Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

1. Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

2. Bogusław Czarny KSAP –NBP 2012 POLITYKAGOSPODARCZA I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Ochrona konkurencji/Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Kontrola efektów zewnętrznych. 5. Dobra publiczne i kłopoty z informacją. 6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 8. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa. 9. Spory o politykę makroekonomiczną. 10. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po-winni zapoznać się z literaturą. Warszawa, 11 maja 2012 r.Bogusław Czarny

3. GROSS DOMESTIC PRODUCT, HU-MAN DEVELOPMENT INDEX, HAP-PINESS INDEX

4. W praktyce politycy gospodarczy oceniają gospodarki wedle kryterium wielkości PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO. Ważna (i pouczająca) dla polityka gospodarczego może się zatem okazać krytyka PKB jako miernika stopnia zaspokojenia potrzeb ludzi, a także analiza mierników alter-natywnych. Być może efektem takiej analizy okażą się sugestie zmian priorytetów polityków gospodarczych…

5. Przyjrzyjmy się zatem bliżej: - PRODUKTOWI KRAJOWEMU BRUTTO, - WSKAŹNIKOWI ROZWOJU SPOŁECZNEGO (ang. hu-man development index), - WSKAŹNIKOWI SZCZĘŚCIA (ang. happiness index).

6. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO Studia MAKROEKONOMII zwykle rozpoczyna analiza sposobu mierzenia EFEKTÓW PRACY CAŁEGO SPOŁECZEŃSTWA, a zarazem także POZIOMU ŻYCIA SPOŁECZEŃSTWA. Chodzi o sposób mierzenia tzw. PRODUKTU KRAJOWE-GO BRUTTO (PKB) i grupy spokrewnionych z PKB mierników (np. PRODUKT NARODOWY BRUTTO, PNB).

7. Metoda WYDATKOWA (ang. expenditureapproach) Dodajemy do siebie roczne wydatki na nowe dobra FINAL-NE (GOTOWE) (nie na zużywane do ich produkcji dobra POŚREDNIE). Y1 = C + I + G + X Wynik pomniejszamy o zakupy dóbr zagranicznych (import, Z). Powstaje w ten sposób produkt krajowy brutto (PKB). Y1 = C + I + G + X - Z • Oznaczenia: • - Produkt Krajowy Brutto, Y1; • - wydatki konsumentów na konsumpcję, C; • - wydatki firm na inwestycje, I; • - wydatki państwa na zakup dóbr, G; • wydatki zagranicy na dobra wytworzone w naszym kraju (eksport, X); • wydatki kraju na dobra wytworzone za granicą (import, Z).

8. Metoda DOCHODOWA (ang. income approach): PKB jest sumą dochodów właścicieli czynników produkcji (Y2) W danym okresie SUMA WARTOŚCI kupionych przez kon-sumentów, firmy, państwo i zagranicę nowych DÓBR FI-NALNYCH RÓWNA SIĘ SUMIE DOCHODÓW właścicie-li czynników produkcji użytych przy produkcji tych dóbr.

9. WARTOŚĆ DÓBR FINALNYCH SKŁADA SIĘ Z ZYSKU, PŁAC, czyli wynagrodzenia pracy I Z WYNAGRODZENIA WŁAŚCI-CIELI dóbr pośrednich ostatniego rzędu (będę je nazywał BO-GACTWAMI NATURALNYMI). W D F Z PWDP1 Z P WDP2 ......... Z P WDPO Z P gdzie: WDF – wartość dóbr finalnych. Z – zysk. P – płace. WDP1 - wartość dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”. WDP2 - wartość dóbr pośrednich „drugiego rzędu”. WDPO - wartość dóbr pośrednich „ostatniego rzędu”, czyli bogactw naturalnych.

10. Wartość powstałych w ciągu roku dóbr finalnych (czyli PKB) składa się zA: 1. Zysku właścicieli kapitału rzeczowego (maszyny, urzą-dzenia techniczne, budowle, budynkiB). 2. Płac pracowników; 3. KOSZTÓWRZECZOWYCH (wartość zużywanych dóbr pośrednich). Te KOSZTY RZECZOWE są wartością dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”, bezpośrednio zużywanych przy pro-dukcji dóbr finalnych. (WDP1 – wartość dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”) ----------------- A Zakładam, że „ziemia” jest rodzajem kapitału. B Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa.

11. Jednak wartość dóbr pośrednich „pierwszego rzędu” też składa się z: 1. Zysku. 2. Płac. 3. KOSZTÓW RZECZOWYCH, czyli – tym razem wartości dóbr pośrednich „drugiego rzę-du”, zużywanych do produkcji dóbr pośrednich „pierw-szego rzędu”. (WDP2 – wartość dóbr pośrednich „drugiego rzędu”) I tak dalej…

12. Posuwając się „w głąb” procesu produkcji dowolnego dob-ra finalnego, odkrywamy w końcu, że producent dóbr poś-rednich kolejnego rzędu nie zużywa dóbr pośrednich. Wartość tych dóbr pośrednich „ostatniego rzędu”, WDPo, w całości składa się z dochodów właścicieli czynników.

13. WARTOŚĆ DÓBR FINALNYCH SKŁADA SIĘ Z ZYSKU, PŁAC, czyli wynagrodzenia pracy I Z WYNAGRODZENIA WŁAŚCI-CIELI dóbr pośrednich ostatniego rzędu (będę je nazywał BOGACTWAMI NATURALNYMI). W D F Z PWDP1 Z P WDP2 ......... Z P WDPO Z P gdzie: WDF – wartość dóbr finalnych. Z – zysk. P – płace. WDP1 - wartość dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”. WDP2 - wartość dóbr pośrednich „drugiego rzędu”. WDPO - wartość dóbr pośrednich „ostatniego rzędu”, czyli bogactw naturalnych.

14. Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa

15. PKB nie uwzględnia produkcji dóbr finalnych w „szarej strefie” i w gospodarstwach domowych. Wady PKB i mierników pochodnych jako mierników poziomu życia(przykłady)

16. PKB nie uwzględnia produkcji dóbr finalnych w „szarej strefie” i w gospodarstwach domowych. PKB nie uwzględnia innych zjawisk, od których zależy po-ziom życia społeczeństwa (np. bezpieczeństwa, efektów zewnętrznych (ang. externalities), czasu wolnego, struktu-ry dochodów). Wady PKB i mierników pochodnych jako mierników poziomu życia (przykłady)

17. ZADANIE Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domuA. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady. ---------------------------------------- A/Na przykład, z badań dr hab. Ilony Błaszczak-Przybycińskiej z SGH w Warszawie wynika, że w Polsce wartość pracy domowej wynosiła w 2004 r. około 30% PNB. Udział pracy domowej kobiet w tej wartości wyniósł 66%, a udział mężczyzn 34% (zob. Katarzyna Growiec, Praca domowa czyli bez kasy na drugim etacie, w: „Gaze-ta.pl” z 24 lutego 2009 r.).

18. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady. Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - SPRZĄTANIE,

19. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - PRZYGOTOWYWANIE POSIŁKÓW,

20. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - PRANIE,

21. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - WYCHOWANIE DZIECI,

22. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - wychowanie dzieci, - OPIEKA NAD DZIEMI,

23. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - wychowanie dzieci, - opieka nad dziemi, - OPIEKA NAD OSOBAMI CHORYMI,

24. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - wychowanie dzieci, - opieka nad dziemi, - opieka nad osobami chorymi, - OPIEKA NAD OSOBAMI STARYMI. (Przez chwilkę pomyśl o kwalifikacjach potrzebnych do wy-konywania tych wszystkich prac…).

25. Ekonomisci uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie-ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)?

26. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie-ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT ZA (TAK, DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) Wynagrodzeniem dla kobiety są dobra produkowane przez mężczyznę w ramach domowego podziału pracy (np. naprawa kranu).

27. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie-ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT ZA (TAK, DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) Wynagrodzeniem dla kobiety są dobra produkowane przez mężczyznę w ramach domowego podziału pracy (np. naprawa kranu). (ii) Natura kobiety jest taka, że zwykle lubi ona wykonywać te prace, a wynagrodzeniem jest dla niej zadowolenie męż-czyzny.

28. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie-ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT PRZECIW (NIE, NIE DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) To głównie kobiety wykonują prace domowe (ZOB. WY-ŻEJ), a obserwacja pokazuje, że nie dostają pieniężnego wy-nagrodzenia za tę pracę. Nie dostają także EMERYTUR z tytułu pracy w gospodarstwie domowym.

29. Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz-nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie-ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT PRZECIW (NIE, NIE DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) To głównie kobiety wykonują prace domowe (ZOB. WY-ŻEJ), a obserwacja pokazuje, że nie dostają pieniężnego wy-nagrodzenia za tę pracę. Nie dostają także emerytur z ty-tułu pracy w gospodarstwie domowym. (ii) To nieprawda, że „z natury rzeczy” kobiety lubią te pra-ce. W dodatku praca domowa jest w powszechnej opinii mniej „prestiżowa” od pracy zarobkowej wykonywanej poza domem.

30. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. DOSTĘPU DO INFORMACJI…

31. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, ZDOBYWANIA KAPITAŁU LUDZKIEGO…

32. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, OSIĄGANIA PRESTIŻU…

33. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, NAWIĄZYWANIA ZNAJOMOŚCI…

34. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, ZATAJANIA DOCHODÓW…

35. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, zatajania dochodów, DECYDOWANIA O PRZEZNACZENIU ZAROBIONYCH PIENIĘDZY).

36. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do-mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za-tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio-nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię.

37. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do-mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za-tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio-nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie:

38. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do-mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za-tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio-nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci „niektórzy” mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą.

39. c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa-rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do-mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za-tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio-nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci „niektórzy” mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą. (ii) To bzdury! Przestrzeganie naturalnego podziału pracy w rodzinie zapewnia spoistość i szczęście rodziny, .

40. Harding, S. (1995) Can Feminist Thought Make Economics More Objective? „Feminist Economics”, vol. 1, nr 1.

41. Nic dziwnego, że na skutek krytyki PKB jako miernika poziomu życia powstały INNE MIERNIKI POZIOMU ŻYCIA. Odzwierciedlają one alternatywne koncepcje pomiaru poziomu ży-cia.

42. Dwie alternatywne w stosunku do PKB koncepcje pomiaru pozio-mu życia: Zgodnie z pierwszą z nich POZIOM ŻYCIA MIESZKAŃCOW KRAJU ZALEŻY OD WIELU MOŻLIWYCH DO OBIEKTYW-NEGO ZMIERZENIA CECH GOSPODARKI (np. poziom docho-dów, oczekiwana długość życia tych mieszkańców). Koncepcji tej odpowiada HUMAN DEVELOPMENT INDEX (pol. wskaźnik rozwoju społecznego).

43. Dwie alternatywne w stosunku do PKB koncepcje pomiaru pozio-mu życia: Zgodnie z drugą z nich POZIOM ŻYCIA MIESZKAŃCOW KRA-JU MOŻNA ZMIERZYĆ, REJESTRUJĄC SUBIEKTYWNE OD-CZUCIA TYCH MIESZKAŃCÓW NA TEMAT ICH ZADOWO-LENIA Z ŻYCIA. Koncepcji tej odpowiada HAPPINESS INDEX (pol. wskaźnik szczęścia).

44. WSKAŹNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO (ang. Human Development Index, HDI).

45. WSKAŹNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO (ang. Human Develop-ment Index, HDI) Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (ang. United Nations Development Programme, UNDP) 1990 r. , Amartya Sen, Mahbub ul Haq, Martha Nussbaum. HDI ma mierzyć SZANSE JEDNOSTEK REALIZACJI ICH WRODZONYCH MOŻLIWOŚCI. Zdaniem twórców HDI szanse te zależą nie tylko od PO-ZIOMU DOCHODÓW, lecz także od wielu innych okoliczności, spośród których – arbitralnie – uwzględniają oni ZDROWIE i WYKSZTAŁCENIE.

46. W efekcie HDI jest średnią ważoną trzech mierników cząstko-wych, które dotyczą ZDROWIA, EDUKACJI i DOCHODÓW per capita.

47. Miarą poziomu zdrowia jest wskaźnik przeciętnej długości życia (ang. life expectancy index, LEI), obliczany zgodnie ze wzorem: LEI = (LE-25)/(85-25).

48. Miarą poziomu edukacji jest wskaźnik edukacji (ang. edu-cation index, EI), obliczany zgodnie ze wzorem: EI = ⅔• wskaźnik alfabetyzacji + ⅓•wskaźnik skolaryzacji.

49. Miarą poziomu dochodów jest wskaźnik dochodów (ang. income index, II), obliczany zgodnie ze wzorem: II = [log(PKB per capita PPP $)-log(100)]/[log(40 000)-log(100)].

50. II = [log(PKB per capita PPP $)-log(100)]/[log(40 000)-log(100)] Jedną z cech HDI jest podporządkowanie konstrukcji cząstkowego wskaźnika dochodów idei malejących przychodów. Jest ono skut-kiem użycia we wzorze II logarytmów poziomów dochodu per capi-ta (kiedy PKB rośnie, log PKB też rośnie, ale coraz wolniej).