Hormony

1. Hormony wytwarzane przez organizm, niezbędne dla procesów przemiany materii związki, których zadaniem jest koordynowanie procesów chemicznych zachodzących w komórkach.

2. Hormony: • Wytwarzane przez gruczoły dokrewne: • tylni płat przysadki (synteza w podwzgórzu): • oksytocyna, wazopresyna (adiuretyna) • przedni płat przysadki: gł. hormony tropowe • szyszynka: melatonina • taczyca: tyroksyna (T4), trijodotyronina (T3), • kalcytonina • prztarczyce: parathormon • grasica: tymulina, tymozyna i tymostymulina • kora nadnerczy: mineralokortykosteroidy, • glikokortykoidy, androgeny • rdzeń nadnerczy: adrenalina, noradrenalina • trzustka: insulina, glukagon, somatostatyna • nerka: erytropoetyna, hormon D • jądra: testosteron • jajniki: estrogeny, progesteron

3. pochodne kwasu arachidonowego • 2) hormony tkankowe – zazwyczaj działanie miejscowe (parakrynowe) • angiotensyna • bradykinina • histamina • prostaglandyny • leukotrieny • prostacykliny • tromboksany • gastryna, motylina etc.

4. Jak działają hormony wewnątrz komórki Hormony białkowe i peptydowe – receptory związane z białkami G (np. Glukagon) albo poprzez receptory sprzężone z kinazami białkowymi (np. Insulina) Hormony steroidowe – receptory jądrowe (np. Testosteron) Pochodne aminokwasów – dużo możliwości (np. tyroksyna, melatonina)

6. Podwzgórze centrum koordynujące układ wydzielania wewnętrznego • synteza oksytocyny i wazopresyny (j. przykomorowe i nadwzrokowe) • hormony uwalniające

7. Cys – Tyr – Phe S S Cys – Asp – Gln Pro – Arg – Gly - NH2 • Wazopresyna • Resorpcja wody w nerkach • Inaktywacja – wątroba i nerki • Pobudzanie wydzielania: • wzrost ciśnienia osmotycznego osocza • zmniejszenie objętości krwi • - angiotensyna II, stres, nikotyna • Zahamowanie wydzielania: • wzrost objętości krwi • spadek ciśnienia tetniczego • alkohol, kofeina Więcej: „Izojonia...”

8. Cys – Tyr – Ile S S Cys – Asp – Gln Pro – Leu – Gly - NH2 • Oksytocyna • Skurcz kom. mioepitelialnych gr. mlecznych (laktacja) • Skurcz macicy (poród, stosunek płciowy) • Wędrówki (ptaków) • Pobudzanie wydzielania: • drażnienie receptorów: sutka • szyjki macicy • pochwy • estrogeny • Zahamowanie wydzielania: • progesteron

9. SH – stimulating hormone Podwzgórze hormony uwalniające („liberyny” -RH) hormony hamujące uwalnianie („statyny” -IH) przysadka Kortykoliberyna kortykotropina (ACTH) Gonadoliberyna follitropina (FSH), lutropina (LH) Tyreoliberyna tyreotropina (TSH – „hormon wzrostu”) Somatoliberyna somatotropina (STH) Melanoliberyna melanotropina (MSH) Melanostatyna hamowanie wydzielania MSH Prolaktostatyna hamowanie wydzielania prolaktyny Prolaktoliberyna prolaktyna

10. Hormon wzrostu – somatotropina Białko, 191 aa (~22 kDa), duża specyficzność gatunkowa 0~5 ng/mL osocza, cykliczne wydzielanie (szczyt podczas snu – 3 i 4 fazy) Wzrost wydzielania: głód, urazy, zimno, wazopresyna itd.. (no i somatoliberyna GH-RH) Zahamowanie wydzielania: somatostatyna (SRIF) – hormon hamujący podwzgórza Insulin like growth factor – IGF-1, IGF-2 (wytwarzane gł. w wątrobie) Nadczynność przysadki – akromegalia obniżona synteza IGF – karłowatość typu Larona

11. prolaktyna ~23 kDa, 198 aa Pobudzenie wydzielania – prolaktoliberyna, estrogeny, (drażnienie brodawki sutka, ciąża, połóg, stosunek płciowy) Zahamowanie wydzielania – prolaktostatyna, progesteron Zapoczątkowuje i podtrzymuje laktację. Wzmacnia działanie steroidów w jądrach (poprzez kom. podporowe - Sertolego), ale nadmiar PRL hamuje czynność jąder Wysokie stężenie PRL hamuje owulację (hamuje uwalnianie FSH i LH) Utrzymuje działanie ciałka żółtego (zabuża owulację)

12. tarczyca T3 - trijodotyronina T4 - tetrajodotyronina (tyroksyna) Tyreoglobulina: „magazyn” T3 iT4 zapas jodu na~około 3 miesiące (123 reszty tyrozynowe/cząsteczkę) Uwalnianie – TSH (poprzez wzrost cAMP i Ca2+) Więcej: „Izojonia...”

13. Działanie T3: • Zwiększenie podstawowej przemiany materii (do 100%) niemal wszystkich tkanek (poza mózgiem i jądrami), szczyt wzrostu ~12 dni • wzrost metabolizmu węglowodanów (a więc zużycia tlenu) • wzrost metabolizmu lipidów • rozkojarzenie fosforylacji w mitochodndriach (wzrost produkcji ciepła) • Niedobór T3 podczas dojrzewania – zahamowanie rozwoju umysłowego Kacytonina – komórki C tarczycy – metabolizm wapnia (obniża stężenia Ca2+ w krwi – hamuje aktywność osteoklastów) Parathormon – gruczoły przytarczyczne zwiększa st. Ca2+ we krwi Więcej: „Izojonia...”

14. nadnercza Kora: warstwa kłębkowata – mineralokortykosteroidy (aldosteron)warstwa pasmowata – glikokortyksteroidy (kortyzol) warstwa siatkowata – androgeny ACTH – pobudza steroidogenezę (poprzez wzrost cAMP)i działa troficznie na korę nadnerczy Rdzeń: adrenalina (~20%) noradrenalina (~80%) Pobudzenie – unerwienie współczulne (acetylocholina) emocje, hipoglikemia, stany wstrząsowe etc N-metylotransferaza noradrenaliny jest indukowana przez glikokortykoidy kory nadnerczy

15. Aldosteron Wzrost wchłaniania Na+ i wody przez kanaliki nerkowe oraz gruczoły Pobudzenie: angiotensyna II, wzrost stężenia K+ i obniżenie Na+, spadek objętości krwi Wzrost ekspresji Na+/K+ ATPazy Kortyzol Wzrost glukoneogenezy, zwiększenie katabolizmu białek, lipoliza, zwiększają skurcz mięśni naczyń krwionośnych i serca, działanie przeciwzapalne Wahania dobowe (szczyt poranny), czas półtrwania ~ 80 min., inaktywacja w wątrobie (redukcja do tetrahydropochodnych i sprzężenie z kwasem glukuronowym) Transkortyna – osoczowe białko wiążące kortyzol (wolny ~10%) Więcej: „Izojonia...” i „Glukostaza...”

16. Androgeny i estrogeny kory nadnerczy DHEA – dihydroepiandrosteron Androstendion Testosteron Estrogeny Progesteron } aromataza (mózg, wątroba, tk. tłuszczowa itd..) przekształca je w estradiol i estron • Androgeny ~ 15-20 mg/dobę (~60-80% z kory nadnerczy): • regulacja spermatogenezy, utrzymanie drugorzędowych męskich cech płciowych (np. zanikanie włosów na głowie) • działanie anaboliczne (wzrost syntezy białka - gł. w mięśniach) • testosteron: „libido” (męskie), hamuje oś podwzgórze-przysadka

17. Egzogenne sterydy: stałe zahamowanie Podwzgórze GnRH Przysadka FSH LH testosteron kora nadnerczy, jądra hamowanie Prawdopodobnie bezpłodny

18. Jajniki • FSH – pobudza dojrzewanie komórki jajowej • LH – odp. za końcowe dojrzewanie, owulację i utrzymanie ciałka żółtego • Estrogeny i progesteron • Progesteron (21 C): • rozrost gruczołów błony śluzowej macicy • po zapłodnieniu - przekształcanie błony śluzowej macicy w błonę doczesną (w okresie ciąży wytwarzany jest przez łożysko i zapobiega skurczom macicy) • brak zapłodnienia – zanik ciałka żółtego (i obniżenie syntezy progesteronu) mężczyźni ~ 0.3 ng/mL • Kobiety ~ 0.9 ng/mL (faza folikularna cyklu) do ~ 18 ng/mL – faza lutealna

19. - kobiecy typ otłuszczenia bioder i talii - obniżona spermatogeneza i wydzielanie testosteronu estrogeny roślinne (np. piwie, soja): • Estrogeny (18 C) • Estradiol, Estron, Estriol, • rozwój drugorzędowych cech płciowych samic • cykliczne zmiany w nabłonku płciowym i śluzówce macicy • popędu płciowego i żeńskiego zachowania seksualne • Są także wytwarzaneprzez aromatazę obwodową w: tkance tłuszczowej, mięśniowej, sutku, kościach, jądrach jak i mózgu. Inhibina (białko) hamuje wydzielanie FSH Estrogeny - hamują wydzielanie LH i GnRH Relaksyna (polipeptyd) - rozluźnia spojenie łonowe, hamuje skurcze macicy

20. a-reduktaza testosteronu ( w kom. docelowych) Dihydroksytestosteron – męskie narządy płciowe (jako i łysienie i trądzik) Męskie obojnactwo rzekome – wrodzony brak (niska aktywność) reduktazy testosteronu LH w dojrzewaniu wzmaga syntezę testosteronu – zmiana płci (prawie) Jądra – testosteron (19 C) Kom. śródmiąższowe (Leydiga) – steroidogeneza - TESTOSTERON (indukowana lutropiną – LH – działającą przez białka G i cAMP jako wtórny przekaźnik) Kom. podporowe (Sertolego) – Testosteron Binding Proteins, estrogeny i inhibiny (synteza indukowana follitropiną – FSH – działającą przez białka G i cAMP) Inhibiny – hamują wydzielanie FSH Testosteron – męskie wewnętrzne narządy płciowe (spermatogeneza) oraz masa mięśniowa, popęd itd.

21. trzustka Insulina – kom. B pobudzenie: wysokie stężenie glukozy we krwi Obniża st. glukozy we krwi (przyśpiesza glikolizę i glikogenezę) Glukagon – kom. A pobudzenie: niskie stężenie glukozy we krwi (ale też: aminokwasy, kortyzol, ACh) Zwiększa st. glukozy we krwi (aktywuje glukoneognezę i glikogenolizę) Somatostatyna – kom. D Insulina/glukagon: Na czczo ~ 4 Po posiłku ~70 Więcej: „Glukostaza...” i „Mechanizmy przekazywania...”

22. glukoza glikogeneza glikogenoliza glikogen glukoneogeneza glikoliza glikoneogeneza pirogronian mleczan

23. grasica Wytwarzanie i dojrzewanie limfocytów T Budowa zrazikowa, rdzeń i kora Zrąb – kom. nabłonkowe tymozyna i tymopoetyna Miąższ – kom. limfoidalne (tymocyty) gł. w korze

24. nerka Renina (spadek ciśnienia w kłębuszkach nerkowych) Angiotensyna I Płuca: Konwertaza angiotensyny (ACE) Angiotensyna II Angiotensynogen (synteza w wątrobie)

25. szyszynka Melatonina (także serotonina i wazopresyna) • Reguluje molekularne zegary całego organizmu: • a) Reguluje wydzielanie hormonów: • gonadotropin (-) • T3, T4 (-) • prolaktyny (+) • sen (+) • b) Działa bezpośrednio na komórki docelowe: • receptory związane z białkami G (obniżenie stężenia cAMP) • kalmodulina – hamuje jej aktywność (co pociąga zahamowanie Ca2+-kalmodulinozależnych białek: CPKII, NOS, CA) • receptory jądrowe (RZRa i RZRb) – hamuje ekspresję np. PER1 Więcej: „Rytmy biologiczne”

26. 340-380 nm melanopsyna(w neuronach zwojowych) i/lub kryptochrom Podwzgórze: jądra nadskrzyżowania (SCN) - szyszynka + j. przykomorowe melatonina Wydzielanie melatoniny