi sorunları 5 kat daha fazladır • İnsan hatasından kaynaklanan ciddi iş kazaları daha fazladır • Yaş, cinsiyet, uyku ihtiyacı, İş tipi, vücut ritminin ne kadar bozulduğu önemlidir