Download
1 / 40
730 likes | 1.75k Views
EleŞtİrİ (TENKİT). Herhangi b ir kişiyi, b ir eseri, b ir k onuyu doğru v e y anlışlarını d ile g etirerek g östermek a macıyla yazılan k ısa metinlerdir. Bir kimsenin kendi eleştirisini yazarken ortaya koyduğu esere “otokritik” veya “özeleştiri” denir.
E N D
EleŞtİrİ (TENKİT)
Herhangi bir kişiyi, bir eseri, bir konuyu doğru ve yanlışlarını dile getirerek göstermek amacıyla yazılan kısa metinlerdir.
Bir kimsenin kendi eleştirisini yazarken ortaya koyduğu esere “otokritik”veya “özeleştiri”denir.
Eleştirinin amacı : • İyi ve güzel olan sanat yapıtının değerini ortaya çıkarmak • Sanatı iyi ve güzel olmayandan kurtarmak • Kalıcı bir niteliğe kavuşturmaktır.
Sanatçıyı ; • daha güzel • daha güçlü • daha olgun • daha başarılı eserler oluşturmaya teşvik etmektir.
Eleştirmen, hangi sanat eserini eleştirecekse o sanat dalının gerektirdiği birikime sahip olmalıdır. • Bu yüzden, eleştiri yazmak kolay bir iş değildir.
Eleştirmen; • Bir eseri veya kişiyi şekil, ruh, konu ve anlatım bakımından inceler. • Eleştirmen, eser hakkında okuyucuyu her yönden bilgilendirir. • Hem okura hem de eserin yazarına kendini geliştirmesi için yol gösterir.
Eleştirinin özellikleri : • Eleştirilen sanat eserinin kimin tarafından, hangi zaman ve çevrede, hangi şartlar altında yazıldığı dikkate alınır. • Yerli ve yabancı benzerleriyle karşılaştırması yapılır.
Eleştirilen bir sanat eseri konusu, dili, üslubu, tekniği, kahramanları, gözlem ve betimlemeleri bakımından değerlendirilir. • Bir sanatçı eleştiriliyorsa onun hataları, orijinal yanları belirtilir, sanatını geliştirmesi için yapması gerekenler açıklanır.
Eleştirilen eserin sanatçısının orijinal görüş ve duyuşları saptanır. • Eserin sanat dünyasına ne gibi bir katkı yaptığı ortaya konur. • Eleştiriye konu olan eser, yalın bir dille tanıtılır.
Bir şiirin eleştirisini yapan kişi şair olmayabilir ama bu türün bütün özelliklerini çok iyi bilmelidir. • Başka örneklerle karşılaştırarak şiirin gerçek değerini taraf tutmadan belirleyebilmelidir.
Eleştirmen, eserin gerçek değerini, güçlü ve zayıf yönlerini, özünü ve önemini belirtir; yeni eserler için sanatçılara kılavuzluk eder.
İzlenimsel Eleştiri : • Edebî eserlerin okuyucu üzerinde bıraktığı etkilerden, izlenimlerden yola çıkılarak yapılan eleştirilere denir. • Bu tür eleştirilerde öznel, kişisel yargılar ağırlıktadır. Bu nedenle günümüzde izlenimsel eleştiri edebiyat dünyasından pek rağbet görmez.
Nesnel eleştiri : • Edebî eserlerin içerik, yapı ve üslûpları üzerinde tarafsız olarak yapılan eleştirilere denir. • Eleştirmen, kişisel yargılara varmaktan kaçınmaya çalışır. • Bilimsel araştırmalardan yararlanarak, eseri tarafsız bir gözle değerlendirir.
Dünya Edebiyatında Eleştiri • Eleştiri uzun zaman, “kusur bulmak” gibi algılanmıştır. • Eleştiriyi kişiden kişiye değişen bir zevkin sonucu olmaktan kurtarmak, onu belli prensiplere göre değerlendirmek gerektiği fikri 19. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır.
Özellikle edebiyat akımları döneminde eleştiri, bir tür olarak karekteristik niteliklerini kazanmıştır
Eleştiri türü Avrupa’da : • Boielau, • Sainte Beuve, • Brunetiere, • Jules Lamaitre, • Anatole France,
Gustave Lanson, • Lessing, • Hazlitt Ruskun gibi sanatçılarla temsil edilmiştir.
Türk Edebiyatında Eleştiri • Eleştiri türü Türk edebiyatına makale, fıkra, deneme ve sohbet gibi Batıdan Tanzimat Döneminde geçmiştir. • İlk başlarda dil ile ilgili eleştiriler yazılmıştır. Sonra özellikle Namık Kemal ve Recaizâde Mahmut Ekrem, eleştiri türünün sınırlarını genişletmiştir.
Türk edebiyatında ilk eleştiri yazısı Namık Kemal’in “Lisan-ı Osmanînin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazâtı Şâmildir” adlı yazısıdır
Hüseyin Cahit • Cenap Şahabettin • Ali Canip • Yakup Kadri • Nurullah Ataç • Ahmet Hamdi Tanpınar
Mehmet Kaplan • Cemil Meriç • Mehmet Murat • Vedat Günyol • Tahir Alangu • Asım Bezirci • Rauf Mutluay
Eleştirinin Diğer Türlerden Farkı • Eleştiri, yaratıcı sanatların arasında değildir. • Eleştiri, edebî esere veya başka sanatlara bağlı bir türdür. • Eleştirinin varlığı, kendisi dışında bir sanatı gerektirir.
Edebî eserin konusu bütün maddi ve manevi varlığı ile yazar, çevresi ve kâinattır. • Eleştirinin konusu ise sanat eseridir, bir başkasının yazdıklarıdır. • Eleştiri, doğrudan kaleme alınmaz. • Eleştirinin yazılabilmesi için ortada eleştirilecek kişi veya eser olmalıdır.
KAYNAKÇA : • www.edebiyatogretmeni.com • edebiyatforum.com
Marİa ata 11/a 264
