RESURSI PROIZVODNJE

1. RESURSI PROIZVODNJE

2. Specifičnosti zemljišta kao objektivnog uslova poljoprivredne proizvodnje Zemljište je opšti predmet rada, sredstvo za rad i objektivni uslov izvršenja rada u poljoprivredi. Za razliku od industrije, u poljoprivredi ono nije samo radno mesto radniku, već je i sveopšti fizički uslov ostvarenja normalnog funkcionisanja procesa proizvodnje Fizičko - hemijska svojstva zemljišta deluje na druge predmete rada (zasejano žito) Za ocenu značaja zemljišta u poljoprivredi treba imati u vidu: prirodne karakteristike zemljišta, kao i društvene uslove njegovog korišćenja

3. Prirodne i društvene karakteristike zemljišta ostvaruju bitan uticaj na ekonomiju poljoprivrednog gazdinstva: PRIRODNE KARAKTERISTIKE DRUŠTVENI USLOVI KORIŠĆENJA ZEMLJIŠTA Nepokretnost (uređenje ekonomskog dvorišta) Neumnoživost (stepen intenzivnosti proizvodnje) Neistrošivost (način gazdovanja zemljištem) Različita plodnost (visina prinosa i ulaganja po jedinici površine) Fenomen vlasništva nad zemljištem Zemljište kao predmet prometa

4. Nepokretnost zemljišta (uređenje ekonomskog dvorišta) • Tu osobinu imaju i drugi faktori poljoprivredne proizvodnje, npr. melioracije, dugogodišnji zasadi i građevine – nepokretnost je relativna (npr. rušenje objekta i podizanje na drugom mestu) • Nepokretnost zemljišta – apsolutna (nema seljenja parcela!) • Direktno utiče na efikasno upravljanje poljoprivrednim organizacijama na više načina: • Udaljenost zemljišta – direktno se odražava na potrebu izgradnje putne mreže i na visinu transportnih troškova • Uređenje zemljišta – direktno se odražava na ekonomiju korišćenja poljoprivredne mehanizacije, na interne transportne troškove i nejednak značaj pojedinih parcela za pojedine organizaciono-proizvodne jedinice u poljoprivrednom preduzeću • Pristupačnost zemljišta – direktno se odražava na blagovremenost obrade useva

5. Neumnoživost(stepenintenzivnosti proizvodnje) • Osobina zemljišta vezana za jednu određenu površinu • Zemljišna površina – proširuje se melioracionim zahvatima (odvodnjavanje i sl.) – visoki troškovi • Površina zemljišta – apsolutno neproširiva • Alternative za rešenje problema neumnoživosti zemljišta: • Ublažavanje ove osobenosti – uvođenje intenzivnije proizvodnje (preko nove tehnologije ili više žetvi na istoj površini) • Ublažavanje ove osobenosti – izbor lošijeg zemljišta za podizanje nekih građevinskih objekata

6. Neistrošivost (način gazdovanja zemljištem) Održavanje glavne sadržine zemljišta – sastav zemljišta koji biljke troše kao hranljive materije za svoju ishranu, a koji se može nadoknaditi dodavanjem mineralnih materija Ovo dodavanje određenih mineralnih materija može poboljšati kvalitet zemljišta Zašto je ova osobina zemljišta bitna? Predstavlja ekonomski pravilno gazdovanje, a isključuje pristup pljačkaškog gazdovanja, odnosno raubovanja zemljišta gde se iz zemljišta samo izvlače hranljive materije

7. Različita plodnost (visina prinosa i ulaganja po jedinici površine) Objektivno svojstvo tla Posledica je različite strukture tla i sadržaja hranljivih materija Prirodna plodnost zemljišta visina prinosa Zašto je ova karakteristika bitna za upravljanje poljoprivrednim organizacijama? Za ostvarenje istog prinosa potrebna su različita ulaganja – osnova za diferencijalnu rentu, tj. osnova za ostvarenje većeg profita u uslovima tržišnog privređivanja Različita plodnost odražava se na određeni stepen specijalizacije, tj. praktikovanje raznovrsnosti proizvodnje Uloga i značaj plodoreda upravo su određeni različitom plodnošću zemljišta

8. Društveni uslovi korišćenja zemljišta Različito vlasništvo nad zemljištem (kolektivno–javno–privatno grupno-državno-privatno...) Specifičnosti prometa zemljištem i sistema nasleđivanja Ono nije proizvod ljudskog rada, te nema vrednost, niti tu vrednost može preneti na nove proizvode (ne amortizuje se), ali ono poseduje prometnu vrednost budući da je predmet prometa (ima cenu) Nasleđivanje - predmet detaljne zakonske regulative: Negde može biti više naslednika (Mediteranske zemlje) Negde ima samo jedan naslednik (zakon o primogenituri u germanskim zemljama) Negde ne može automatski sin da nasledi svog oca (npr. u Danskoj)

9. Institucionalni okvir klasifikacije zemljišta prema načinu korišćenja (statistički pristup) Oranice Vrtovi Voćnjaci Vinogradi Livade Pašnjaci Trstici, močvare i ribnjaci Šume Neproduktivno zemljište Obradiva površina Poljoprivredna površina Produktivna površina Ukupna površina Slika 1 – Statistički okvir klasifikacije zemljišta

10. Sistemi korišćenja zemljišta Ekstenzivni sistem korišćenja zemljišta podrazumeva upotrebu manje površine zemljišta za biljnu proizvodnju, dok veći deo zemljišta ostaje izvan obrade (ništa se ne seje) Različite vrste ekstenzivnog načina korišćenja zemljišta su: Zaležaj→ površina je ostavljena da se zatravi samoniklim travama (nekoliko godina) Parlog→ površina je ostavljena da se zakorovi Prelog → isključena površina iz sistema obrade na godinu dana (samo u toku jedne sezone) Ugar→ površina se ore i đubri u periodu od godinu dana, ali se ne seje Zemljište je oskudan resurs, što u kontekstu pitanja “hrana - populacija” zahteva njegovu optimalnu upotrebu, te je stoga ekstenzivan način njegovog korišćenja realno neodrživ.

11. Sistemi korišćenja zemljišta Kompleksniji sistem korišćenja zemljišta podrazumeva njegovu intenzivnu upotrebu. Tradicionalni – PLODORED koji bazira na sistemu plodosmene i rotacije komplementarnih i suplementarnih biljnih kultura koje omogućavaju prirodnu obnovu kvaliteta zemljišta. Moderni – MONOKULTURA koja označava kontinuiranu proizvodnju na istom polju iste biljne kulture uz obnovu kvaliteta zemljišta upotrebom veštačkih đubriva. Kom sistemu dati prednost, tradicionalnom ili modernom?

12. Četvoropoljni sistem plodoreda Polja Godina Rotacija Plodosmena

13. Specifičnosti upravljanja dugogodišnjim zasadima Dugogodišnji zasadi obuhvataju sledeće kategorije: Voćnjake Vinograde Zaštitne pojaseve (od vetrova, erozije tla i za vezivanje peščara) Višegodišnje zasade industrijskog bilja Šume Specifičnosti se vezuju za: Karakter resursa (istovremeno su sredstvo za rad i predmet rada) Visina ulaganja i karakter ulaganja – to su dugoročne investicije u nepokretnu imovinu (npr. voćnjaci i vinogradi – visoka ulaganja) Način vrednovanja investicija (Marketing pristup – analiza tržišta) Obračun amortizacije - postojanja perioda podizanja, progresivne, pune i degresivne rodnosti.

14. Specifičnosti upravljanja stokom Za upravljanje stočnim fondom značajni su sledeći aspekti problema stočarstva: Karakteristike ove vrste sredstava Značaj uzgoja stoke Ciljevi koji se mogu ostvariti držanjem stoke u modernoj poljoprivrednoj organizaciji Grupisanje i struktura stada Stoka se svrstava u biološke faktore proizvodnje i shodno tome: Istovremeno je sredstvo za rad i predmet rada Dvostruki način dobijanja proizvoda Organski karakter proizvodnje – mogućnost sopstvene reprodukcije početnog materijala Pokretljivost stada Specifičnost proizvodnih kapaciteta – specifičnosti amortizacije (razlika: početna vrednost i konačna vrednost grla, razlika u proizvodnoj sposobnosti (npr. krave – količina mleka))

15. Zašto se poljoprivredno gazdinstvo ne specijalizuje samo za ratarsku ili stočarsku proizvodnju, već primenjuje princip kombinovanja proizvodne strukture? • Likvidacija stočarske proizvodnje na relativno malom gazdinstvu doprinosi uvećanju gubitaka • Na individualnom gazdinstvu deo ove proizvodnje namenjen je internoj upotrebi (zadovoljenju egzistencijalnih potreba članova porodice) • Sporedni proizvodi ratarstva inputi su u stočarstvu i obrnuto • Ravnomernije se koriste ostali resursi na gazdinstvu (radna snaga, mašine ...) • Kombinovanje proizvodne strukture doprinosi ubrzanju obrta sredstava

16. Specifičnost upravljanja saobraćajnicama - putevima Polazi se od činjenice da eksploatacione površine angažovane za puteve budu što manje smanjenje korišćenja zemljišta u neproduktivne svrhe Značaj putne mreže u poljoprivrednom preduzeću ima dvostruki značaj: transport poljoprivrednih proizvoda i prevoz radnika Dva aspekta analize: Obim tereta koji treba prevesti – 45 t/ha u intenzivnoj proizvodnji godišnje Razdaljina – mesto proizvodnje, mesto isporuke gotovih proizvoda i nabavke materijala (primer šećerne repe u strukturi ukupnih troškova, gde troškovi transporta nadmašuju troškove prerade u zavisnosti od udaljenosti od njive do fabrike)

17. SAOBRAĆAJNICE • Efikasnost upravljanja ovim resursom definiše efikasnost korišćenja ostalih faktora (npr. mehanizacije) • Upravljanje saobraćajnicama podrazumeva definisanje putne mreže unutar gazdinstva i analizu potrebnog kvaliteta puteva koje treba izgraditi. • Kvalitet puteva => vek trajanja transportnih sredstava • Npr. vek trajanja traktora može se skratiti i do 1/3 ukoliko su putevi loši • Troškovi održavanja interne putne mreže spadaju u opšte troškove gazdinstva

18. Specifičnosti upravljanja melioracijama Melioracije = sistem uređenja zemljišta Tehnički smisao: popravljanje kvaliteta zemljišta dodavanjem komponenti kojima je ono oskudno (kalcifikacija, humifikacija, isušivanje, navodnjavanje, odvodnjavanje) Ekonomsko organizacioni smisao: mere koje privremeno ili trajno doprinose poboljšanju kvaliteta zemljišta u smislu mogućnosti proizvodnje (komasacija i arondacija, mere sistema intenziviranja poljoprivredne proizvodnje – đubrenje zemljišta stajnjakom) Grupisanje melioracija: Hidrotehničke i agrotehničke melioracije Melioracije sa trajnim ili ograničenim dejstvom

19. Hidrotehničke melioracije => sistem korišćenja voda na području jedne poljoprivredne organizacije – mere odvodnjavanja, navodnjavanja i isušivanja • Agrotehničke melioracije => poboljšanje kvalitativne strukture zemljišta ( kalcifikacija, humifikacija) • Melioracije sa trajnim dejstvom => daje takve rezultate koje se vremenom neće istrošiti (čišćenje pašnjaka od kamena i krčenje šikara) koje se ne amortizuje • Melioracije sa ograničenim dejstvom => predstavljaju obično objekti niskogradnje (nasipi, kanali i sl.) amortizuju se

20. Specifičnost upravljanja građevinskim objektima • Predstavljaju objektivne uslove za normalno odvijanje samog procesa proizvodnje • Osnovna namena je: smeštaj i zaštita najznačajnijih faktora proizvodnje • Razlikujemo: • Objekta za obavljanje poljoprivredne proizvodnje – staje za stoku, objekti za preradu poljoprivrednih proizvoda • Objekta za smeštaj osnovnih faktora proizvodnje (mašine, oruđa za rad i materijal) i gotovih proizvoda (magacini) • Administrativno – upravne građevine • Objekti za smeštaj radnika zaposlenih ili sezonskih • Objekti za ishranu i rekreaciju radnika

21. Osnovna karakteristika ovog resursa – relativna nepokretnost utiče na lokaciju ekonomskog dvorišta (sistem građevinskih objekata na poljoprivrednom gazdinstvu => rešenje sa najmanjim transportnim troškovima) i ukupne troškove vezane za korišćenje ostalih resursa na gazdinstvu Ekonomsko dvorište – građevinski objekti u kojem se odgaja stoka, čuvaju materijalni faktori proizvodnje, u kojima rade i stanuju zaposleni u poljoprivrednom preduzeću ili provode svoje slobodno vreme

22. Specifičnost upravljanja poljoprivrednim mašinama i transportnim sredstvima • U poljoprivrednoj proizvodnji je ostalo malo poslova koji se ne mogu mehanizovati • Brojne su prednosti korišćenja poljoprivrednih mašina : • Blagovremeno obavljanje radova u pojedinim proizvodnjama • Produktivnost rada – kvalitetnije obavljanje radova povećava prinos • Povoljniji uslovi rada • Oslobađanje zemljišta i svrsishodnije njegovo korišćenje

23. Traktor – osnovna pogonska snaga u poljoprivredi Upravljanje => treba pronaći pravilnu meru usklađenosti broja traktora sa obimom poslova koje treba izvršiti u toku poslovne godine Nedovoljan broj traktora – neblagovremeno izvršenje odgovarajućih agrotehničkih mera Prevelik broj traktora – dovodi do nerentabilne proizvodnje usled suvišnih troškova